جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: وقتی فیلسوفان سعی می کنند ماهیت دانش را درک کنند، باید با مسئله گتیه مقابله کنند. این مشکل که در مقاله معروف ادموند گتیه در سال 1963 بیان شد، هنوز حل نشده است و بهترین تلاش ما برای تعریف معرفت را به چالش کشیده است. این جلد مجموعه‌ای سازمان‌یافته از فصل‌های قابل دسترس و متمایز را ارائه می‌کند که تاریخچه بحث‌های پیرامون چالش گتیه را توضیح می‌دهد، و این بحث ما را به کجا می‌برد. فصل‌ها طیف وسیعی از ایده‌ها را درباره دانش توصیف و ارزیابی می‌کنند که توسط درگیری‌های فلسفی با مسئله گتیه ایجاد شده است، از جمله پدیده‌هایی مانند خطاپذیری، استدلال، شواهد، قابلیت اطمینان، ردیابی حقیقت، زمینه، شانس، فضیلت فکری، خرد، مفهومی. تحلیل، شهود، فلسفه تجربی و تبیین. نتیجه یک بررسی معتبر از بیش از پنجاه سال تحقیق معرفت شناختی - همراه با ایده های تحریک آمیز برای تحقیقات آینده - در مورد ماهیت معرفت است.

مقاله ادموند گتیه: «آیا معرفت باور صادق موجه است؟» (Is justified true belief knowledge?) توجه قابل توجهی به مفهوم توجیه معرفتی، به ویژه در معرفت شناسی انگلیسی-آمریکایی ایجاد کرد. بحث در مورد مفهوم توجیه معرفتی زمینه مطالعاتی وسیع و متنوعی را تشکیل می دهد که تعداد زیادی از جنبه های مرتبط را پوشش می دهد. در این مطالعه به همه این جنبه ها پرداخته نمی شود. تمایز بین جنبه های "ساختاری" و "دیدگاهی" به عنوان یک ابزار نظری برای محدود کردن دامنه مطالعه به پوشش تنها جنبه های "دیدگاهی" معرفی شده است. اینها به جنبه های مربوط به منظری که توجیه از آن انجام می شود، اشاره دارد، یعنی از دیدگاه اول شخص یا سوم شخص. فصل اول به توضیح مختصری از ماهیت توجیه معرفتی می‌پردازد و چگونگی ارتباط آن با هدف به حداکثر رساندن حقیقت و به حداقل رساندن کذب را شرح می‌دهد. مفهوم توجیه معرفتی نیز دارای ویژگی هنجاری است و توجیه را بر حسب ملامت بودن تعریف می کند. در فصل دوم مفهومی از توجیه تعریف شده بر حسب سرزنش مطرح شده است. مفهومی از توجیه که در امتداد خطوط هنجاری تفسیر می شود، به درستی «دئونتولوژیک» نامیده می شود. انتقاد علیه چنین برداشتی حول مسئله اختیاری بودن باور است. دو نوع کنترل بر شکل‌گیری باور، کنترل مستقیم و غیرمستقیم مورد بحث قرار می‌گیرد. یک مفهوم ریشه‌شناختی از توجیه این امکان را برای کسی فراهم می‌کند که در داشتن یک باور موجه باشد، حتی اگر این باور نادرست باشد. به همین دلیل برخی از معرفت شناسان توجیه تعریف شده در اصطلاحات دئونتولوژیک را رد می کنند. بحث از مفهوم دئونتولوژیک توجیه، مشکل اصلی توجیه اول شخص را به منصه ظهور می رساند، یعنی چگونه می توان از چنین منظری تعیین کرد که آیا شکل گیری باور فرد به حقیقت می انجامد یا خیر. فصل 3 شایستگی و مشکلات توجیه اول شخص را به طور کلی مورد بحث قرار می دهد. مبحث اصول بین الاذهانی به عنوان ابزاری برای دستیابی به حقیقت عینی از منظر ذهنی مورد بررسی قرار می گیرد. وجود و ماهیت چنین اصولی موضوعات بسیار مورد مناقشه است. بسیاری از معرفت شناسان وجود چنین اصولی را به صورت ذاتی انکار می کنند. با این حال، بدون قوانین بین الاذهانی و حقیقت رسان که کسی بتواند به آن متوسل شود، این احتمال وجود دارد که باورهای یک فرد ممکن است صرفاً یک باور باشد، به هر نحوی که توسط سایر اعتقادات فرد پشتیبانی شود. این امر برخی را وادار می کند که توجیه ذهنی را به عنوان یک برداشت معتبر از توجیه معرفتی رد کنند. در فصل 4 «درون گرایی»، جدیدترین اصطلاح برای توجیه ذهنی، در مقایسه با رقیب اصلی معاصر درونگرایی، «برونگرایی» مورد بحث قرار گرفته است. سطوح مختلف درونگرایی که ناشی از الزامات متفاوتی است که برای آگاهی فرد از توجیه‌کننده‌های خود تعیین می‌شود، و همچنین رابطه بین درون‌گرایی و دین‌شناسی، و بین درون‌گرایی و حقیقت مورد بحث قرار می‌گیرد. فصل 5 به انتقاد اصلی می پردازد که برون گرایان علیه درون گرایی وارد می کنند، یعنی این که یک پسرفت توجیهی بی نهایت ایجاد می کند. تحلیل ساختار رگرسیون درونگرایانه نشان می دهد که یک پسرفت باطل در کار نیست. نتیجه گیری می شود که مفهوم دیدگاه توجیهی باید در یک نظریه توجیه معرفتی گنجانده شود تا چنین نظریه ای بتواند با موقعیت های معرفتی اول شخص مقابله کند. این همچنین راهبردی را برای انطباق توجیه‌گران فوری در یک مفهوم «درون‌گرایانه» از توجیه بدون ایجاد یک پسرفت توجیهی بی‌نهایت فراهم می‌کند. علاوه بر این، پایه‌های یک نظریه ادغام درون‌گرایی درون‌گرایی را می‌گذارد.

