جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

يكي از موضوعات مشترك ميان علم‌النفس فلسفي و روانشناسي جديد، شناخت ابعاد و ساحتهاي وجود انسان با روشهاي مختلف است. يكي از اين ساحتها، بعد غيرشناختي انسان است كه در علم‌النفس فلسفي حكيمان در بحث قوة عملي به آن اشاراتي شده و امروزه ذيل عنوان هوش هيجاني مورد توجه روانشناسان قرار گرفته است. در فلسفه، برخي رويكرد شناختي و برخي رويكرد غيرشناختي به قوة عملي دارند و برخي اساساً وجود قوه‌يي جداگانه را انكار كرده‌اند. از بين تفسيرهاي بيان شده براي قوة عملي در انسان، تفسير غيرشناختي آن، ديدگاه صحيحي بنظر ميرسد. در روانشناسي نيز مدلهاي مبتني بر توانايي، مدلهاي غيرشناختي و مدلهاي مبتني بر شايستگي براي هوش هيجاني ذكر شده است كه از اين ميان، مدل دوم و سوم با تفسير برگزيده در مورد قوة عملي در فلسفه سازگارتر است. از آنجا كه ابعاد غيرشناختي انسان در بسياري از افعال انساني مؤثر بوده و حتي گاه ابعاد معرفتي نيز متأثر از جنبه‌‌‌هاي غيرعقيدتي انسان است، بررسي و مقايسة نگاه روانشناسان جديد تحت عنوان هوش هيجاني با بحثهاي علم النفس قديم تحت عنوان قوة عملي اهميت مي‌يابد. اين نوشتار با مقايسه اين بعد در دو قلمروي روانشناسي جديد و علم النفس فلسفي نشان ميدهد يكي از ابعاد مهم در جهت تكامل انسان، بعد غيرشناختي است و با شناخت آن ميتوان به معرفت كاملتري از انسان دست يافت.

از تجلیات ارزشمند زن در جهان خلقت، نقش مادری است. مادری و زنانگی دو مفهومی است که میان آنها رابطه پیچیده ای وجود دارد. هر چند مادری پایگاه اجتماعی است که به آن بهای زیادی داده می شود و از زنان عمدتا انتظار می رود که این نقش را بپذیرند، اما عملکرد واقعی آن هنوز نامرئی مانده است. در این میان، مذهب و روان شناسی حوزه هایی اند که از دو زاویه تشبیه و تفاوت به جایگاه و نقش مادر در زندگی فرد پرداخته اند. مذهب به مثابه نهادی که فرد اعتقادات خود را بر مبنای آن سامان می دهد، نقش تعیین کننده ای در نقطه عطف زن، در قالب مادری، داشته و نگرشی همراه با تکریم را ارائه می کند؛ در عین حال، حیطه روان شناسی به مثابه علم کاربردی مطالعه رفتار و فرایندهای ذهنی نگرشی چالشی و ابژه محور به حضور مادر در زندگی فرد دارد که از طرفی، آن را موثر و از طرفی، مخل زندگی فرد و باعث اختلال شخصیتی وی می داند. در این مقاله، برآنیم تا نگاهی تطبیقی بر مادری، در دو حوزه دین و روانشناسی داشته باشیم تا به نقاط تشبیه و تاکید و تفاوت آنها دست یازیم.

فرقه ها به عنوان یکی از اَشکال زندگی اجتماعی انسان، همواره با پیچیدگی ها و رازآلودگی های خاص خود همراه بوده اند؛ بسته بودن فضای فرقه، عدم شفافیت قلمرو فعالیت، و عقاید موجب می شود تا ناظران بیرونی، هرگز به عمق عقاید و تعالیم یک فرقه پی نبرده، دست کم اطلاعات اولیه از آراء آنان به دست نیاورند. تنها منبع نسبتاً موثق در این باب، گزارش های جداشدگان از فرقه هاست که البته آنها هم گرچه صادقانه اند، اما معمولاً با معجونی حس خشم و نفرتی است که در لایه های مختلف این گزارش ها نهفته است، و معمولاً از بی طرفی و خلوصی که از یک گزارش علمی انتظار می رود، فاصله دارند. از سوی دیگر، دانش روان شناسی نوین، هم به مثابه علم مطالعه رفتار و هم در مقام دانشی که در شکل سنتی خود رویکردهای فلسفی را نیز در بطن خود دارد و می تواند کمک موثری به شناخت لایه های پنهان تر و ناگفته تر فرقه ها بنماید.در کشور ما، بررسی فرقه ها عموماً معطوف به نقد و مطالعه فرقه از حیث کلامی و اعتقادی آنهاست و کمتر اثری از بررسی وجوه روان شناسانه پیدا و پنهان در رفتارها و مکانسیم ها و آموزه های فرقه ها، وجود دارد. این مقاله می کوشد تا به برخی از این ویژگی ها و نقش روان شناسی در فرقه ها بپردازد.

