جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در قرآن با واژگانی روبرو می‌شویم که برای دسترسی به معنای آنها نیازمند غور و تلاش بیشتر می‌باشیم که ‌از آنها به غریب القرآن یاد می‌شود؛ غریب القرآن از مهمترین شاخه‌های علم مفردات است و از جمله مهمترین آثار در این زمینه می توان به مسائل نافع بن ازرق از ابن عباس اشاره کرد.این پرسش و پاسخ‌ها، به سبب جایگاه بالای ابن عباس، مورد توجه محققین قرار می‌گیرد؛ و کمتر کسی به نقد و بررسی این پاسخ‌ها پرداخته‌است.با توجه به ‌اینکه فقط کلام پیامبر و معصوم حجیت دارد و جایگاه بالای علمی، حجیت آور نیست، پس نه تنها بر نقد و بررسی علمی این مجموعه اشکالی وارد نیست بلکه این بررسی می‌تواند برای محققین مفید فایده باشد.در این تحقیق 50 واژه قرآنی، با مراجعه به حدود 50 منبع لغوی و تفسیری، بررسی و با پاسخ ابن عباس در پرسش از معنای این واژگان که توسط نافع بن الازرق صورت گرفته، مقایسه و نقد گردیده‌است.

دانش «اصول فقه» یکی از علوم مورد نیاز مفسر قرآن است. این دانش در تفسیر قرآن و دستیابی به مفاد استعمالی و مراد جدی خدای متعال از واژگان و جمله های قرآن کریم و استخراج معانی عمیق تر و مدلول های پنهان کلام الهی تأثیر چشمگیری دارد. هدف از این نوشتار که با روش توصیفی- تحلیلی و با رویکردی تطبیقی نگارش یافته، جستجو از نقش مباحث دانش اصول فقه در «تفسیر» و بیان برخی از کاربردهای عینی و عملی این دانش در تفسیر قرآن است. از جمله کارکردهای علم اصول فقه در تفسیر، آشنایی با انواع واژگان مانند مجاز، حقیقت، مشترک و قواعد تشخیص آنها، کشف مدلول هیئات مفرد –مشتق- و مرکب و نیز صیغه امر و نهی و دلالتهای التزامی و پنهان کلام، آگاهی از قواعد تخصیص و تقیید در آیات عام و مطلق، شناسایی و رفع ابهام از الفاظ مجمل، بیان نقش مستقلات و غیر مستقلات عقلی در تفسیر و معرفی منابع تفسیری و بررسی اعتبار آنها است که در قالب بیان کارکردهای «مباحث مقدماتی علم اصول»، «مباحث الفاظ»، «ملازمات عقلیه» و «مباحث حجیت» در «تفسیر» بیان شده است.بطور کلیمی توان گفت که از مباحث علم اصول فقه برخی مباحث در قواعد تفسیر، بعضی در روش های تفسیر، برخی در منابع تفسیر و برخی نیز در مبانی تفسیر قرآن نقش اساسی دارد.

برخى از مفسران چنین ادعا کرده‌اند که قرآن برای بازگویی معارف خود از زبان تمثیلی یا نمادین یا سمبلیک استفاده کرده و برخی از معارف بلند و معنوی را فراتر از محدوده الفاظ زبان عربی، توصیف کرده است.موافقان نظریه تفسیر تمثیلی از اموری هم‌چون فقدان حقیقت، نیازمندی به قرینه، اشاره آیات قرآن به ماورای خویش، چند معنایی بودن آیات قرآن و سازگاری با اصول و ضوابط قطعی عقل و شرع به عنوان مبانی این نظریه تفسیری نام برده‌اند و در مقام بیان مستندات به رایج بودن زبان تمثیلی در تمامی زبان‌ها و ادیان، ناتوانی عقل از درک ماوراء طبیعت، تفهیم مطالب غامض از راه تمثیل، رفع تعارض بین علم و قرآن و برخوردارى قرآن از سطوح گوناگون بیان، استناد به روایات تمسک نموده‌اند.از سوی دیگر مخالفان نظریه به آیاتی که از فهم‌پذیر بودن زبان قرآن برای همگان و یا آیات توصیف‌کننده کلام الهی به صدق و حق سخن می‌گویند و به تأثیرپذیری طرفداران این نظریه از اندیشمندان غربی و ویژگی هدایتی دعوت أنبیاء استناد نموده و پذیرش این دیدگاه را مستلزم انتساب دروغ و فریبکاری به حق تعالی دانسته‌اند.