معرفت‌شناسی فضیلت به مجموعه‌ای از رویکردهای اخیر به معرفت‌شناسی اطلاق می‌شود که برخلاف معرفت‌شناسی‌ تحلیلی، به جای تمرکز بر ارزیابی باور بر ارزیابی معرفتی ویژگی‌های صاحب باور تمرکز دارد. این مقاله در صدد است تا ماهیت معرفت‌شناسی فضیلت را تبیین کرده و مهم‌ترین رویکردهای آن را توضیح دهد. تبیین فضیلت معرفتی به عنوان قوای شناختی قابل اعتماد و ویژگی‌های مَنِشی، دو رویکرد اعتمادگرایی و مسئولیت‌گرایی را در معرفت‌شناسی فضیلت شکل داده است. به دلیل این‌که ارائه تبیین صحیح از ماهیت این نوع معرفت‌شناسی در گرو فهم ماهیت فضیلت معرفتی است، این مهم بیش از بقیه عناصر معرفتی مورد توجه قرار گرفته است. این مقاله در ابتدا به خاستگاه معرفت‌شناسی فضیلت می‌پردازد و در پایان ضمن اشاره به نقدهای وارد بر این نوع معرفت‌شناسی از جمله دوگانگی تبیین فضیلت معرفتی، فهم ماهیت معرفت‌شناسی فضیلت و کارآمد بودن آن را در گرو ارائۀ تعریفی جامع‌تر، منعطف‌تر و منطقی‌تر از فضیلت معرفتی می‌داند.

کیث لرر که سرشناس ترین مدافع کنونى انسجام گروى در توجیه است، با اشاره به معانى سه گانه شناخت در زبان انگلیسى و تعیین معناى سوم، یعنى تصدیق برخى اطلاعات به منزله معرفت موردنظر در معرفت شناسى، این تحلیل لغوى را بسنده نمى داند؛ ازاین رو به تحلیل فلسفى حقیقت شناخت پرداخته، برخلاف دیدگاه رایج در معرفت شناسى مغرب زمین، افزون بر سه عنصرِ باور، صدق و توجیه، عنصر چهارمى را با عنوان الغاناپذیرى در کار مى آورد. وى حقیقت صدق را علامت زدایى دانسته، به جاى شرط باور نیز شرط پذیرش به هدف احراز حقیقت و اجتناب از خطا را قرار مى دهد. سپس مقصود از توجیه را داشتن دلیل و شواهد کافى براى پذیرش اعلام مى کند و سرانجام براى فرار از اشکال مشهور گتیه، شرط الغاناپذیرى را به مؤلفه هاى سه گانه شناخت مى افزاید. به اعتقاد نگارنده، عناصر چهارگانه تحلیل لرر اشکالاتى دارند، از جمله اینکه تفسیر صدق به علامت زدایى ناتمام است. در شرط پذیرش نیز میان تصدیق قلبى و تصدیق ذهنى خلط شده است. در شرط توجیه نیز ابهاماتى در کلام لرر مى توان یافت.

