جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از برجسته‌ترین تفاسیر شیعه، تفسیر «تسنیم» نوشتۀ علامه جوادی ‌آملی و از تفاسیر طراز اوّل قرآن در بین اهل‌سنت، تفسیر «المنار» تألیف رشیدرضا می‌باشند. این دو تفسیر از دو خاستگاه فکری و اعتقادی متفاوت برآمده‌اند اما نسبتاً از شیوه‌ها و اسلوب‌های مشترکی برخوردارند، به همین دلیل المنار حضور قابل توجهی در تسنیم دارد و در جای‌جای تسنیم شاهد مواجهه‌های مختلف علامه جوادی با آراء رشیدرضا هستیم. نظر خاصّ المنار در خصوص شأن نزول و بیان مصادیق در خصوص جریان مباهله‌ از مطالبی است که به‌طور مبسوط در تفسیر تسنیم به نقد کشیده شده است. نگارندگان این پژوهش برآنند که با روش تحلیلی، مواجهۀ دو مفسّر در مورد این آیه را مورد مداقۀ روش‌شناختی قرار دهند تا میزان سقیم یا غیرسقیم بودن آراء این دو مفسر مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. یافته‌های این پژوهش حکایت از آن دارد که المنار در موضوع مباهله جانب‌دارانه و با پیش‌فرض عمل کرده و از مفسران، محدثان و مورخان اهل‌سنت بلکه از صاحبان صحاح نیز به نحو مشهود فاصله گرفته و آراء ابن‌تیمیه را بر دیگر شخصیت‌های علمی اهل‌سنت ترجیح داده است؛ بر همین اساس است که می‌بینیم آیت‌الله جوادی از اساس کلام رشیدرضا را مردود دانسته و علاوه بر ابطال اندیشه و روش وی، گرایش‌ها و تعصّبات ناصوابش را نیز یادآور شده است.

سنت و بدعت یکی از آموز­ه­های دین اسلام است که مورد اتفاق مذاهب مختلف می­باشد؛ اما ابن­تیمیه سنت تَرکیه را ابداع کرده و آن را یکی از منابعِ تشریع معرفی می­کند و به سبب آن، افعال مباح و بلکه مستحب را بدعت می­نامد؛ لذا اکثر مسلمانان را، به­دلیل عمل به این افعال، بدعت­گذار می­خواند؛ در حالی­که سنت تَرکیه­ای که ابن­تیمیه و اتباع ایشان مطرح می­کنند، مردود است؛ اما با فرض صحت سنت تَرکیه، در این نگاشته موارد مورد خدشه ابن­تیمیه، با استناد به سنت تَرکیه، استخراج‌ شده است؛ سپس با تمسک به عمل پیامبر6 و صحابه، پاسخ داده می‌شود. توسل، طلب حاجت، بنای بر قبور، برپایی عزاداری و جشن موالید از اموری است که ابن­تیمیه با استناد به سنت تَرکیه، آن را بدعت معرفی می‌کند. در این مقاله به روش توصیفی ـ تحلیلی، با آیات قرآن و سنت قطعی پیامبر6 و صحابه، پاسخ ابن­تیمیه داده خواهد ­شد.

در این نوشتار، جایگاه «عقل» و «نقل» در تفسیر قرآن، از دیدگاه ابن تیمیه وعلامه طباطبایی(ره) بررسی می شود . اگر در تفسیر قرآن، بر عناصری همچون «عقل» و «نقل» تأکید می­شود، به خاطر تأکیدی است که در متن قرآن، به این دو مؤلفه، در وصول به مقصود قرآن شده است. از دیدگاه علامه، عقل علاوه بر«مفتاح» بودن دین، نسبت به اصل حقیقت دین«مصباح» نیز هست واین به خاطر هماهنگ بودن قرآن با فطرت وعقل سلیم است؛ از این رو عنوان می شود، قرآن وبرهان جدایی ندارند. از نگاه وی جایگاه روایات در تفسیر قرآن، حائز اهمیت است؛ زیرا مس حقیقت قرآن از آن اهل بیت عصمت وطهارت است؛ ولی باید در عصر غیبت، روایات از جهت سند ودلالت بررسی شوند تا دچار تفکر اخباریگری در فهم قرآن نشویم. اما از نگاه ابن تیمیه، نهایت جایگاه عقل در معرفت دینی مفتاح بودن آن است. بعد از آن همچون اهل حدیث باید تمسک به نقل کرد. در این مقاله این دو دیدگاه در روش تفسیر قرآن، مقایسه ونقادی می شود وقول احسن مستدل می گردد.