برای «حکمت» در تفاسیر معانی و مصادیق متعددی ذکر شده‌است. این اختلاف وتعدد، نوعی توسعه معنایی در طول زمان ایجاد کرده که باعث اختلاف نظرهایی شده‌است. حتی در دوره‌های متأخر به فلسفه هم «حکمت»اطلاق شده‌است و حال آن‌که «حکمت قرآنی» و «فلسفه» در تعریف، روش، غایت و هدف با هم تفاوت دارند. بررسی و تحلیل دقیق معنای قرآنی «حکمت» می‌تواند تصویری روشن از منظورقرآنی آن ارائه داده و حدّ و مرزها را مشخص کرده و این اختلافات را کمتر کند. یکی از روش‌های مورد استفاده برای پژوهش و تحلیل معنایی کلمات، نظریه‌ی «حوزه‌های معنایی»‌ در «معنی‌شناسی» است، با استفاده از روش‌ و اصول این نظریه «حکمت» واژه‌ی ‌کانونی‌ و هسته‌ی‌مرکزی ‌حوزه‌ی‌معنایی‌ قرار‌گرفته‌ و حول‌ آن‌ کلمات‌ِکلیدی«رسول»، «وحی»، «کتاب»، «تعلیم»، «تزکیه»، «حکیم»، «علیم»، «عزیز» و... قرار گرفته و در کنار سایر هم‌نشین‌های این حوزه معنایش روشن می‌شود. در نتیجه «حکمت قرآنی» بسیار نزدیک به معنای آن در جاهلیّت بوده و عبارت از کلام یا حُکم متقن،دقیق و سنجیده‌ای است که برای تعلیم و تربیت، تأدیب، و تعذیب بیان می‌شود، اعمّ از این‌که اَحکام و فرایض و سنن بوده که خاصیّت تشویق یا بازدارندگی و جلوگیری از گناهان و جرایم را دارند یا کلامی ارشادی که برای تربیت نفوس موثر باشد، و پشتوانه علمی و اجرایی آن‌ها خدای حکیمِ عزیز و علیم است.«حکمت» قرآنی در اتقان و وضوح هم‌ردیف «کتاب» قرار دارد و اعطاییِ خدای تعالی و در کنار «کتاب» از ارکان و ابزار‌های هدایتی و تربیتی رسول به‌شمار می‌آید. هم‌چنین خود «کتاب» شامل حکمت‌های‌الهی است. «حکمت» قابلیّت «تعلیم» و «تعلّم»داشته و دارای درجات و مراتب بوده و«علم»،«بیّنات»و«حجّت» در برخی موارد توان جانشینی با «حکمت» را دارند. شاید وجه اشتراکِ اتقان وسنجیدگی کلام بوده که لفظ «حکمت» را هم‌نشین و بلکه جانشین «فلسفه» قرار داده‌است.

