جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع کارکرد «عقل و دین در زندگی بشر و نسبت میان آن دو» از بحث‌های ضروری جامعه بشری است.‌ آنچه در این رساله به بررسی آن پرداخته می‌شود کارکرد عقل و دین در زندگی بشر و نسبت میان آن دو از دیدگاه ملاصدراست تا بدین ترتیب مشخص گردد که علاوه بر عقل، دین و آموزه‌های وحیانی نیز در عرصه‌های مختلف زندگی انسان اعم از دنیوی و اخروی تأثیرگذار است. در این راستا با استناد به آثار ملاصدرا و سپس تحلیل عقلی به تبیین و بررسی موضوع پرداختیم. با توجه به تصریحاتی که از عبارات ملاصدرا در باب هماهنگی عقل و دین موجود است و با توجه به روش فلسفی وی که سعی در تلفیق سه منبع معرفتی در فهم حقایق دارد، باید اذعان کرد که رابطه عقل و دین از نظر وی یک رابطه تعاملی و از نوع مکملیّت است.

موضوع این پژوهش بررسی ایمان و کفر در اسلام (قرآن و سنت) و مسیحیت می باشد. ایمان به پروردگار مهمترین رکن ادیان توحیدی به ویژه دو دین پرطرفدار جهان یعنی اسلام و مسیحیت و رمز رستگاری بشر می باشد و کفر و رویگردانی از او موجب گمراهی ابدی می گردد. به علاوه ایمان به پروردگار یک امر فطری است که خداوند در وجود انسان ها نهاده و هر فردی در جستجوی مبدا حقیقی هستی است تا طبق رهنمودهایش زندگی کرده و رستگار شود. پس به این دلیل مفاهیم ایمان و کفر در این ادیان بسیار حائز اهمیت است. اما هریک از این دو دین ایمان به پروردگار را متمایز از دیگران تعریف می کند و ایمان خود را ایمان حقیقی و طرفداران ادیان دیگر را کافر می داند. چنانکه دین اسلام تنها خود را دین نهایی جهان می داند و متقابلا دین مسیحیت هم خود را دین خاتم دانسته و ادیان دیگر را رد می کند. بنابراین بر خود لازم دیدم که در چهار چوب این پژوهش به بررسی ابعاد ایمان و کفر در هر دو دین پرداخته و به حقیقت دست یابم. در این تحقیق ایمان و کفر در علم کلام هر دو دین و همچنین در کتاب مقدسشان به عنوان مهمترین منبع، به اضافه روایات ائمه (ع) در اسلام بررسی و سپس متعلقات ایمان و بعد از آن آثار ایمان و کفر در هر دو دین بیان شد و در نهایت با توجه به آیات قرآن کریم و روایات معصومین(ع) ایمان حقیقی، ایمان به دین اسلام دانسته شد و دین مسیحیت دین خاتم نمی باشد. زیرا با توجه به تحریفات کتاب مقدس و مطالب جعلی موجود در آن، رهنمودهای آسمانی اش تغییر یافته و نمی تواند انسان ها را هدایت نماید و دین اسلام و رسول اکرم (ص) آمدند تا بار دیگر آن رهنمودهای آسمانی و حقیقی برای هدایت مردم بیان شود. در پایان بعد از بیان وجه اشتراک و افتراق این موضوع در هر دو دین، گفته شد که دین حق در هر زمانی یکی است و بر همه لازم است که از آن پیروی کنند. چنانچه آیه 85 سوره آل عمران می فرماید: وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَهِ مِنَ الْخاسِرِین.( و هر کس جز اسلام [و تسلیم در برابر فرمان حق] آیینی برای خود انتخاب کند، از او پذیرفته نخواهد شد، و او در آخرت، از زیانکاران است) حقیقت تسلیم در هر زمانی شکلی داشته و در این زمان شکل آن همان دین اسلام است و بس.

این پژوهش به واکاوی نظرات فخررازی و ملاصدرا درمورد رابطه عقل و دین می‌پردازدکه: آیا می توان تمام گزاره های دینی را عقل پذیر نمود؟ تعارضات میان دستاوردهای عقل فلسفی و فرآورده های دینی، واقعی است یا ظاهری؟ راه رفع تعارض چیست؟ لذا به روش توصیفی تحلیلی نظرات آندو تبیین وبا ذکر نمونه‌های عینی نظیرشش مسأله کلامی، (تاویل، حدوث عالم؛ رویت حق تعالی، علم خداوند به جزئیات، مساله صفات و اسماء، معاد جسمانی)، بررسی و مقایسه شده است. فخررازی، منقولات را درپرتو معقولات معتبر می داند"فخرمتاخر" با گرایش به شیوه عرفانی-قرآنی به ایمان گرای خردپیشه مبدل شده است. ملاصدرا بر هماهنگی عقل و دین تاکید داشته ونسبت گزاره‌ها رابه سه شکل بیان می کند: عقل پذیر، عقل ستیز، عقل‌گریز.که معارف خردستیزوجود ندارد ومعارف عقل‌گریز خارج از محدوده عقل انسانی هستند.وی حکم قطعی در موردگزاره های فرا عقلی را منوط به عواملی همچون قطعیت در حکم عقل و فهم دقیق ونه ظاهری ازآیات می داند.

بررسی تاریخی نسبت «عقل و دین» و تعامل بین داده‌های دینی و یافته‌های بشری و تبیین حوزه هر یک از این دو مقوله، از دیر زمان توجه فیلسوفان و متالهان ادیان را به خود جلب نموده است. به‌گونه‌ای که پهنه تاریخ ادیان را می‌توان صحنه گفت‌وگوهای مستمر عقل و دین قلمداد کرد که سابقه چهره جدید آن تحت عنوان «علم و دین» به اواسط قرون وسطی می‌رسد. علم به معنای وسیع کلمه، مجموعه‌ای منظم از دانسته‌ها و معارف بشری پیرامون واقعیت‌های طبیعی است که به روش تجربه و مشاهده حاصل می‌شود. دین مجموعه آموزه‌هایی است که از منبع وحى الهى جهت هدایت انسان‌ها به پیامبران نازل شده است. با توجه به تفاوت در روش، موضوع و غایت علم و دین، همواره این سؤال بین فیلسوفان و متالهان مطرح بوده است که چه نسبت و رابطه‌ای می‌توان بین آن دو فرض کرد. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی در صدد تبیین رویکرد جامع قرآنی در خصوص نسبت عقل و ایمان و سپس نوسازی مفهوم علم و دین در پرتو این رویکرد قرآنی است. یافته‌ها پژوهش نشان داد که با توجه به فطری بودن دانش دینی در هر دو بعد طبیعی و الهی، کار دانشمند تجربی و نبی یک چیز است و آن تعیین دانش دینی فطری انسان در دو بعد طبیعی و الهی با روش مناسب خود: که طبیعتاً مناسب‌ترین روش برای دانشمند تجربی در تعیین دانش دینی فطری طبیعی، مشاهده مستقیم حقایق طبیعت با ابزار حس و تجربه همراه با سنجش عقلی است و مناسب‌ترین روش برای نبی یا رسول در تعیین دانش دینی فطری الهی، کشف حقایق ورای طبیعت در پرتو وحی همراه با سنجش عقلی است.

درسگفتار فوق از استاد ملکیان در زمینه، معرفت شناسی، فرامعرفت شناسی، ایمان، تعقل، رابطه ایمان و تعقل، شکاکیت، دوره روشنگری و... به بحث پرداخته است.