نظریه‌ی روال باورساز تجربه‌ی دینی ویلیام آلستون و نظریه‌ی کارکرد صحیح آلوین پلانتینگا جزء نظریه‌های اعتمادگرایانه‌اند. مشخصه‌ی اصلی و وجه تمایز نظریه‌های اعتمادگرایانه از سایر نظریه‌های برون‌گرایانه در این است که این نوع نظریه‌ها مؤلفه‌های اصلی نظریه‌های برون‌گرایانه و درون‌گرایانه را با هم جمع نموده‌اند و ازاین‌رو، مبرّا از اشکال‌های وارد بر نظریه‌های درون‌گرایانه‌اند و باورهای صادقِ بیشتری را به دست می‌دهند. آلستون و پلانتینگا با استفاده از این رویکرد، روش معتبری را برای حصول باورهای دینی صادق پیش نهاده‌اند. البته این دو نظریه در مقایسه با هم، تفاوت‌های مهمی دارند که آن‌ها را از هم متمایز می‌نماید. براساس نظریه‌ی روال باورساز تجربه‌ی دینی، فاعل شناسا با استفاده از فرایند درخور اعتماد تجربه‌ی دینی، می‌تواند به باورهای دینی صادق دسترسی داشته باشد، امّا براساس نظریه‌ی کارکرد صحیح فاعل شناسا، با به کارگیری حسّ الوهی می‌تواند باورهای دینی صادق را به دست آورد. البته تعداد باورهای دینی صادقی که از فرایند باورساز درخور اعتماد به دست می‌آید بیشتر از تعداد باورهای دینی صادقی است که از کارکرد صحیح حسّ الوهی حاصل می‌شود، زیرا از طریق روال باورساز، فاعل شناسا مجموعه‌ای از باورهای دینیِ صادقِ منسجم را کسب می‌نماید، امّا از طریق به‌کارگیری حسّ الوهی، فاعل شناسا فقط باور به وجود خدا را می‌پذیرد. در نظریه‌ی آلستون، مؤلفه‌ی مؤدّی‌به‌صدق بودن با تبیینی پیشینی، جای‌نشین مؤلفه‌ی توجیه شده است و همچنین فاعل شناسا دو شرط درون‌گرایانه‌ی باور، یعنی آگاهی و هنجارمندی را رعایت می‌نماید، ولی در نظریه‌ی پلانتینگا، مؤلفه‌ی ضمانت با تبیین پسینی، جای‌نشین مؤلفه‌ی توجیه شده و فاعل شناسا فقط ملزم به رعایت شرط هنجارمندی از شروط درون‌گرایانه است.

آلوین گلدمن در مقاله «باور موجه چیست؟» به اختصار یکی از جنجالی ترین و در عین حال تاثیرگذارترین نظریه های توجیه - یعنی نظریه اعتمادگرایی فرایندی - را صورت بندی کرده است. در نوشتار حاضر ابتدا تلاش خواهد شد تا نظریه گلدمن در قالبی ساده و همه فهم بیان شود. سپس نقاط قوت و ضعف این قرائت از اعتمادگرایی فرایندی مورد سنجش قرار خواهد گرفت. ایراد شیطان دکارتی، ایراد کلیت یا شمول، نداشتن دلیل برای اعتمادپذیر دانستن فرایند و وضعیت باورهای حاصل از درون نگری از مهم ترین ایرادات وارد بر این قرائت از اعتمادگرایی است. بررسی اعتبار و اهمیت این ایرادات بخش دیگری از این مقاله را تشکیل خواهد داد. در پایان نشان داده خواهد شد که اعتمادگرایی فرایندی توانایی حل پاره ای از مسائل معرفت شناختی، نظیر مسائل گتیه، را دارد.

مقوله علم دینى، بحثى مهم و پردامنه است و یکى از مباحث اصلى که در بحث علم دینى باید مورد توجه قرار گیرد، بررسى ادلّه و اشکالات معرفت شناختى مخالفان علم دینى است. بنابراین، با مراجعه به آثار مکتوب و با احصا و استقراى اولیه در این زمینه، درمى یابیم که مهم ترین استدلال هاى معرفت شناختى مخالفان علم دینى، عبارتند از: 1. عدم توجیه تولید علم دینى با تعریف معرفت به «باور صادق موجه»؛ 2. عدم امکان علم دینى در مراحل تحقیق علمى؛ 3. ملازم بودن نسبى گرایى علم با قول به علم دینى. در نتیجه، با دقت و بررسى استدلال هاى آنها نشان داده مى شود که ادلّه مطرح شده در زمینه انکار علم دینى کافى نبوده برخى از آنها مدعیاتى بدون دلیل و برخلاف واقعیت هاى تاریخ علم است. برخى دیگر معلول نوعى مغالطه است. سرانجام، لوازم ناپذیرفتنى علم دینى، ادعایى صرف، مربوط به مرحله اجرایى تحقق علم دینى و برخاسته از عدم آشنایى با معارف اسلامى و قلمرو آموزه هاى دین اسلام است.

