جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع پروپوزال بررسی نظریه عقل گرایی برتراند راسل درارتباط با دین می باشد و اینجانب توضیح خواهم داد هدف من از بررسی نظریات عقل گرایانه در ارتباط با دین چه مسائلی میباشد. شناخت و تحلیل انتقادی باورهای دینی از منظرراسل عقلانی است وبررسی نظریات راسل ارزیابی باورها و با استفاده از معیارهای عقلانی و منطقی است و راسل به عقلانیت تاکید داشت و معتقد بود که تفکر انتقادی به انسان کمک میکند تا به حقیقت دست یابد وجامعه ای بهتر بسازد. برتراند راسل یکی از برجسته ترین چهره های عقل گرایی واز فیلسوفان قرن بیستم بود،اودر طول زندگی خود آثار متعددی درزمینه های مختلف فلسفه از خود بر جای گذاشت و تاثیر عمیقی بر اندیشه های قرن بیستم و پس از آن داشت و مهمترین آثار راسل در حوزه دین (چرا مسیحی نیستم؟)،(دین  وعلم)،(تاریخ فلسفه غرب) می باشد.و راسل در18 مه 1872 در ولز بدنیا آمد ودر سال 1970 درگذشت. راسل به عنوان یک عقل گرا شناخته میشود ویکی از بنیان گذاران فلسفه تحلیلی بود و به قدرت منطق واستدلال در دستیابی به حقیقت باور داشت و بدنبال یافتن مبانی یقینی برای معرفت بود . بحث عقل و عقل گرایی از مباحث مهم در فلسفه دین و دین شناسی است که از محل نزاع اندیشمندان دینی و غیردینی بوده است و مفهموم عقل گرایی دربرابر اصطلاح تجربه گرایی قرار می گیرد به این معنا که هرامری در مورد حقایق اساسی عالم را میتوان بوسیله عقل تبیین نمود عقل گرایی درفلسفه دین دربرابر ایمان گرایی قرار دارد وبه معنای آن است که عقل برایمان مقدم داشته میشود وکلیه اصول و حقایق دینی برمبنای عقل اثبات میشود نه آنکه بر مبنای ایمان استوار باشد واین نوع عقل گرایی به عقل گرایی حداکثری و عقل گرایی معتدل تقسیم میشود بر اساس نظریه عقل گرایی حداکثری یا افراطی برای آنکه نظام اعتقادات دینی واقعا و عقلا مقبول باشد یا بتوان صدق آنرا اثبات کرد.(پیترسون،1383: 71) درنظریه عقل گرایی حداکثری تنها میتوان قضیه ای را عقلا پذیرفت که صدق آن برای همه ی عاقلان در همه ی زمان ها و مکان ها  به اثبات برسد و بر اساس دیدگاه ایمان گرایی نظام های اعتقادات دینی موضوع ارزیابی و سنجش عقلانی قرار نمی گیرد .(پیترسون،1383: 78)،عقل گرایی انتقادی این دیدگاه که حد فاصل بین ایمان گرایی و عقل گرایی حداکثری است و ارزیابی و بررسی عقلانی وباور دینی امری است ممکن و شدنی بلکه هیچ راه گریزی از آن وجود ندارد ونظر ایمان گرایان درباره عدم امکان ارزیابی عقلانی باور های دینی نظری ناصواب است ولی این ارزیابی و بررسی عقلانی ممکن و بلکه مطلوب نمی تواند ما را به اثبات صدق قطعی و کلی به باور خاص برساند بنابراین در عقل گرایی انتقادی بجای آنکه به اثبات قطعی اعتقادات دینی تاکید شود برنقش عقل در نقد اعتقادات دینی تاکید میشود (پترسون ،1403 : 248) ،ونمیتوان بطور مطلق راسل را در دسته عقل گرایان افراطی و یا انتقادی قرارداد ودر این پژوهش مشخص خواهم کرد که راسل در کدام دسته عقل گرایی قرار دارد . راسل دین را نوعی اشتیاق برای همگون شدن یا نیکی یا خیرو آرمانی وابدی تعریف میکند،ومسئله حقیقت مذهب یک امر است لیکن مسئله مفید بودن آن امر دیگری است وبه شدت با این عقیده متقاعد هستم که مذاهب مضرمیباشد و نیز معتقدم که حقیقتی ندارد .