جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

داوکینز پیشتاز الحادگرایی نوین با اعتقاد به ناسازگاری نظریه تکامل و خداباوری و در ضدیت با آفرینش‌گرایی معتقد است که پیدایش، تحول و تنوع حیات را بر اساس اصول نظریه تکامل می‌توان تبیین کرد پس نیازی به فرض یک خدای برتر، قدرتمند و پیچیده برای تبیین تغییرات نیست. وی با رد براهین سنتی وجود خدا و ارائه استدلال‌هایی در نامحتملی وجود خدا نیاز به موجود ماوراء طبیعی با عنوان خداوند را انکار کرده است. در این مقاله اشکالات ادعاهای او بیان می‌گردد. از جمله اشکالات وی در تحلیل خداباوری می­توان به سستی دلایل، برداشت‌ ناقص و نامتجانس از خداوند، نادرستی پیشفرض غیرعقلی بودنِ باور به خدا و مغالطه­های مکرر در تحلیل خداباوری اشاره کرد. داوکینز که از نظریه تکامل، رد وجود خدا و غایتمندی عالم را به دست آورده‌ منطقاً راهی خطا رفته است.

ریچارد داوکینز از نئوداروینیست‌های معاصر است که با نگرش زیست شناختی به مباحث الاهیاتی از جمله منشأ دین و کیفیت پیدایش آن ورود کرده است. داوکینز شناخت درستی از حقیقت دین نداشته و به شدت نسبت به آن بدبین است، و نگاهی یکسان‌انگارانه به تمامی ادیان دارد. به همین خاطر ضمن انکار فرابشری بودنِ دین، سعی‌کرده است با تکیه به مبانی مادی‌گرایانه و تکامل‌گرایانه، مراحل پیدایش دین را تبیین کند. وی مراحل سه‌گانه‌ی «ژنتیکی»، «ممتیکی» و «سازماندهی» را برای پیدایش و تکوّن دین ترسیم کرده است. داوکینز اصل میل به دین در درون انسان را حاصل انحراف و کج‌روی در مراحل تکامل ژنتیکی بشر معرفی می‌کند که در ادامه از سوی انسان جهت‌دهی شده است. عدم شناخت داوکینز از دین و انسان، و همچنین مبانی نادرست معرفتی، و اتخاذ روش اشتباه در تحقیق و تبیین مسئله‌ی دین منجر به این دیدگاه شده است. پژوهه پیش رو ضمن استخراج اندیشه‌های ریچارد داوکینز در خصوص منشأ دین به روش کتابخانه‌ای، آن را به بوته نقد گذاشته است.

نقد و بررسی مبانی فکری ریچارد داوکینز رفتارشناس و زیست‏شناس مشهور انگلیسی، در کتاب معروف خود، «پندار خدا»، شالوده اصلی این پژوهش است. خردگرایی، علم‏گرایی، طبیعت‏گرایی، انسان‏گرایی و تکامل‏گرایی الحادی را می‏توان از مبانی فکری او نام برد. اثبات و معرفی خدا و تبیین آموزه‏های توحیدی دین اسلام، با توجه به آثار و کارکردهای خداباوری صحیح، نقد این مبانی با رویکرد قرآنی و روایی را ضروری می‏سازد. نقد مبانی الحاد، با هدف آشنایی با ریشه‏ها و چالشهای فکری داوکینز و ملحدان همفکر او و تقویت خداباوری و خداشناسى به عنوان زیربناى ارزشهاى اعتقادى، اخلاقى و عملى جامعه و... صورت می‏گیرد. با نظر به اینکه این کتابِ الحادی و مبانی فکریِ مؤلف آن، تا بحال بر اساس آموزه‏های قرآنی و روایی مورد بررسی و نقد قرار نگرفته است، تحلیل و نقد آن به عنوان پژوهشی نو و جدید در این عرصه به شمار می‏رود.