پس از ظهور اسلام زبان عربی به عنوان زبان وحی الهی و قرآن کریم و زبانی که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله با آن تکلم می نموده است ، مورد توجه قرار گرفته و ضمن تبدیل شدن به یک رشته علمی در محافلو مکاتب علوم اسلامی ، رفته رفته دارای شاخه های متعدد و گرایش های گوناگون از جمله علم نحو، بلاغت و ... گردیده و دانشمندان بیشماری در این زمینه به پژوهش و فعالیت پرداخته اند . این زبان توانایی ویژه ای در استخدام واژه ها و به کارگیری لغات در شیوه های انتقال مفاهیم مورد نظر دارد. با توجه به همین ویژگی زبان عربی ، دانشمندان علم لغت به مفهومی به نام ترادف در واژه های زبان عربی توجه نموده که در آن به وجود ترادف و یا عدم وجود ترادف در زبان عربی و قرآن کریم پرداخته و نظرات مختلفی در این زمینه بیان نموده اند. برخی از معاصرین نیز نظر میانه ای در این بین برگزیده و به گونه ای سعی در تجمیع آرا دارند. ابوهلال عسگری از جمله دانشمندانی است که تاکید بر عدم ترادف داشته و کتابی با عنوان معجم الفروق اللغویه تالیف نموده است. با توجه به ضرورت شناخت و درک صحیح از واژگان عربی و به خصوص کلمات قرآن کریم ، پژوهش حاضر با رویکرد شناخت و آگاهی بیشتر زبان عربی در راستای پی بردن به مفاهیم صحیح و دقیق آیات الهی و کلام ائمه معصومین علیهم السلام تلاش نموده و ضمن بیان نظرات ابوهلال در خصوص تفاوت های بین واژگان، بسامد قرآنی واژه ها را استخراج نموده و با بررسی تعدادی از کتاب های لغات و تفاسیر منتخب، ضمن بررسی ریشه ای معانی واژه ها و بیان نظرات لغویون و مفسران ، در پایان هر شماره از محدوده مورد بررسی ، نظر نگارنده را نیز در خصوص نظر ابوهلال و به طور کلی ترادف بین لغات بیان می نماید. بسیاری از واژه های بررسی شده ویزگی های ترادف بین دو لغت را دارا نبوده و نظر ابوهلال از اتقان و انسجام بیشتری برخوردار می باشد و با نظر لغویون و مفسران همخوانی دارد. این به منزله عدم وجود ترادف نیست ، بلکه گستره دامنه لغت عربی این امکان را ایجاد کرده که واژگان مترادف دیگری در لغت یافت شود.

هدف از این تحقیق بررسی اکتساب زبان از دیدگاه قرآن کریم و روان­شناسی می­ باشد. در بررسی اکتساب زبان از دیدگاه قرآن کریم، از روش تحلیلی استفاده گردید. نتایج تحقیق نشان داد که دیدگاه قرآن کریم همسو با رویکردهای تعامل­ گرایی - به­ ویژه رویکرد پدیدارگرایی - اکتساب زبان را با توجه به سه بعد ذاتی، شناختی و یادگیری تبیین می ­نماید. اکتساب زبان (تکلم) در دیدگاه قرآن کریم به سه قسمت «تکلم بنیادی»، «قول» و «لسان» تقسیم می­شود. قرآن کریم اکتساب «تکلم بنیادی» را ذاتی، «قول» را شناختی و «لسان» را اکتسابی می­داند؛ تقسیم ­بندی­ ای که در هیچ رویکرد دیگری شبیه به آن مشاهده نشده است و می­ توان آن را از اعجازهای علمی قرآن کریم دانست. تحقیقات تحلیلی بیشتر بر روی تکلم بنیادی، قول و لسان و فهم ساز و کار های رشدی آن می­ تواند مبحث اکتساب زبان را در روان­شناسی به اجماع برساند.