ضررناشی از مذهب بر دوقسم میباشد یکی ارتباط دارد با نوع عقیده اینکه تصور میشود باید تسلیم آن عقیده بود ودیگری مربوط است به اصول خاص عقاید بطور کلی در خصوص نوع عقیده این فکر وجود دارد که شخص پرهیزگار دارای ایمان ودیانت است یعنی باید گفته شود که ایمان و عقیده ای در شخص بوجود می آید که با روبرو شدن با مدارک مخالف آن ایمان هرگز نمی ارزد و چنانچه مدارک مخالف موجب ایجاد شک و تردید گردد و بایستی آن مدارک نابود گردد(راسل،1927: 12_11) ، و(ترس اساس دیانت را تشکیل میدهد) و راسل بر این باور است که قبل از هرچیزی اساسا بر مبنای ترس استوار گردیده است وازطریق ناآگاهی بوجود می آید و همچنین ترس ناشناخته از راه احساسی بوجود می آید که هر کسی تصور میکند در مشکلات پشتیبانی دارد ترس پدر ظلم است و بنابراین عجیب نیست اگر ظلم و مذهب بدست هم داده و باهم پیش بروند(راسل،1927 : 37)، وقبل از هرچیز باید بندانیم مذهب یک پدیده اجتماعی است و عقلا و اخلاقا مذهب زیان آور است ودین بر پایه خرافات و توهمات بنا شده است و از نهاد های دینی اغلب از دین برای کنترل مردم و حفظ قدرت خود استفاده میکنند وبه برخی از آموزه های اخلاقی دین مانند جهنم و گناه نخستین اعتقاد داشت وبه این عقیده بود که آموزه ها با اصول اخلاقی انسان سازگار نیستند.(راسل ،1927 :43). راسل به آزادی مذهبی اعتقاد داشت و معتقد بود افراد باید حق داشته باشند که به هردینی که میخواهند ایمان داشته باشند به شرطی که این ایمان به دیگران آسیب نرساند و راسل با استدلال های منطقی و فلسفی به نقد باورهای دینی می پرداخت اما این به معنای نادیده گرفتن نقش ایمان در زندگی انسانها نبود وایمان باید مبتنی بر عقل و استدلال باشد نه به باورهای غیر منطقی ، و راسل با طرح دیدگاه های انتقادی خود به چالش کشیدن باور های سنتی وترویج تفکر عقلانی موجب تحولاتی در این حوزه شد .راسل بر اهمیت عقل و تفکر انتقادی در تمام زمینه های زندگی از جمله دین تاکید میکرد واومعتقد بود انسان باید باورهای خود را با استفاده از عقل و شواهد مورد بررسی قرار دهند واز پذیرش باور های غیر مستند خود داری میکند او با نقد باورهای دینی _سنتی به ترویج تفکر انتقادی در مورد دین کمک کرد و موجب شد تا افراد بطور عمیق تری درمورد باور خود تامل کنند و  همچنین به عقیده او عقل و ایمان دو حوزه جداگانه هستند واستدلال  میکرد ایمان بر پایه احساسات و باورهای شخصی استوار است درحالی که عقل بر پایه استدلال های منطقی و شواهد تجربی بنا شده است و معتقد است انسان باید در مسائل مربوط  به دین از عقل خود استفاده کنند واز پذیرش باور های دینی بدون بررسی انتقادی خود داری کنند و بسیاری از ادعاهای دینی بر اساس ا

