جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هر مکتب فکری بر اساس منابع معرفتی خاصی بنیان نهاده شده است .سلفیون و تجربه گرایان نیز هرکدام از این قاعده مستثنی نیستند و دارای مبانی فکری و اندیشه ای خاصی می باشند سلفیون (احمد بن حنبل و ابن تیمیه در قرن هفتم و هشتم ه.ق) با نص گرایی و نقل گرایی افراطی و دادن اصالت به ظاهر کلام (احادیث) و منحصر نمودن معرفت به شناخت ظاهری، منکر مجردات گشته اند و از تأویل و تفسیر پرهیز دارند لذا دیدگاهی تجربی و حسی و در نهایت به جمود و تعصب نا بخردانه در سطح گسترده امور دینی و اجتماعی و ... رسیده اند. از سوی دیگر مکتب تجربه گرایانه (جان لاک و دیوید هیوم در سده 17 و 18 م) در جهان خصوصاً جوامع غربی معرفت حسی و تجربی (حواس پنج گانه و مشاهده و تحقیق پذیری و ...) را تنها راه شناخت می دانند و بر آن تاکید فراوان دارند لذا تفکرات غیر تجربی (فلسفی ، متافیزیکی، اخلاقیات و ...) را سراسر وهم و خیال می پندارند و آن را ساخته و پرداخته ذهن آدمی می دانند. هر دو دیدگاه (گرایش فکری) به نفی عقل و رد برهان و استدلال از نظر معرفت بشری اتفاق نظر دارند و در مجادله با آن نهایت تلاش خود را نموده اند. در این پژوهش سعی شده هر دو دیدگاه و مکتب فکری را بر اساس سه محور معرفت شناسی ، معنا شناسی و هستی شناسی مورد بررسی قرار دهیم و مشخص نماییم که سلفیون با روش و بینشی که اتخاذ کرده اند نهایتاً ناخودآگاه یا آگاهانه به رویکردی تجربی و حسی و عقل ستیز می رسند که نتایج آن بر خلاف (قران و سنت پیامبر) سبب متضرر شدن جهان اسلام در سطح وسیعی تا کنون شده است.

اندیشه سلفی‌گری در تاریخ اسلام فعال‌ترین رهیافت فکری و ذهنی است که کل تاریخ اسلام را تحت تاثیر قرار داده است. این پژوهش با استفاده از الگوی تحلیل گفتمان، اندیشه سلفی‌گری و جنبش‌های سلفی را با تکیه بر سه دوره تاریخی اندیشه اهل حدیث با محوریت دوگانه احمد ابن حنبل و ابن‌تیمیه، سلفی‌گری محمد ابن عبدالوهاب و سلفی‌گری در تاریخ معاصر بررسی کرده است. ادعای این پژوهش این است که سلفیه تحت تاثیر متن و روش‌های معیوب تفسیری، زمینه‌های تکفیر و فرقه‌گرایی را در تاریخ اسلام پدید آورده است. یکی از جنبه‌های چالش‌برانگیز سلفیه انتقال جدال فرقه‌ای به حوزه الهیات و فتوا به تکفیر فرقه‌های اسلامی است. در این تحقیق سلفی‌گری به عنوان مفهوم عام در نظر گرفته شده است که طیف وسیعی از وابستگان فکری اهل حدیث مانند پیروان ابوالحسن اشعری، ابن‌تیمیه، محمد ابن عبدالوهاب و سلفیه در تاریخ معاصر را در برمی‌گیرد. به طور کلی سلفی‌گری، الگوی فکری است که با روش متعبدانه به متن مراجعه می‌کند و با عقلانیت اجتهادی – فقهی، کلامی و فلسفی در جدال قرار می‌گیرد. رویکرد ظاهرگرایانه، هر نوع فهم متکثرانه و اجتهادی را از آنان سلب و به دلیل فقدان تسامح در برابر اندیشه‌های مخالف، با خشونت و تکفیر طرد می‌کند.

