آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از راه‎های فکری خدا شناسی که برای عموم انسان‎ها قابل فهم است، تفکر در پدیده‎‏های عالم طبیعت است که از جهات گوناگون (حدوث، حرکت و...) می‎تواند راهگشای انسان در شناخت آفریدگار جهان باشد. یکی از برجسته‎ترین و نمایان‎ترین آنها، نظم و اتقان حاکم بر جهان است. از برهان نظم، تقریرهای مختلفی ارائه شده است که تقریر آن بر پایه قانون احتمالات، از آن جمله است. استاد شهید مطهری در آثار خود به تبیین این تقریر از برهان نظم پرداخته است؛ چنان‌که آن را بر اساس قانون سنخیت علی و معلولی نیز تقریر و تبیین کرده است. یقین حاصل از برهان نظم بر پایه قانون احتمالات، یقین معرفت‎شناختی و منطقی است، نه یقین روان‎شناختی که فاقد اررش منطقی و معرفت‎شناختی است. البته، یقین مزبور، یقین بالمعنی الاخص که در اولیات و فطریات وجود دارد نمی‎باشد، بلکه یقینی است در تراز یقین موجود در متواترات، تجربیات و حدسیات. اما یقین حاصل از برهان نظم بر اساس اصل سنخیت، یقین بالمعنی الاخص و همپایه یقین در اولیات و فطریات منطقی است. در این نوشتار، دو تقریر مزبور از برهان، تبیین و بررسی شده و به اشکالاتی که بر تقریر برهان نظم بر اساس قانون احتمالات وارد شده، پاسخ داده شده ا ست.

ملاصدرا پاسخ‌های متعددی به مسئله شر داده است. او خیر را امری وجودی و شر را عدمی دانسته، اما دو تعریف از خیر و شر ارائه کرده است. در مقاله حاضر پس از بررسی رابطه شر با عدم، هیولی و ماهیت، سخنان به ظاهر متناقض صدرا در این رابطه تبیین شده و نظر نهایی صدرا به عنوان تساوق شر با عدم معرفی گردید. از سوی دیگر طبق تشکیک در حقیقت واحده اصیل وجود و اتحاد ماده و صورت، و نیز مسئله امکان حرکت در مجردات که از لوازم مبانی حکمت متعالیه صدرا محسوب می‌شود، مرز مادی و مجرد برداشته شده و لذا احتمالات پنج‎گانه عالم که توسط ارسطو در حل مسئله شر مطرح شده بوده به سه احتمال کاهش یافت، و موجب بازگشت شر طبیعی به شر متافیزیکی شد. با بررسی شرور اخلاقی نیز در نهایت به این نتیجه رسیدیم که بازگشت همه شرور به شر متافیزیکی بوده، و محوری‌ترین پاسخ به مسئله شر بر اساس مبانی حکمت متعالیه، عدمی بودن شر است. همچنین نگاه کلی صدرا به عالم به عنوان یک واحد شخصی، افضل بودن عالم و نظام حاکم بر آن را از طریق علت فاعلی و غایی عالَم به اثبات رسانده و شر موجود در آن را به فقر وجودی عالم نسبت داد.

بر اساس ادله عقلی و نقلی، زمین هیچ‎گاه از حجت معصوم الاهی خالی نخواهد بود. حجت‌های معصوم خداوند پس از پیامبر اکرم؟صل؟، امامان دوازده‎گانه اهل بیت؟عهم؟ هستند که اولین آنان حضرت علی؟ع؟ و آخرینشان حضرت مهدی؟عج؟ است. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی، به این سوال پاسخ می­دهد که چه کسانی در عصر رجعت تا قیامت حاکمان روی زمین هستند. آن حضرت پس از ظهور، حکومت عدل جهانی مهدوی را تشکیل خواهد داد و پس از آن حضرت، امامان دیگر رجعت می‌کنند و به ترتیب جامعه بشری و حکومت جهانی مهدوی را تا قیامت رهبری خواهند کرد. از سوی دیگر، در شماری از روایات از زمامداران مهدوی سخن به میان آمده است که در عصر رجعت زمام امور حکومت مهدوی را در دست خواهند داشت. در مورد این دو دسته روایات، دیدگاه‎های مختلفی مطرح شده است. دیدگاه برگزیده این است که امامت و رهبری زمامداران مزبور «نیابی» است؛ اما امامت امامان معصوم در عصر رجعت «اصالی» است.