به درازای تاریخ فلسفه و خاصتاً در قرون اخیر، فلاسفه در پی حدس‌زدن و پیدا نمودن مسیر تمدن و فرهنگ بشری بوده‌اند. از این میان برخی از آنان بر این باور بوده که جریان تاریخ، روندی حتمی، مقابله ناپذیر و بدون بازگشت است. هگل با ایده‌آلیسم فلسفی و سیاسی خود در پی توجیه و تحلیل روند تاریخ بود و مارکس بر آن بود تا تاریخ را به شیوه ماتریالیستی تفسیر نماید. هدف از تقریر این پژوهش، نشان‌دادن مسیر تاریخ‌تمدن و سیاست جهان با بهره‌بردن از تئوری مرحله‌ای مارکس است، این مهم با جایگزین نمودن برخی از پیش‌فرض‌های مطرح ‌شده مارکس با آراء هیوم و راسل در باب طبیعت بشر انجام می‌پذیرد، و پس از آن در پی تقویت این نظر برآمده که فرهنگ غربی در شکل لیبرال دموکرات آن، نه‌تنها یک فرهنگ محیطی و مرتبط به جغرافیایی خاص، بلکه یک فرهنگ فراگیر و جهانی است. این فرهنگ، در خطوط اصلی آن دموکراسی، لیبرالیسم، سکولاریسم، فردگرایی، حقوق بشر و غیره فرهنگی است که هر جامعه‌ای، بسته یا باز، دیریازود به آن نائل خواهد آمد. در فصل نخست این پژوهش به طرح کلیات و بیان مسئله پرداخته خواهد شد، در فصل دوم با عنوان همگرایی فرهنگی جهان، به بیان نکاتی دررابطه‌با فرهنگ، تمدن و چگونگی شکل پذیرفتن فرهنگ و تأثیرات محیط بر آن پرداخته شده، فصل سوم با عنوان مارکس، هیوم، راسل، به تقریر کلی نظریه مرحله‌ای مارکس پرداخته شده و در پی آن برآمده تا با جایگزینی برخی از پیش‌فرض‌های وی، به نتیجه‌ای دیگر از آموزه مرتبط با سیر تاریخی او نائل آمده و خوانشی نوین از آن آموزه بیان شود، در فصل چهارم و نهایی متن نیز به جمع‌بندی و نتیجه‌گیری پرداخته می‌شود و در نهایت انتظار می‌رود تا نشان داده شود که بر خلاف کمون نهایی موردنظر مارکس، ایستایی جوامع بشر در کمون چهارم وی یعنی کمون سرمایه‌داری است.

.اخلاق سکولار اخلاق مبتنی بر اصولی است که قواعد اخلاقی را مهم می داند و در قواعد اخلاقی دین مرجعیتی برایش ندارد از نظر سکولاریسم اخلاقی «انسان شناسی» بر «خداشناسی» تقدم داردو آدمی پیش از فهم دین و پذیرش آن واجد ارزش ها و الزاماتی است که از مقتضیات هنجاری هویت انسانی و عقلانی و اخلاقی اوست و از انسانیت او سرچشمه می‌گیرد. اخلاق دینی هم همانکونه که از نامش پیداست دین و گزاره های دینی را مرجع اصلی قواعد اخلاقی می‌داند و سعادت انسان را در دین جستجو می کند . به زبان ساده تر اخلاق سکولار ممکن است به خداوند باور ندارد و اگر هم به خداپرستان اجازه می‌دهد در جامعه فعالیت کنند، برای حفظ مصلحت و رعایت اصول دموکراتیک و جلوگیری از دیکتاتوری است که با دینداران و خداپرستان به تساهل و تسامح متوسل می‌شود و مدارا می‌کند. در اخلاق دینی هم اراده خداوند(شریعت) منشاء اخلاق است. البته متدینانی که به حسن و قبح عقلی باور دارند بیان می‌کنند که اراده خداوند هیچگاه بر خلاف عقل نیست و در برخی از کتاب های مارف هم گفته شده است که دین هم از انسان شناسی شروع می‌کند،در اخلاق سکولار هم خداشناسی محلی از اعراب ندارد و انسان شناسی زیر ذربین متفکران قرار می‌گیرد، اما در اخلاق دینی علاوه بر انسان شناسی، به خداشناسی هم می‌پردازند. راسل اخلاق را مادی می‌داند و درواقع‌ معتقد است چون انسان مادی مسلک است اخلاق نیز مادی است. علامه طباطبایی طرفدار اخلاق دینی بود و می‌گفت ارزش‌های اخلاقی باید در چهارچوب معنویات مورد بررسی و ارزیابی قرار بگیرد و در مورد اخلاق سکولار که به دور از اصول دینی و مذهبی تعریف می‌شد انتقاداتی داشت این پژوهش قصد دارد با مقایسه اخلاق دینی و اخلاق سکولار نظر راسل و علامه را نیز در مورد اخلاق دینی و اخلاق سکولار بررسی نماید.