کتاب التمهید فی شرح معالم العدل و التوحید، تألیف المؤیدبالله یحیی بن حمزه علوی، امام زیدیان در قرن هشتم، کتابی است به زبان عربی با موضوع کلام اسلامی. نویسنده در این اثر به مباحث مختلف کلامی پرداخته و ردیه‎هایی بر معتزله، اشاعره و شیعه اثنا‎عشریه دارد. اختلافات عقیدتی او با شیعیان دوازده‎امامی در این کتاب، در دلیل عقلی اثنا‎عشریه بر وجوب اطاعت از امام و وجوب عصمتش و احاطه وی بر تمامی علوم است. این اثر به تحقیق هشام حنفی سید رسیده است. کتاب دارای دو بخش است. بخش اول دارای مقدمه محقق و محتوای مطالب در پنج باب (بخش) است. نویسنده در بخش دوم، محتوای مطالب را از باب ششم تا دهم، ادامه می‎دهد. یحیی بن حمزه، در آغاز کتاب، پنج وجه بر برتری علم کلام بر سایر علوم می‎آورد: اول: اینکه غرض از این علم، شناخت خداست و بدون شک او اشرف معلومات است؛ دوم: قوت و وثاقت ادله این علم؛ سوم: شدت احتیاج به آن؛ چون سعادت، اهم مطالب و اجل مقاصد ا نسان است؛ چهارم: احتیاج سایر علوم به این علم؛ پنجم: خساست ضد این علم و اینکه شرف الشیء یسفتاد من خساسة ضده. این کتاب از اهم مؤلفات امام یحیی بن حمزه علوی است. وی خلاصه‎ای از اندیشه‎ها و آرای فکری و کلامی‎اش را در آن ارائه کرده است. یحیی بن حمزه از ائمه زیدیه در قرن هشتم هجری و مرجع آرای کلامی آنان است. این اثر تمام مسائل کلامی و عقیدتی اسلامی را علاوه بر پاسخ به شبهاتی که ملحدان و مشککان در عقاید اسلامی وارد می‎کنند، داراست. دیدگاه‎های یحیی بن حمزه در این کتاب، حول تجزیه و تحلیل تمام نظرات در مسائل اعتقادی با روایت کلیه شواهد و سپس نقد و سنجش میان آنها به‎صورت روشمند، دور می‎زند. نخستین چیزی که توجه خواننده را در روش امام یحیی بن حمزه به خودش جلب کرده و تحسینش را برمی‎انگیزد، تقسیم و دسته‎بندی نیکوی او از مطالب به‎صورتی دقیق و مفصل است. این کتاب در ده باب نوشته شده؛ نویسنده در باب اول، از وجوب نظر (نگاه دقیق) سخن گفته و در باب دوم، درباره ادله اثبات صانع صحبت کرده است. وی باب سوم را به دو بخش تقسیم کرده: در بخش اولش، به پاسخ بیگانگان از اسلام (خارجین از اسلام) مانند فلاسفه و صائبه و طبائعیه و بت‎پرستان و دوگانه‎پرستان (ثنویان) و مجوس و باطنیه و مسیحیان پرداخته و در بخش دوم، بر مخالفین از اهل قبله (مخالفانِ مسلمان) مانند نظام و کعبی و صیمری پاسخ گفته و پس از آن به بحث از خلق افعال عباد، پرداخته است. او در این قسمت، عدل را اثبات کرده و ادله و شواهدی را بر این ارائه می‎کند که بندگان خودشان افعالشان را ایجاد می‎کنند و خودشان مؤثر در آن هستند. یحیی، در باب چهارم، از صفات الهی مانند قدرت و علم و حیات و سمع و بصر و ادراک و ارداه و کلام صبحت می‎کند و در باب پنجم، از صفات سلبیه‎ ذات الهی؛ او در این قسمت، جسم و عرض بودن و متعلقات این دو را از خدا نفی می‎کند. همچنین جوهر بودن، متحیّز بودن، در جهت بودن (قابل اشاره بودن)، الم (ناراحتی)، لذت و دیده ‎شدن با چشم را از خدا نفی می‎نماید و پس از آن از اسامی الله و کیفیت اجرای این اسامی بر او صحبت می‎کند. با پایان یافتن مباحث فصل پنجم، جلد اول کتاب نیز به پایان می‎رسد. یحیی بن حمزه در بخش دوم، مباحث کتاب را از باب ششم شروع می‎کند؛ وی در ا ین باب، افعال الهی و حسن و قبح عقلی را مطرح می‎نماید. او در باب هفتم، از نبوات و وجوب بعثت پیامبر و عصمت او سخن می‎گوید و سپس از پیامبری محمد مصطفی(ص). وی شبهات منکرین پیامبری آن حضرت(ص) را رد می‎نماید و پس از آن به سراغ مطرح کردن بحث معاد در باب هشتم می‎رود. معاد اخروی و چگونگی نابودی اجسام و صحت اعاده آن و رد شبهات منکرین معاد، از مباحث باب هشتم است. او در ادامه این باب، از اثبات عذاب قبر و امور سمعی متعلق به آخرت مانند میزان و صراط و نشر صحف نیز صحبت می‎کند. نهمین باب، به بحث از وعد و وعید و استحقاق ثواب و عقاب و صفت این دو و خلود و شفاعت اختصاص دارد. پایان‎بخش مطالب باب نهم، سخن از اسماء و احکام و حقیقت کفر و ایمان است. نویسنده در میان طرح این مباحث، از تکفیر هریک از مجبره و مشبهه توسط معتزله می‎‎گوید. در این بخش، همچنین بیان می‎گردد که مرتکب گناه کبیره از اهل نماز، مؤمن نیست (چنان‎که مرجئه بدان معتقدند). همچنین کافر (چنان‎که خوارج می‎گویند) و منافق (به اعتقاد حسن بصری) هم نیست، بلکه صرفا می‎توان وی را فاسق نامید و گفت او دارای منزلتی بین المنزلتین است. دهمین باب کتاب که آخرین باب آن نیز هست، درباره امامت است. یحیی بن زید در این بخش به برخی از معتقدات شیعیان اثنا‎عشری در باب امامت مبنی بر وجوب عقلی امامت، عصمت امام و احاطه‎اش به تمامی علوم و همچنین بر اعتقاد معتزله مبنی بر قول به اختیار در امامت، ایراد گرفته و سعی در ابطال آن دارد. وی سپس از احکام متعلق به دارالکفر و دارالفسق و دارالاسلام سخن گفته و کیفیت معامله با کفار را بیان می‎دارد؛ او آنان را در به دو بخش دسته‎بندی می‎کند: بندگان اوثان و اصنام (بت‎ها) و نیران (آتش‎پرستان) و یهود و نصاری که به شریعت اسلام نزدیکند و پیامبران و کتاب‎هایی بر آنان نازل شده است. یحیی، در پایان، از حکم اقامت در دارالکفر و زمان وجوب انتقال از آن صحبت می‎کند.

جلد چهارم از موسوعه درباره بحث مهم قضاء و قضاوت در اسلام و مسائل و موضوعات آن می باشد.

مجلد دوم موسوعه هم درباره مسائل و موضوعات مختلف فقهی از دیدگاه اهل سنت می باشد.

مجلد اول از موسوعه را می توان دو بخش کرد در بخش اول مسائل توحیدی و عقیدتی و در بخش دوم شروع به طرح مسائل و قواعد فقهی که بحث زکات و مصارف آن به طور مفصل در این مجلد توضیح داده شده است.