سلوک تقوایی، یکی از روش‎های کسب معرفت دینی است. بیش‎ترین کارکرد این روش در دست‎یابی به معرفت شهودی است که مورد توجه ویژه متصوفه و اهل عرفان بوده است، اما فلاسفه، متکلمان و دیگر عالمان اسلامی نیز متناسب با مباحث معرفتی خود به آن توجه کرده‎اند. فلاسفه اسلامی در معرفةالنفس فلسفی درباره این روش تحقیقات ارزنده‎ای دارند. برخی از متکلمان اسلامی نیز در مقدمه آثار و مباحث کلامی خود، ابزارها و راه‎های شناخت را بررسی کرده و روش مفید در علم کلام را تبیین کرده‎اند. از آن‎جا که روش سلوک تقوایی در برخی از آیات و روایات نیز مطرح شده است، روش مزبور توجه مفسران قرآن کریم و شارحان روایات را نیز به خود جلب کرده است. در نوشتار حاضر این روش از منظر عقل و آیات و روایات مورد بررسی قرار گرفته و آراء شماری از متفکران مطرح در این‎باره نقل و ارزیابی شده است

گفتارهایی در ساحت «قواعد و روش‌های علم کلام» است. مطالب کتاب حاضر در طی دو بخش کلی تحت عناوین روش‌های کلامی و قواعد کلامی ارایه شده است. در بخش اول روش‌هایی چون: روش پژوهش و گفتمان کلامی، روش عقلی، روش تفکر عقلی فلسفی و غیرفلسفی، روش نقلی، روش استقرایی و تجربی، روش شهودی و عرفانی، روش جدلی و روش تمثیلی به اختصار معرفی و تبیین شده است. در بخش دوم نیز اصول کلی زیر بررسی شده است: قاعده وجوب بالذات، حسن و قبح عقلی، وجوب علی الله، قاعده لطف، قاعده اصلح، حکمت و غایت در افعال خداوند و قبح تکلیف به مالایطاق.

«القواعد الکلامیه»، کتابی است به زبان عربی که در شرح تعدادی از قواعد کلام اسلامی تالیف علی ربانی گلپایگانی، می‌ باشد. مولف در این کتاب به شرح و بررسی این قواعد پرداخته که عبارتند از: قاعده تحسین و تقبیح عقلی، عدل و حکمت، قاعده لطف و قاعده اصلح. این‌ ها قواعد کلامی هستند که بسیاری از مباحث کلامی عدلیه بر آن‌ ها مبتنی است.