فهم هر پیامی در درجه نخست وابسته به فهم لغات و ترکیبات آن است و کلام خدای رحمان هم از این قاعده مستثنا نیست. این موضوع درباره قرآن از جایگاه والاتری برخوردار است؛ زیرا دانستن معانی مفردات قرآن کریم، یکی از شروط لازم و ضروری برای مفسر قرآن کریم محسوب می شود که در نتیجه آن می توان از بدفهمی مراد خدای تعالی در امان ماند.معصومان: به عنوان کسانی که مبین و مفسر اصلی قرآن کریم و آشنا به لایه های درونی آن اند، به تفسیر آیات پرداخته اند. دانشمندان نیز به دلیل درک معنای صحیح الفاظ قرآن از ابتدای قرن دوم هجری، حرکت گسترده ای را در ریشه یابی واژگان قرآن آغاز کرده، کتاب های مستقلی نیز در این موضوع نگاشته اند. بنابراین بر هر قرآن پژوهی بایسته است که برای شناخت و فهم صحیح قرآن به ویژه در زمینه مفردات علاوه بر استفاده از کتب لغوی، به روایات معصومان: نیز مراجعه نماید. در این پایان نامه کوشش شده است، ارزیابی مقایسه ای میان آن چه معصومان: درمورد مفردات سوره نساء (آیات 100 به بعد) بیان کرده اند و معنایی که لغویان از این واژه ها ارائه داده اند صورت گیرد. بررسی ها در این تحقیق نشان می دهد، توضیحات معصومان: طی 100 روایت، در تبیین 30 واژه موجود در این 76 آیه، در مواردی تنها ناظر به همان معنای لغوی و عرفی واژگان است مانند واژه یبتکن، و در مواردی به روش های گوناگون تبیین اصطلاحات مانند واژه إتقوا، بیان مصداق مانند واژه های نشوزاً، الصُّلح، منافقین، برهان، نوراً و...، فهم تأویل و باطن مانند واژه های خَلق، یرائون، الحق و... و هم چنین تمثیل مانند واژه مذبذبین صورت گرفته است.

ارزشمندترین سرمایه ما مسلمانان قرآن مجید است و یکی از منابع مهم بهره‌وری از قرآن به کارگیری سنت یعنی احادیث پیامبر( ص) و اهل بیت(ع) اوست. ما روایات زیادی در زمینه‌های مختلف داریم. احادیث و روایاتی که از راویان شیعه و سنی نقل گردیده که از جمله آنها روایاتی است که در تفسیر قرآن می باشد و اکنون تحت عنوان کتب تفسیر روایی در اختیار ما قرار داده شده است. رساله حاضر پژوهشی است به ذکر و بررسی روایتهای مشترک فریقین در تفسیر دو سوره (مریم و طه) در جزء 16قرآن می‌پردازد.این تحقیق در راستای دست یابی به مشترکات روایی فریقین در جهت تقریب مذاهب و با هدف بسترسازی، برای برقراری اتحاد میان شیعه و سنی و نزدیک ساختن دیدگاه‏های آنان به یکدیگر تدوین گشته است. از دید نویسنده اشتراک دیدگاه‏های مفسران شیعه و سنی در تفسیر پاره‏ای از آیات و استنادات واحد آنان، بهترین دلیل بر این مدعا به شمار می‏رود؛ اتخاذ چنین روشی باعث می‏گردد که نقاط ضعف و قوت این دیدگاه‏ها و برداشت‏ها روشن‏تر بشود و استنباطات و پژوهش‏های آنان با صحت بیشتری مقرون گردد .این تحقیق به روش کتابخانه‌ای و فیش برداری صورت گرفته استکه پس از فیش برداری و استخراج مشترکات، تجزیه وتحلیل، و با استفاده از بعضی تفاسیر تحلیلی هردو فرقه،‌ به نقد آن احادیث پرداخته شده است این پژوهش در سه بخش تنظیم شده است : بخش اول: کلیات؛ بخش دوم: سوره مریم؛ بخش سوم: سوره طه، خاتمه و نتائج.شیعه و سنی دارای مشترکات زیادی می باشند که در سوره مریم از مجموع 25 روایت، 5 روایت مشترک وجود داشت و در سوره طه از مجموع 30روایت، 10 روایت مشترک پیدا و تجزیه و تحلیل شد.

