جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معنویت مدرن نظریه‌ای است که طی چند دهۀ اخیر از سوی پاره‌ای از روشن‌فکران تجددگرا در کشور ما مطرح شده است. براساس این نظریه، امروزه معنویت دینی برای بشر مدرن کارآمدی خود را از دست داده و او را با رنج و سرگردانی مواجه ساخته است. لذا این رویکرد، درصدد است براساس عقلانیت مدرن، معنویتی متناسب با نیاز انسان امروزی ارائه دهد. به هر تقدیر، ازآنجاکه حقانیت هر رویکرد فکری و فلسفی دست‌کم وابسته به آن است که از انسجام درونی میان مؤلفه‌ها و اجزای نظریۀ خود برخوردار باشد، پژوهش حاضر می‌کوشد با تأکید بر یکی از مسائل بنیادین فلسفۀ دین (رابطۀ عقل و دین)، نظریۀ معنویت مدرن را از زاؤیه انسجام و هماهنگی درونی میان مؤلفه‌‌هایش تحلیل و واکاوی نماید. نتیجه‌ای که در این تحقیق با روش کتابخانه‌ای و شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی حاصل آمده، گویای آن است که معنویت مدرن در این جهت دارای اشکالات و ابهامات عمده‌ای است. نتیجۀ مزبور، با ارائۀ شواهد متعددی ـ همچون تعبدگریزی، اثبات‌ناپذیری مدعیات دینی و... ـ در پژوهش حاضر نشان داده شده است.

هدف:هدف این نوشتار، تطبیق و بررسی نسبت عقل و دین از دیدگاه آیت‌الله جوادی ‌آملی و برتراند راسل بود و با تکیه بر آرای آیت‌الله جوادی آملی دیدگاههای راسل نقد و ارزیابی شد. روش: روش این مقاله، کتابخانه‌ای بود و با تحلیل داده‌ها از آثار استاد جوادی ‌آملی و راسل انجام شد. یافته‌ها: راسل عقل را متعارض با دین معرفی کرد و نگاهی تاریخ‌گرایانه در رابطه عقل و دین داشت؛ اما آیت‌الله جوادی ‌آملی عقل و دین را هماهنگ و در تعامل با یکدیگر می‌دانند. نتیجه‌گیری: با وجود تفاوت آشکار در دیدگاه این دو فیلسوف در نسبت‌سنجی عقل و دین، شباهتها‌یی نیز از جمله: قائل بودن به ‌محدودیت عقل، پذیرش عقل به عنوان راهی برای رسیدن به کمال و... ملاحظه می‌شود. همچنین سرچشمه‌ی بسیاری از ایرادات راسل در نسبت عقل و دین، غفلت از دین اسلام و توجه وی به دین مسیحیت بوده است.

یکی از ویژگی‌های هرمنوتیک فلسفی گادامر، ارائۀ رویکردی جدید در قرائت متون با تکیه بر گفتگوی توافقی میان مفسّر و متن است. اگرچه این رویکرد به نام گادامر ثبت شده است، اما می‌توان چنین رویکردی را از قرآن و روایات نیز به دست آورد. بر اساس این رویکرد، نقش متن و مفسّر در فرآیند معنایابی و فهم، کاملاً برابر است به گونه‌ای که هر دو به یک اندازه در حصول آن نقش دارند. بر این اساس می‌توان از موضع برابر میان عقل و دین به تحلیل و تبیین آراء اندیشمندان مختلف از جمله ملاصدرا پرداخت و این پرسش را مطرح کرد که «آیا ملاصدرا در آراء ویژۀ خود، رویکرد گفتگوی توافقی میان عقل و دین را اتخاذ نموده است؟» با بررسی آراء ویژۀ ملاصدرا به ویژه در سه مسئلۀ «حقیقت علم»، «حقیقت علیّت» و «حرکت جوهری» می‌توان به این نتیجه دست یافت که وی چنین رویکردی داشته است، بنابراین فیلسوفی ترکیبی و گفتگویی به شمار می‌آید. نویسنده در این مقاله با روش پژوهشی «تحلیل عقلی» و همچنین روش «نقلی» به بررسی و اثبات این مسئله می‌پردازد.