القواعد الكلامية، كتابى است به زبان عربى كه در شرح تعدادى از قواعد كلام اسلامى تألیف على ربانى گلپايگانى. كتاب مشتمل بر مقدمه و نيز پيشگفتار مؤلف و چهار بخش مى‌باشد. برخى از مسائل علم كلام به بابى ويژه اختصاص ندارد، بلكه در تمام ابواب كلامى جريان دارد و مأخذ و منبع برخى مسائل كلامى قرار گرفته و به عنوان برهان و دليل بر آن‌ها مورد استفاده قرار مى‌گيرد. از اين رو با عنوان قواعد كلامى از آنها ياد مى‌شود، بر خلاف مسائلى كه اين گونه نيستند كه از آن‌ها به عنوان مسائل كلامى نام برده مى‌شود. مؤلف در اين كتاب به شرح و بررسى اين قواعد پرداخته كه عبارتند از: قاعده تحسين و تقبيح عقلى، عدل و حكمت، قاعده لطف و قاعده أصلح. اين‌ها قواعد كلامى هستند كه بسيارى از مباحث كلامى عدليه بر آن‌ها مبتنى است. نسبت اين قواعد به مسائل كلامى؛ همانند نسبت قواعد فقهى به مسائل فقهى است؛ بدين معنا كه مثلا در علم كلام، بحث از توحيد واجب تعالى و مراتب توحيد مساله‌اى كلامى است؛ اما بحث از حكمت خداوند سبحان، قاعده‌اى كلامى محسوب مى‌گردد، چرا كه بسيارى از مسائل كلامى بر آن مبتنى است. اولين قاعده كلامى كه مؤلف در اين كتاب به شرح و بسط آن مى‌پردازد، عبارت است از تحسين و تقبيح عقلى؛ از جمله مباحث كلامى كه بر قاعده مذكور مبتنى است، مى‌توان از امور ذيل نام برد: وجوب نظر في معرفت خداوند تبارك و تعالى، يا به عبارت بهتر لزوم بررسى درباره وجود خدا. اثبات عدل و حكمت خداوند قاعده لطف و نيز قاعده اصلح، هر دو مبتنى بر قاعده حسن و قبح عقلى هستند. بحث درباره اعواض و آلام و پاسخ‌گويى به مساله شر نيز مبتنى بر اثبات اين قاعده است. مساله حسن تكليف و وجوب آن نيز بر اين قاعده مبتنى است. حسن بعثت انبياء و در نتيجه ضرورت نيز توسط اين قاعده قابل اثبات است. عصمت پيامبران و نيز راهبران الهى نيز با توجه به اين قاعده قابل اثبات است. در اين بخش مؤلف درباره ارتباط اين قاعده با علم اخلاق و همچنين نقش آن در علم اصول فقه مطالبى را بيان نموده است. در ادامه مؤلف به سير تاريخى طرح مساله حسن و قبح عقلى در جهان اسلام اشاره كرده و تحولات آن را در علم كلام اسلامى مورد بررسى قرار داده است. سپس به موضوع عقل نظرى و عقل عملى اختصاص يافته و ضمن آن به موضوع عقل از نظر لغوى، كاربردهاى عقل در اصطلاح عالمان، بررسى ديدگاه‌هاى موافق و مخالف حسن و قبح عقلى، معرفى كاربردهاى واژه حسن و قبح و تعيين محل نزاع، اخبارى‌ها و مساله حسن و قبح عقلى و...پرداخته شده است. ذيل اين قاعده همچنين به يكى از مباحث مهم در موضوع حسن و قبح پرداخته شده كه عبارت است از، تبيين ملاك حسن و قبح به معنايى كه ميان معتزله و اشاعره مورد اختلاف است. در ادامه اين بخش به بررسى دلائل عقلى و نقلى عدليه بر حسن و قبح عقلى پرداخته شده است. ادله عقلى حسن و قبح عبارتند از: التزام به حسن و قبح حتى از سوى منكران شرايع. لزوم انكار حسن و قبح به صورت مطلق در صورت انكار حسن و قبح عقلى. لزوم انسداد باب معرفت الله تبارك و تعالى در صورت انكار حسن و قبح عقلى. سپس به معرفى و نقد ادله اشاعره مبنى بر انكار حسن و قبح عقلى پرداخته شده و در پايان اين بخش ديدگاه علامه سيد محمدحسين طباطبايى درباره حسن و قبح عقلى بيان گرديده است. بخش دوم كتاب به قاعده لطف اختصاص يافته و لطف از جهت لغوى و اصطلاحى تعريف گرديده و اقسام لطف(محصّل و مقرّب) معرفى شده و شرائط لطف و قيود آن بيان گرديده است. همچنين در اين بخش ديدگاه متكلمان درباره اين قاعده بيان گرديده و درباره تاريخچه ظهور اين قاعده و عامل ظهور آن در ميان متكلمان اسلامى سخن گفته شده است. بررسى مبانى لطف و ادله آن، ادله مخالفين قاعده لطف، مصاديق قاعده مذكور و ثمرات آن، قاعده لطف و حجيت اجماع و بررسى ماهيت لطف از ديدگاه كتاب و سنت موضوعات ديگرى است كه دراين بخش بدان‌ها پرداخته شده است. بخش سوم كتاب به معرفى و بررسى قاعده اصلح اختصاص يافته است. در اين بخش ديدگاه متكلمان اسلامى درباره اين قاعده، دلائل قول به وجوب اصلح بر خداوند، ادله منكران وجوب اصلح بر خداوند مورد بررسى قرار گرفته و نيز درباره اين قاعده با استفاده از روايات منقول از پيامبر و امامان معصوم عليهم‌السلام بررسى صورت گرفته است. بخش چهارم، كتاب به قاعده عدل و حكمت در كلام اسلامى اختصاص يافته است. فصل نخست اين بخش به مباحث مقدماتى درباره عدل مى‌پردازد و از معناى لغوى و اصطلاحى عدل، تاريخچه بحث از عدل در كلام اسلامى، ارتباط قاعده مذكور با قاعده حسن و قبح عقلى سخن گفته و درباره اين موضوع كه آيا عدل از جمله اصول دين است به بحث مى‌نشيند. فصل دوم اين بخش به براهين و دلائل عدل الهى اختصاص يافته است. در ادامه اين بخش هم از نتايج عدل و حكمت الهى سخن به ميان آمده و در پايان به برخى پرسش‌هاى مطرح شده درباره عدل الهى پاسخ گفته شده است.