معدود فیلسوفانی هستند که تأثیر عمیق تری نسبت به برتراند راسل در دوره فلسفه مدرن داشته اند. برگزیده نوشته های اساسی برتراند راسل یک گلچین جامع از مهم ترین مقاله های راسل است که بین سالهای 1903 تا 1959 نگاشته شده است. این مجموعه برای اولین بار در سال 1961 منتشر شده که از برجسته ترین آثار فلسفی است. راسل را بسیاری تأثیرگذارترین متفکر قرن بیستم می دانند. . برگزیده نوشته های اساسی برتراند راسل مقدمه ای اساسی برای درخشش این فیلسوف است. رابرت اگنر و لستر دنان در مقدمه این کتاب می گویند: «قصد ما آن بوده است که طرح وسیعی از نگرش های یکی از معدود متفکران اثرگذار قرن بیستم ارائه دهیم. تردیدی نیست خوانندگانی باشند که گزینه های دیگری از آثار راسل را بپسندند، اما هر گردآورنده ای با این مشکل روبه رو است. ویراستاران گزینه های مربوط به فیلسوفان قرن بیستم با معضل غریبی رویارویند. معاصر بودن دوره خلق آثار و نگرش های عاطفی شدید به چهره های بزرگ اندیشه، گاهی واقع نگری را تقریبا ناممکن می سازد. مورخ دوران گذشته، فقط باید چهره هایی را تصویر کند که بر اساس اسناد و مدارک به او رسیده است، حتی اگر در این میان تحریف و درهم ریختگی وجود داشته باشد؛ اما ترتیب دهندگان گزینه های آثار چهره های معاصر باید زیر دقت و مراقبت هواداران و مخالفان زنده به کار بپردازند. ما بر آن شدیم که گزینه خود را عرضه کنیم و بگذاریم که خود راسل و آثارش سخن گویند».

برتراند راسل یکی از بنیانگذاران فلسفة تحلیلی بشمار می‌آید. او در کنار گوتلوب فرگه و لودویگ ویتگنشتاین، نقشی برجسته در توسعة این نهضت فلسفی داشت. راسل تلاش میکرد مسائل فلسفی پیچیده را با استفاده از منطق ریاضی و تحلیل زبان حل کند. بنظر میرسد واژگان و مفاهیمی که فیلسوفان تحلیلی، بویژه راسل در نحوة دلالت آنها با مشکل تبیینی مواجهند، در فلسفه و منطق اسلامی راه‌حلی دقیق دارد. برغم اینکه راسل به اهمیت کلیات در معرفت‌شناسی و شناخت پی برده، اما تقسیمبندیهای دقیقی که فیلسوفان مسلمان درباب کلیات داشته‌اند، در آثار امثال راسل حضور ندارد. فلسفۀ تجربه‌گرایی غرب بدلیل عدم توجه به کلیات انتزاعی و انکار آنها، نتوانسته است تبیینی درست از انطباق مفاهیم با ابژه‌ها ارائه دهد و این همان مشکلاتی است که فیلسوفان تحلیلی، ازجمله راسل، به آن دچار گشته‌اند. اما حکمای اسلامی با طرح مباحث دقیق مفاهیم کلی و تفکیک آنها به معقولات اولی یا معقولات ثانیه فلسفی و منطقی، از نحوة انطباق و دلالت این مفاهیم بر واقعیت سخن گفته‌اند. همچنین آنان با مطرح کردن موضوع مهم وجود ذهنی در معرفت‌شناسی، توانسته‌اند برای معدومات و ابژه‌های غیرواقعی نیز تبیینهایی دقیق ارائه دهند که غالباً این مباحث مورد غفلت راسل و فیلسوفان تحلیلی بوده است.

مقالات این مجموعه، برگزیده ای است از نوشته های فلسفی _ منطقی "ضیاء موحد" که در قالب چهار بخش تدوین شده است : 1_ فلسفه منطق و زبان، 2 _ نقد منطق سنتی، 3 _ معرفی دو فیلسوف قرن بیستم ("ای .جی . ایر" و "ویلارد وَن اورمن کواین")، 4 _ فلسفه ریاضی ("مسئله پیوستار کانتور چیست ؟/ کورت گودل" و "صدق ریاضی / پال بنا سراف". "مقاله های بخش اول، بیشتر جنبه توضیحی و تعلیمی دارند. مقاله "مفهوم صورت در منطق جدید" نقدی است بر پیشنهادی از مرحوم دکتر حائری یزدی که قضیه های جزئی را هم به قیاس قضیه های کلی تاویل به شرطی کرده بودند... در این مقاله نقص این تاویل و ایرادهای آن به تفصیل شرح داده شده است....".