نسبت میان عقل و شریعت یکی از بحث‌های مهم و مورد اختلاف اندیشمندان ادیان بوده است. پرسش اساسی این جستار عبارت است از «تاثیر ابن‌رشد بر ابن‌میمون در به‌کارگیری عقل در شریعت چگونه است؟» برخی از نکاتی که در این پژوهش بدان دست یافتیم حاکی از تاثیر عمیق ابن‌رشد بر ابن‌میمون در بحث عقل و شریعت می‌باشد. ابن‌رشد در فرازهای مختلفی از آثارش به خطرات عقل‌گرایی محض هشدار داده و به‌کارگیری آن را در شریعت محدود می‌کند. وی معتقد است عقل به تنهایی توان تاویل را نیز ندارد و باید به واسطه اهل‌شریعت با شرایطی که در دین تبیین شده انجام شود. ابن‌میمون نیز به مشروط بودن به‌کارگیری عقل در شریعت تصریح کرده و معتقد است کتاب مقدس یهودیّت موازین کاربرد عقل در شریعت را تعیین می‌نماید که به واسطه اهل شریعت صورت می‌گیرد. در تطبیق آرای ابن‌رشد و ابن‌میمون با دلائلی مواجه می‌شویم که به تاثیر ابن‌رشد بر ابن‌میمون در مسئله چگونگی کاربرد و محدودسازی عقل در شریعت تاکید دارد.

دین اسلام به واسطه وحی به پیامبر اسلام (ص) ابلاغ شد و سایر انسانها از طریق آیات و روایات معصومان (ع،) به آن دسترسی دارند؛ بنابراین به علل مختلف از جمله: خطاپذیری عقل بشری و تأثیر امور غیربدیهی بر تفکر انسانها، امکان ورود ناخالصی و تحریفهای گوناگون در دین وجود دارد. بر این اساس ضرورت دارد که نقش عقل در حفظ خلوص دین با تأکید بر آیات و روایات مورد بررسی بیشتری قرار گیرد. در این پایان نامه با روش کتابخانهای و تجزیه و تحلیل مطال ِب استخراج شده، سعی شده است با تبیین و تحلیل ماهیت، جایگاه و قلمرو عقل در گستره دین نشان دهیم که عقل نه تنها با دین تعارضی ندارد بلکه در فهم دین خالص، نقش اساسی دارد و گسترە وسیعی از شناخت مبانی، معارف و احکام دینی، نیازمند استفاده از عقل و تعقل در سطوح مختلف آن است. همچنین ثابت کردهایم که روش تفکر برهانی و مطابق با واقع، رابطە مستقیمی با تبیین اسلام خالص دارد؛ تا جایی که در گسترە نگاه فقهی و انتظار حداکثری از دین نیز اثرگذار است؛ زیرا بسیاری از مسائل مرتبط با حوزە دین، بدون تفکر مبتنی بر برهان، به صورت ناقص دریافت میشوند و حتی غیرقابل فهم هستند. با این همه، عقل دارای محدودیتهایی نیز است. محدودیتهای عقل و اعتبارات عقل در مواردی است که شناخت مبدأ و مقصد مطلوب، به طور کامل میسر نباشد و در این موارد تنها راه حل، تعبد به شرع است. مواردی مثل بدعت، تفسیر به رأی، التقاطگرایی و محدود ساختن دین به ارتباط خالق و مخلوق از جمله انحرافات و ناخالصیهای معرفتی به شمار میروند؛ همچنانکه خرافه- پرستی، تعصبات بیجا و عادات غلط باعث ناخالصیهای فرهنگی فراوانی شده است و نقش عقل در تشخیص و دفع و رفع آنها بسیار مهم است.