ترجمه ماشینی: این کتاب راهنمای رویکردهای اصلی فلسفی علم از زمان جنگ جهانی دوم را به خواننده ارائه می دهد. جان لوزی با در نظر گرفتن مبانی، استدلال‌ها و نتیجه‌گیری‌های چهار جنبش اصلی - بازسازی‌گرایی منطقی، توصیف‌گرایی، طبیعت‌گرایی هنجاری و بنیادگرایی - به بررسی این موضوع می‌پردازد که چگونه فلسفه درک ما از علم را هم شکل داده و هم آن را گسترش داده است. این جلد شامل شخصیت‌های مهم علم قرن بیستم است و با کارهای فیلسوفان علم قبلی، از جمله نورمن کمپبل، رودولف کارنپ، ارنست ناگل، کارل پوپر، ریچارد داوکینز و جان ورال درگیر است. به طور خاص، عصر طلایی فلسفه علم، 1945 تا 2000 با هدف پاسخگویی به سؤالات زیر است: چگونه باید فلسفه های علم رقیب را ارزیابی کرد؟ آیا فلسفه علم باید یک رشته تجویزی باشد؟ آیا فلسفه علم می تواند بدون تعیین اصول ارزشیابی فرا تاریخی به جایگاه هنجاری دست یابد؟ و سرانجام، درک تاریخ علم چگونه می تواند به ما در تحلیل فلسفه علم کمک کند؟ در پاسخ به این پرسش‌ها، این کتاب به ما نشان می‌دهد که چرا علم را آنگونه که می‌فهمیم. عصر طلایی فلسفه علم 1945 تا 2000 خواندنی ضروری برای دانشجویان و محققانی است که در تاریخ و فلسفه علم کار می کنند.

ترجمه ماشینی: در دهه گذشته، «آتئیست‌های جدید» مانند سام هریس، ریچارد داوکینز و کریستوفر هیچنز موضوع بی‌خدایی را در خط مقدم بحث عمومی مطرح کرده‌اند. با این حال تعداد بسیار کمی از مناظرات و بحث های بعدی توانسته اند یک بررسی کامل و عینی از موضوع ارائه دهند. بیخدایی: آنچه که همه باید بدانند با در نظر گرفتن بیخدایی از لحاظ تاریخی، فلسفی، الهیاتی، جامعه شناختی و روانشناختی، نگاهی متعادل به موضوع ارائه می دهد. این کتاب که به سبکی آسان نوشته شده است، از قالب پرسش و پاسخ برای بررسی تاریخچه الحاد، استدلال های موافق و مخالف الحاد، رابطه دین و علم، و مسئله معنای زندگی و اینکه آیا می توان یا نه استفاده می کند. یک آتئیست شاد و راضی باشید بیش از همه، نویسنده تأکید می‌کند که بحث بی‌خدایی فقط یک موضوع واقعی نیست، بلکه یک نگرانی اخلاقی است، هم در مورد موضعی که باید در قبال مسائل اتخاذ کند و هم در مورد پیامدهای تعهد خود.

ترجمه ماشینی: کارن آرمسترانگ با حرکت از عصر پارینه سنگی به امروز، جزئیات زیادی را که بشر برای تجربه واقعیت مقدسی که آن را با نام‌های بسیاری مانند خدا، برهمن، نیروانا، الله یا دائو می‌خواند، طی کرده است، ارائه می‌کند. آرمسترانگ با تمرکز به ویژه بر مسیحیت، اما شامل یهودیت، اسلام، بودیسم، هندوئیسم و ​​معنویت های چینی، به بررسی کاهش انگیزه نسبت به دین در زمان ما می پردازد، زمانی که تعداد قابل توجهی از مردم یا نمی خواهند با خدا کاری نداشته باشند یا کارآمدی ایمان را زیر سوال می برند. چرا خدا باور نکردنی شده است؟ چرا آتئیست ها و خداباوران به طور یکسان در حال حاضر به گونه ای درباره خدا فکر می کنند و صحبت می کنند که عمیقاً از تفکر اجداد ما منحرف است؟ آرمسترانگ با همان عمق دانش و بینش عمیقی که تمام کتاب های تحسین شده او را مشخص کرده است به این سؤالات پاسخ می دهد. روشن است که چگونه تغییر چهره جهان لزوماً اهمیت دین را هم در سطح اجتماعی و هم در سطح فردی تغییر داده است. و او استدلالی قوی و قانع کننده برای استفاده از بینش های گذشته ارائه می کند تا ایمانی ایجاد کند که به نیازهای عصر قطبی شده خطرناک ما صحبت کند. با این حال، او به ما هشدار می دهد که دین هرگز قرار نبود پاسخ هایی را ارائه دهد که در صلاحیت عقل بشری باشد. او می گوید که این نقش لوگو است. وظیفه دین این است که "به ما کمک کند با واقعیت هایی که هیچ توضیح آسانی برای آنها وجود ندارد، خلاقانه، مسالمت آمیز و حتی شادمانه زندگی کنیم." او همچنین تأکید می کند که دین به طور خودکار کار نخواهد کرد. او می‌گوید این یک رشته عملی است: بینش‌های آن نه از حدس و گمان انتزاعی، بلکه از «تلاش فکری اختصاصی» و «سبک زندگی دلسوزانه‌ای که به ما امکان می‌دهد از منشور خودخواهی بیرون بیاییم» نشأت می‌گیرد.