دفاع از عقلانیّت باور دینی در طول تاریخ، بسته به نوع رویکردهای فلسفی و معرفتی حاکم بر اندیشه‌ی بشر، رنگ‎های مختلفی به خود گرفته و انواع گوناگونی پیدا کرده است. بسط و توسعه‌ی برون‎گرایی در معرفت‎شناسی معاصر، سبب شده است تا عدّه‎ای از اندیشمندان دینی، که در باب معرفت، دیدگاهی برون‎گرایانه اتّخاذ کرده‎اند، نگاهی جدید به باورهای دینی بیندازند و عقلانیّت آن را از نگاهی برون‎گرایانه به اثبات رسانند. در این نگاه برون‎گرایانه، نقش استدلال در توجیه باور دینی تضعیف می‎شود و استدلال‎مداری حاکم در الهیّات طبیعی و قرینه‎گرایی کسانی مانند لاک و دکارت انکار می‎شود. باور دینی در این نگاه می‎تواند بدون ابتنا بر هر گونه استدلالی، عقلانی و موجّه باشد. به بیان دیگر، باور دینی در زمره‌ی باورهای پایه قرار می‎گیرد. تجربه‎گرایی آلستون و ادّعای واقعاً پایه بودن باور دینی از سوی پلنتینگا هر دو ناشی از برون‎گرایی آن‌ها در مسأله‌ی معرفت است. به طور کلّی می‎توان گفت ظهور مکتب معرفت‎شناسی اصلاح‎شده در اندیشه‌ی دینی، هم‌زمان با ظهور یا احیاء برون‎گرایی در معرفت‎شناسی معاصر بوده است و از آن بسیار مایه می‎گیرد.

افلاطون در رساله تئوتتوس معرفت را «باور صادق موجه» تعريف می کند. اين تعريف که به تعريف (يا تحليل) سه جزيی معرفت معروف است تا دهه 1960م تعريفی غالب برای معرفت به حساب می آمد. در سال 1963م ادموند گتيه، فيلسوف آمريکايی، در مقاله ای سه صفحه ای، ضمن پذيرش لازم بودن اجزای سه گانه، با طرح دو مثال نقضی، کافی بودن آنها را مورد ترديد قرار داد. از آن زمان تاکنون پاسخ های متعددی به مثال های نقضی گتيه داده شده است. دسته ای از اين پاسخ ها، ضمن پذيرش ايراد گتيه در کافی نبودن شرايط سه گانه، با افزودن شرط چهارمی در پی تکميل شرايط سه گانه برآمده اند. در اين مقاله ضمن بررسی و نقد اين قبيل پاسخ ها نشان می دهيم که تلاش در اين زمينه تاکنون ناموفق بوده و ايراد گتيه همچنان به قوت خود باقی است.

معرفت شناسی همواره یکی از شاخه های مورد بحث و بسیار با اهمیت فلسفه در قرن بیستم بوده است. نقطه عطفی که درتاریخ تفکر فلسفی، شروعش اندیشه های کانت بود، در قرن بیستم با تمرکز بر دیدگاه معرفت شناختی ای به نام مبناگرایی سنتی و درون گرایی معرفت شناختی، حرکتی آرام به خودگرفته بود که مقاله سه صفحه ای ادموند گتیه باعنوان «آیا باورصادق موجه، علم است؟» این آرامش را به هم زد. به جرئت میتوان گفت که این مقاله، مورد نظر همه کسانی بوده است که پس از وی به معرفت شناسی پرداخته اند. وی در این مقاله، تعریف سه جزئی مورد توافق اکثر معرفت شناسان را درباب علم با ذکر مواردی چند به چالش می خواند. پس از گتیه، یکی از رسالت های معرفت شناسی، عرضه نظریه ای است در باب شرایط علم که بتواند اعتراضات او را پاسخ گوید. یکی از این نظریات که درمیان انگیزه های طرح آن می توان پاسخگویی به اعتراضات گتیه را مشاهده کرد، دیدگاه کارکرد صحیح در باب ضمانت ـ یا جزء سوم علم یا معرفت ـ است. این نظریه را فیلسوف بزرگ و پرآوازه دین در قرن بیستم، آلوین پلنتینگا مطرح کرده است. ما در این مقاله می کوشیم تقریری کوتاه از این نظریه به دست دهیم تا علاقه مندان بتوانند فهمی نیکو از ماهیت و چگونگی این نظریه داشته باشند.