جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر بررسی تجرد خیال اعم از خیال متصل (قوه خیال ) و خیال منفصل (عالم مثال ) از دیدگاه سه مکتب مشاآ، اشراق و حکمت متعالیه است که با روش کتابخانه ای صورت گرفته است . براساس این تحقیق در معنی نخست که خیال متصل نامیده می شود اعتقاد مشائین بر مادی بودن خیال است . ابن سینا علیرغم اینکه در کتاب مباحثات بر خلاف اصول مشائی برهان بر تجرد این قوه آورده است ، در سایر کتب فلسفی خود از قبیل شفا و اشارات با التزام به اصول مشائی معتقد به مادی بودن آن است . اشراقین نیز قوه خیال را امری مادی و جسمانی دانسته اند ولی صدرالمتالهین شیرازی بر این عقیده است که خیال امری مجرد و غیر مادی است . در معنی دوم که خیال منفصل نامیده شده است مشائین به کلی منکر چنین عالمی در بین مراتب هستی هستند ولی شیخ اشراق و صدرالمتالهین قائل به وجود چنین مرتبه ای از هستی می باشند. پس از آنها نیز عرفایی چون محی الدین بن عربی و شیخ داود قیصری معتقد به وجود چنین عالمی هستند. معتقدین به وجود خیال منفصل آنرا مرتبه ای از هستی می دانند که نه مادی است و نه مجرد بلکه بر این اعتقادند که این مرتبه از عالم هستی مجرد است به تجرد برزخی ولی حکمائی چون میرمحمد باقر استرآبادی و حکیم ملا عبدالرزاق لاهیجی منکر وجود چنین عالمی هستند

چکیده (فارسی): چیستی خیال خلاق، نزد فارابی، بر اساس سه وظیفه قوه متخیله، یعنی حفظ صور حسی، تجزیه و ترکیب آنها و محاکات محسوسات و معقولات توسط آنها، مفهوم سازی شده است. ابن سینا برای توجیه و تبیین چنین خیالی معطوف به عوامل درونی است. اما سهروردی، علاوه بر پذیرفتن تخیل وابسته به ذهن، خیال را به وسیله مرتبه ای از جهان هستی که آن را عالم مثالی می نامد تبیین می کند. فارابی، هم از منظر حکمت نظری و هم از منظر حکمت عملی، کارکردهای معرفتی و مدنی جانشین ناپذیری برای خیال خلاق قایل است و آن را تنها راه دست یابی جمهور به حقایق معقول و سعادت معقول می داند. از نگاه فارابی، ملاک نهایی نقد خیال خلاق، سعادت است و داوری که خیال را در ترازوی زیبا و زشت و خوب و بد می سنجد قوه ناطقه است. سهروردی، همچون ابن سینا، به این مسایل نپرداخته است. او متخیله را با روی آوردی عرفانی شیطانی بزرگ ارزیابی می کند.

این مقاله، در ابتدا، مروری کوتاه بر مبانی هستی شناختی حکمت اشراق دارد و، سپس، به بیان جایگاه عالم مُثل و عالَم مثال منفصل در این دستگاه فلسفی می پردازد. نویسنده با ذکر نوآوری های شیخ اشراق در اثبات عالم مُثل– که پیش از او در مکتب مشّاء ردّ شده بود – و کشف و اثبات عالم مثال – که پیش از او در تاریخ فلسفۀ اسلامی مطرح نبود – مبانی نمادپردازی ادبی و هنری را بر پایۀ این دو عالم بیان کرده است.نویسنده، در نهایت، با بررسی تفصیلی داستان های تمثیلی حکیم سهروردی، تجلّی مبانی و باورهای حِکمی وی را در این داستان ها نشان می دهد که در قالب نمادها و رمزهای مثالی به تصویر کشیده شده اند. در این بخش از مقاله، چگونگی استفادۀ شیخ اشراق از ظرفیت های دستگاه فلسفی خویش برای بیان نمادین مضامین حِکمی تبیین شده است.

اساس فلسفه اشراق «نور برتر» است که اصل و منشا هستی به شمار می رود و با حکمت خسروانی و پهلوی ایرانیان باستان و نیز حکمت یونانیان قدیم مرتبط است و سهروردی احیا کننده این فلسفه، در دامن عرفان و حکمت اسلامی است. با توجه به کاربرد واژه «نور» و ترادفات آن با بسامد بالا در اشعار مولانا، متوجه جایگاه خاص این واژه در افق فکری وی می شویم. براین اساس، در این نوشته سعی شده است مناسبات و مشابهات محتوایی نور در آثار سهروردی و اشعار مولانا بررسی و نمایانده شود.

طی تاریخ بشر، پیامبران ضمن دعوی رسالت از ناحیه خداوند، معجزه و کرامت را دلیل بر تایید صدق گفتار و رسالت خود می دانستند. موضوع کیفیت معجزه و کرامت، تبیین عقلی و فلسفی و تفاوت آن با اموری همانند سحر، مورد توجه فلاسفه بزرگ اسلامی همانند ابن سینا، ملاصدرا و سهروردی بوده است. سهروردی - شیخ اشراق - در اکثر آثار خود ضمن بیان و تبیین قوای انسان تلاش کرده علاوه بر بیان کیفیت وحی و الهام، موضوع کرامت و اعجاز را نیز بررسی نماید. مفروض مقاله حاضر آن است که به عقیده سهروردی چون قوای انسانی پیامبر نسبت به دیگر مردم از طهارت و تزکیه برخوردار است، نفس نبی می تواند علاوه بر تاثیر در بدن خود بر سایر موجودات طبیعت تاثیر نماید. به عبارتی در اندیشه سهروردی کرامت و معجزه تاثیر نفس نبی بر مواد و هیولی عالم جسمانی است. بنابراین در این مقاله برآنیم تا این فرضیه را که معجزه تاثیر خارجی و واقعی نفس بر مواد عالم است در حالی که سحر تاثیر نفس بر خیال و تخیل مردم است را اثبات نماییم.در این پژوهش تلاش شده است بر اساس روش اسنادی و تحلیلی به این پرسش بنیادین که کیفیت تبیین معجزه و کرامت و تفاوت آن با سحر از دیدگاه سهروردی چیست، پاسخ داده شود.