ریچارد داوکینز با رویکرد الحادی به تبیین تکاملیِ منشأ دین پرداخته است. وی در این راستا از فرضیه «دین به مثابه یک امر فرعی» و همچنین فرضیه «مم» سود جسته است. در مقابل آلیستر مک‌گراث به نقد رویکرد الحادی وی پرداخته و ادله وی را عمیقا ناکافی و ناموجه می‌داند. به نظر مک‌گراث تبیینِ صرفا زیست‌شناختی از منشأ دین، نادرست بوده و ناشی از خلط میان تکامل زیستی و تکامل فرهنگی است. ناسازواری، فقدان دلیل، سوگیری شناختی، عدم تمایز میان گزاره های دین، عدم مشابهت میان ژن و مم از جمله اشکالات وی به دو فرضیه مزبور است. مسأله تحقیق پیش‌رو آن است که تقابل این دو رویکرد را به تصویر کشد و به سنجش گذارد. در این ارزیابی به لحاظ گردآوری از روش کتابخانه‌ای – اسنادی و به لحاظ مقام داوری از روش تحلیلی سود جسته‌ایم. دستاورد تحقیق نشان می‌دهد که اگر چه در مجموع، اشکالات مک‌گراث، مفید و اثر بخش است؛ اما در برخی موارد، تبیین کافی و جامعی از سوی وی صورت نپذیرفته است.