شناخت معنای لغوی و فهم دقیق از مفردات آیات قرآن ، از مقدمات اصلیفهم قرآن و تفسیر آن می باشد که از صدر اسلام تا به حال مطالب و کتابهای فراوانی در این مورد نوشته شده است .اما می دانیم پیامبر اکرم (9) وامامان معصوم (:)اولین و موثق ترین مفسران قرآن هستند و آنان به طور ویژهو به مناسبتهایمختلف در مورد مفردات قرآن صحبت کرده اند، لذا مراجعه به منابع روایی که در توضیح و تفسیر مفردات آیات قرآن ؛ احادیثِ صادر شده از ناحیه معصومان (:) را گردآوری کرده اند، می تواند در فهم معنای آیات بسیار کارگشا بودهو روشن کننده تفسیر آیات باشد. در مرحله اول تحقیق تلاش شده است تا اقوال مهم و متفاوت لغویون از کتابهای لغت در مورد یک واژه ی قرآنی استخراج و جمع آوری گردد و در پایان این بخش از تحقیق؛ برای هر واژهیک جمع بندی با عنوان نتیجه ی بحث لغوی ذکر شده است .در مرحله دوم تحقیق ، اغلب روایاتی که در مورد یک واژه قرآنی از ناحیه معصومان (:) صادر شده گردآوری و بررسی شده و سپس با معانی مذکور در کتب لغت مقایسه گردیده و ماحصل بررسی 2 مرحله در بخش نتیجه گیری کلی بحث آمده استو در صورت عدم تطابق معنای روایی با معنای لغوی ؛ دلیل یا قرینه یا تناسب آن بیان شده است.در پایان رساله هم یک نتیجه گیری کلی از تمام واژگان بررسی شده به عمل آمده و خلاصه ی آن در جدول انتهایی درج گردیده است

این رساله در نظر دارد به نقد و بررسی روایات در تفسیر کشف الاسرار و عده الابرار، اثر «ابی الفضل احمد بن ابی سعد بن احمد بن مهریزد المیبدی» بپردازد.میبدی مسلمانی عقیده مند از اصحاب حدیث است که به براهین عقلى اعتمادى ندارد و در فروع شافعی است اما در کلامپیرو مکتب اشعریون می باشد هر چند خود صریحاً عنوان نمی دارد. در عقیده او، قرآن قدیم است و بین ذات و صفات خدا تفاوت وجود دارد ضمن اینکه معتقد به رویت خداوند در آخرت است. تفسیر او تفسیر نسبتاً مفصلى است‏به زبان فارسى آمیخته به عربى که تفسیر را به 3 نوبت تقسیم کرده است. نوبت اول، ترجمه فارسی آیات. نوبت دوم تفسیر به معنای متعارف شامل بحث در وجوه معانی، قرائت مشهور، سبب نزول، بیان احکام، ذکر اخبار و آثار و نوادری که تعلق به آیات دارد. ونوبت سوم مربوط به رموز عارفان و اشارات صوفیان است.میبدی به کوچکترین مناسبتی، در نوبت دوم تفسیرخود به ذکر داستان انبیاء ،اقوام سلف و وقایع زمان نزول وحی می پردازد که سرشار از اسرائیلیات وجعلیات است .خصوصاً در اموری که با عصمت انبیا: وپیامبر اکرم9 منافات دارد.برهمین اساس در ذیل آیاتی که سبب نزول محسوب می شوند ، رطب و یابس را به هم بافته و اقوال گوناگونی را نقل کرده است که خالی از اشکال نمی باشد .در بحث روایات مکی ومدنی میبدی تمام اقوال موجود را می آورد و در آخر قول درست را بیان می دارد ، در این بخش از روایات نیز گهگاه گفتار او با روایات صحیح ناسازگار است.او برای آیات منسوخ دامنه گسترده ای قائل است به طوری که آیات زیادی را منسوخ به آیه سیف می داند وحتی در این زمینه قائل به تحریف قرآن است.در بحث رویکرد او به اهل بیت :، او روایات اهل بیت : را در تفسیر قرآن ، بیش از هم مذهبانش (اهل تسنن) نقل کرده و روایات بسیاری را در فضیلت امام علی 7، فاطمه زهرا 8و اولاد پاک آنها آورده است، که این بخش از نقاط قوت تفسیر او محسوب می شود .