امروزه، کودکان ما در سپهر بیکران اطلاعات و ارتباطات، و در معرض پیام های بیشمار دینی قرار دارند که این مسئله، هشیاری دربارة این مخاطبان کم سن وسال را وظیفه ای انکارناپذیر میسازد. یکی از مباحثی که دست اندرکاران حوزة تعلیم و تربیت دینی باید به طور گسترده با آن آشنایی پیدا کنند، نحوة استنباط کودکان در سنین مختلف، از موضوعات و مفاهیم دینی است. بهیقین، شالودة تفکر دینی آنان را میتوان در همین مفاهیم و برداشت های گوناگون جست وجو کرد. اگر درصدد هستیم تا پیام رسانی مذهبی، متناسب با ویژگیهای دانش آموز را برنامه ریزی کنیم، ناچاریم در دنیای کودکانة آنان گام نهاده، از دید آنها به معارف دینی بنگریم.مراحل رشد و تکامل درک دینی کودکان و نوجوانان، به دوره های سه گانة تفکر مذهبی شهودی، مذهبی عینی و مذهبی انتزاعی تقسیم میشود.براین اساس، میتوان تعلیم و تربیت دینی کودکان را در دو دورة کلی خردسالان 5 تا 9 سال و کودکان 9 تا 13 سال برنامه ریزی کرد. تعلیم و تربیت دینی خردسالان باید توأم با بازی، شوخی، سرگرمی و داستان گویی باشد تا ارتباط مربی و متربی از جاذبه و تأثیر لازم برخوردار شود؛ در دورة دوم نیز استفاده از داستان، شعر، سرود، نمایشنامه و فعالیت های عملی و هنری مختلف و سرگرمیهای گوناگون، یکی از ضرورت های تعلیم و تربیت به شمار میآید.

یکی از موضوعات مهم در شناخت توانمندی های انسانی از بعد روان شناختی عرفان و حالات عرفانی است. مکاتب مختلف روان شناسی کوشیده اند چگونگی وقوع آن ها را بر اساس آموزه های خود تفسیر و تبیین نمایند. بی گمان دو مساله در این باره اهمیت فزایندهای دارد: نخست این که سیر تحول این تبیین ها و تفسیرها چگونه بوده است و دیگر این که چه عامل یا عواملی سبب ایجاد تجربه های عرفانی در انسان می شوند.در نوشتار حاضر برای پاسخ گویی به مسایل مذکور، مهم ترین دیدگاه های روان شناختی درباره تجربیات عرفانی از نظر ویلیام جیمز گرفته تا دیدگاه های مربوط به مکتب روان تحلیلگری (با تاکید بر نظریه فروید و نظریه یونگ)، مکتب انسان گرا یا فرافردی (با تاکید بر نظریه آبراهام مزلو و کارل راجرز) و در نهایت، آخرین دیدگاه های موجود در این باره (یعنی نظریات کلاویتو، گازا نیگا، ....) مورد بررسی قرار گرفته است. این نوشتار، مسیر دیدگاه های یاد شده را از نفی حالات و تجربه های عرفانی در نظریه فروید تا نقش کهن الگوها و عوامل درون زاد در ایجاد این حالات و تجربه ها در نظریه یونگ و تاثیر عوامل فرهنگی بر این امر در نظریه مزلو و راجرز و سرانجام نحوه دخالت سیستم عصبی انسان را در این باره در نظریه های جدیدتر نشان می دهد.

یکی از بخش های مهم زمینه سازی دولت برای ظهور، در حوزه «انسان» انجام می شود. از آن جا که علم روان شناسی، به مطالعه روان و رفتار انسان می پردازد و شاخه های مختلف آن تمام عرصه های زندگی انسان را دربر می گیرد، باید بررسی شود که آیا این علم می تواند در دولت زمینه ساز و در جریان زمینه سازی نقشی ایفا کند یا خیر، زیرا غفلت از مطالعه این علم، در حقیقت غفلت از انسان و نقش آن در زمینه سازی ظهور است. علاوه بر این، اگر بخواهیم روان شناسی را یکی از ابزارهای زمینه سازی ظهور قرار دهیم، این پرسش مطرح می شود که آیا می توان به کمک این نظام موجود، به این هدف نایل شد یا این که لازم است در نظام روان شناسی، بر مبنای مولفه های مهدویت، تغییر و تحول اساسی رخ دهد. پژوهش حاضر با ارایه دو فرضیه، با روش توصیفی به بررسی این موضوع می پردازد و نتیجه می گیرد که زمینه سازی ظهور حضرت مهدی به روان شناسی، و روان شناسی نیز به زمینه سازی ظهور نیاز دارد. بنابراین، لازم است که روان شناسی موجود، به صورت روان شناسی زمینه ساز درآید که دارای پنج ویژگی آرمان گرایی، خدامحوری، عدالت گستری، غایت اندیشی و مهدی پژوهی است.

هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی تطبیقی مفهوم شادی و نشاط از دیدگاه اسلام و روان شناسی انجام شد. شادی به معنای سرزندگی و کامیابی، از مهم ترین نیازهای روانی بشر است و به دلیل تاثیرات عمده ای که بر زندگی انسان می گذارد، از اهمیت زیادی برخوردار است. در آموزه های دینی به جایگاه و اهمیت شادی در زندگی و علل و آثار آن توجه ویژه ای شده؛ تا آنجا که مکرر در دستورات اسلامی و احادیث و روایات ائمه معصومین(ع) به شادی های مثبت و هدفمند توصیه شده است. در خصوص شادی و نشاط به عنوان یکی از هیجانات مثبت در روان شناسی نیز پژوهشهای فراوانی صورت گرفته است. روش: روش پژوهش، تحلیلی- اسنادی بود؛ به این ترتیب که با جمع آوری اطلاعات از متون اسلامی و روان شناختی، به بررسی مفهوم شادی پرداخته است. یافته ها: یافته های حاصل نشان داد : 1. شادی و نشاط از مسائل ضروری زندگی افراد در جامعه است. 2. در آموزه های دینی و اسلامی تاکید زیادی بر جایگاه شادی و نشاط در زندگی شده است. 3. در روان شناسی نیز به ویژه در سالهای اخیر در قالب روان شناسی مثبت، تاکید زیادی بر مفهوم شادی شده است.نتیجه گیری: این پژوهش نشان داد دین اسلام کامل ترین دینی است که به تمامی امور زندگی بشر توجه کرده و اگر بگوییم دین اسلام و فرهنگ اسلام، مساوی است با نشاط، امید و شادی؛ سخنی به گزاف نگفته ایم. از مباحث مطرح شده در این پژوهش به این نتیجه رسیدیم که بسیاری از آموزه های اسلامی با موارد مطرح شده روان شناسان و پژوهشگران در زمینه شادی همسو و هماهنگ است.

برهان مشهور انسان معلق ابن سینا همواره مورد توجه متفکران مغرب زمین، از قرون وسطی تاکنون، بوده است و بسیاری از فلاسفه غربی با بهره گیری از این استدلال به طرح ایده های خویش پرداخته اند. یکی از نمونه های برجسته مشابه استدلال ابن سینا را می توان در فیلسوف معروف قرن هفده اروپا و بنیانگذار فلسفه جدید، رنه دکارت - یافت. همین شباهت میان دو اصل کوجیتوی دکارت و انسان معلق ابن سینا دست مایه آثار و بررسی های تطبیقی فراوانی در میان اندیشمندان غربی و اسلامی شده است. بسیاری از آنها میزان شباهت میان این دو موضوع را به حدی رسانده اند که بر تاثیرپذیری و اقتباس دکارت از ابن سینا نیز تاکید کرده اند. نگارنده مقاله حاضر بر آن است تا با بررسی اجمالی جایگاه این دو نظریه در نظام فلسفی دو فیلسوف مورد نظر و با وارسی مبانی و اهداف آنها به طرح و پاسخ گویی این پرسش بپردازد که تا چه میزان می توان این دو نظریه مشابه را نزدیک و در راستای یکدیگر دانست.

بحث و بررسی مفهوم خودی درمثنوی مولانا جلال‌الدین و تطبیق آن با برخی از مکاتب جدید در روانشناسی و توجه به این نکته که مولوی انسان را ازیک دیدگاه الهی و ب عنوان کسی که شایستگی و استعداد وصول به کمال قرب الهی و مدارج و لایت و وصول به مرتبه انسان کامل را دارد مورد بررسی قرارمیدهد و برعکس درمکاتب جدید غرب انسان فقط ازدیدگاه اصالت بشر و آنهم بشری که خودمدار و خودمحور است و به کمال بعد و دوری ازحق رسیده است موردنظر قرار میگیرد دراین پژوهش که تاکنون همه مواد بحث حمع‌آوری شده است ،سعی براین است که تمام مفاهیمی که با مفهوم خودی ارتباط دارداز دیدگاه مولانا مورد بحث قرار گیرد.