کتاب «خدا و الحاد جدید» با عنوان فرعی پاسخی انتقادی به داکینز، هریس و هیچنز به ترجمه علی شهبازی و ویراستاری رسول رسولی از سوی انتشارات دانشگاه مفید منتشر شده است. کتاب حاضر در ۹ فصل با عناوین الحاد جدید به چه معناست، چگونه می‌توان الحاد جدید را الحادی دانست، آیا الهیات مهم است، آیا خدا نوعی فرضیه است، چرا مردم باور دارند، آیا می‌توان بدون خدا خوب بود، آیا خدا شخص‌وار است، الهیات مسیحی و الحاد جدید و خدایی برای تکامل تشکیل یافته است. جان. اف هات نویسنده کتاب درباره انگیزه خود برای تالیف این اثر می‌نویسد: «در نوشتن این کتاب تصمیم دارم مغالطات بنیادینی را برملا کنم که الحاد جدید را بسیار ناکارآمدتر از آن می‌کند که در آغاز به نظر می‌رسد. نمی‌توان به هر نویسنده‌ای به تفصیل پرداخته و به همه مطالب پاسخ داد و نه برای نشان دادن ناسازی‌های آنها نیازی به چنین کاری هست. ملحدان جدید آنقدر نقاط مشترک با یکدیگر و با اقسام گوناگون قدیمی الحاد دارند که آنچه من در نقد یکی بگویم صرف نظر از اختلافاتی که دارند عموما قابل اطلاق به دیگران است این مطلب به ویژه در مورد جهان بینی مشترک آنها و بسیاری از دانشمندان فیلسوفان و دیگر متفکران معاصر نیز صادق است. منظورم در اینجا بینشی در مورد واقعیت است که قبلاً از آن با عنوان طبیعت‌گرایی علمی یاد کردم، بینشی که روز به روز بر تاثیر آن افزوده می‌شود.» در فصل نخست کتاب به این پرسش پرداخته می‌شود که چگونه می‌توان الحاد جدید را جدید خواند. در این فصل به اختصار ادعاهای سه نویسنده داکینز، هریس و هیچنز آورده می‌شود و نویسنده توجه و ملاحظه ویژه خود را درباره آن بیان می‌کند. درباره الحاد طبیعتا پنج پرسش مطرح می‌شود و این پرسش‌ها در واقع موضوع فصل‌های سوم تا هفتم است؛ آیا الهیات مهم است(فصل سوم)؟ آیا خدا نوعی فرضیه است که علم بتواند آن را تایید یا رد کند؟(فصل چهارم)؟ چرا اصلا مردم به باورهای دینی گرایش دارند؟(فصل پنجم)؟ آیا می‌توان بدون خدا خوب بود؟(فصل ششم)؟ آیا می‌توان در عصر علم به مفهوم خدای شخص وار باور داشت؟(فصل هفتم) در فصل دوم این پرسش مطرح می‌شود که الحاد جدید در حقیقت چگونه ملحدانه است؟ اگر نیچه و کامو و سارتر بودند درباره داکینز، هریس و هیچنز چگونه می‌اندیشیدند؟ در اینجا میان الحاد «بی‌پرده و سرسخت» منتقدان کلاسیک دین از یک سوی و الحاد «تلویحی و نحیف جدیدی» که ویژگی ملحدان جدید ماست از دیگر سوی تمایز قائل می‌شود. مولف سپس به این مطلب می‌پردازد که چگونه این دومی با معیارهای سفت و سخت اولی برابری می‌کند. در نهایت در فصل هشتم پاسخی مخصوصاً مسیحی به پرسش‌های مطرح در فصل سوم تا هفتم داده می‌شود. هفت فصل نخست این کتاب عاری از رهیافتی اختصاصاً مسیحی به الحاد جدید است. نقد مولف به گونه‌ای سامان داده شده که خداباوران غیر مسیحی به ویژه یهودیان و مسلمانان همچنین ملحدان و لا ادری‌گران بتوانند با آن همراهی کنند. در فصل هشتم نشان داده می‌شود که آنچه ملحدان جدید از خدا مراد می‌کنند تقریباً دخلی به آنچه امروزه ایمان و الهیات مسیحی از این عنوان مراد می‌کند، ندارد. مولف در بخش دیگری از مقدمه این کتاب می‌نویسد: «هرچه درگیری من با نوشتن این کتاب عمیق‌تر می‌شود بیشتر برایم روشن می‌شود که من نه تنها دارم الحاد جدید را نقد می‌کنم بلکه دارم قسمتی از اندیشه اخلاق و معنویت دینی را نیز نقد می‌کنم که الحاد جدید علیه آن است. نظر من این است که جایگزین‌های الهیاتی قابل اعتماد و جالب تری برای هر دو وجود دارد اما هر چند ملحدان جدید، خدای آفرینش باوران، بنیادگرایان، تروریست‌ها و قائلان به طراحی هوشمند را رد می‌کنند، نکته جالب این است که آنها مصمم هستند که با این افراطیون وارد بحث و مناظره شوند و نه با دیگر الهی دانان مهم انتخابی. البته این نشان‌دهنده آن است که آنها ناآگاهانه برداشت‌های ظاهر گرایانه و محافظه کارانه از تفکر دینی را بر اقسام برداشت‌های دیگر ترجیح می‌دهند که به طور سنتی جریان اصلی تفکر دینی را تشکیل داده‌اند. برداشت‌هایی که این ملحدان از آنها به خاطر غیر راست کیش بودنشان کاملا بی اطلاع بوده و تلویحا آنها را رد می‌کنند، در واقع سخن ملحدان جدید این است که اگر اصلاً خدا وجود دارد باید اجازه داد بنیادگرایان سنن دینی ابراهیمی یک بار برای همیشه هویت این خدا را مشخص کنند. من بر این باورم که آنها این استراتژی را نه تنها برای این در پیش گرفته‌اند که وظیفه خود را در نابودی دین آسان‌تر کنند، بلکه بدان خاطر که آنها در لفافه سادگی دیدگاه‌های مخالفان خود در باب واقعیت را تحسین می‌کنند. این که خود آنها سخت دلبسته نوعی جهانبینی ساده هستند قرائن و شواهد روشن آن را می‌توان در وفاداری آنها به پیش فرض‌های بسیار ساده طبیعت گرایی علمی یافت.» جان اف هات به عنوان متخصص حوزه علم و دین در این کتاب تاکید می‌کند که ملحدان جدید، درکی سطحی و بی‌مایه از دین دارند چراکه این را تنها در جریان‌های افراطی آفرینش باوری، ظاهرگرایی مبتنی بر کتاب مقدس و تروریسم می‌بینند. او نشان می‌دهد که آنها آشنایی چندانی با الهیات و جریان‌های معتدل دینی ندارند. برخی از خطاهای روش شناختی ملحدان جدید در تقلیل گرایی آن‌ها و تاکید انحصار ایشان بر علم به عنوان شیوه قابل اعتماد برای پرداختن به واقعیت نهفته است. این کتاب می‌توان پاسخ به ادعاهای افراطی بنیادگرایی علمی دانست. کتاب «خدا و الحاد جدید» با عنوان فرعی پاسخی انتقادی به داکینز، هریس و هیچنز به ترجمه علی شهبازی و ویراستاری رسول رسولی با شمارگان ۳۰۰ نسخه در ۲۲۴ صفحه از سوی انتشارات دانشگاه مفید منتشر شده است.