ترجمه ماشینی: بررسی مقاله ای درباره سیاست، قانون و جامعه در اندیشه اسلامی: لحظه تیمیان، نوشته اوامیر انجم (مطالعات کمبریج در تمدن اسلامی)، (کمبریج، نیویورک: انتشارات دانشگاه کمبریج، 2012)، xvi + 294 ص.، ISBN 978- 10107-01406-0، 60.00 یورو / 99.00 دلار (hb) (بند اول) به نظر می رسد این ادعا که الهیات قوی ترین نیروی محرکه در سیاست جامعه مسلمانان اولیه بوده، بدیهی است که نیازی به اثبات ندارد. تولد انشعابات مختلف در جامعه مسلمانان (الامت)، همراه با بحث های کلامی که همراه آنها بود، توسط دانشمندان قرون وسطایی و مدرن به طور کامل مورد مطالعه قرار گرفت. مورخان دوره کلاسیک در توصیف گروه‌های سیاسی- کلامی، مانند خوارج یا قدریه، تأکید کردند که مفاهیم عدل الهی و اختیار انسان نقش کلیدی در زنجیره دراماتیک حوادثی بودند که منجر به پیدایش این احزاب سیاسی شد. همچنین به مفاهیم کلامی که خلفا با کمک علما برای تثبیت جایگاه و مشروعیت بخشیدن به حکومت خود ترویج می کردند نیز توجه شده است. بنابراین، رویدادهای تأثیرگذار، مانند میهن المعمون (بین سال‌های 833 و 847)، ارتباط تنگاتنگی با بحث‌های داغ بین سنت‌گرایان و عقل‌گرایان بر سر مفهوم «قرآن مجرد» داشت. ...

ابن‌تیمیه در کتاب منهاج‌السنه شیعیان را متهم می‌کند به اینکه اکثریت صحابۀ پیامبر-ˆ را مرتد می‌دانند. دلیل او در این مورد به برداشت سطحی و تحلیل نادرست از روایات شیعه برمی‌گردد. در روایات شیعه، نقل شده است که بعد از پیامبرˆ، به سبب اتفاقاتی دربارۀ خلافت حضرت علی%، غیر از سه یا چهار یا هفت نفر، همه دچار ارتداد شدند. وی این نوع روایات را دست‌مایۀ اتهام قرار داده و می‌گوید از نگاه شیعه اکثریت صحابه از دین خارج شدند؛ غافل از اینکه این روایات ربطی به ارتداد به معنی خروج از اسلام ندارد. با دقت در متن روایات این‌چنینی و روایات فراوان دیگر و قراین و برداشت بزرگان شیعه از روایات ارتداد، متوجه می‌شویم که معنای لغوی ارتداد یعنی بازگشت مد نظر بوده و این روایات درحقیقت به ارتداد ایمانی اشاره می‌کند که مربوط به ایمان نداشتن صحابه به وفاداری به ولایت حضرت علی% و تسلیم در برابر سکوت و تصمیمات حضرت در برخورد با رفتارهای ناخوشایند برخی صحابه است که ربطی به خروج از دین ندارد؛ والّا اگر مراد ارتداد از دین بود، باید دربارۀ افراد بیشتری که بعداً متوجه اشتباه خود شدند و برگشتند، حکم ارتداد جاری می‌شد؛ درحالی‌که چنین اتفاقی نیفتاد.

امور در نگاه ابن­تیمیه به دو قسم مایقدر و مالایقدرعلیه­الاالله (مقدور مخلوق و مقدور خداوند) تقسیم شده و استغاثه در امور خارق­العاده در قسم دوم گنجانده شده و حکم شرک برای آن صادر شده‌‌ است؛ در حالی­که این تقسیم، مبتلا به اشکالاتی است؛ از جمله اینکه: اولا: تقسیمی جامع نیست؛ ثانیا: ملاکی غیر منضبط است؛ ثالثا: ملاکی شرک­آلود یا جاهلانه بوده که به کفر نزدیک­تر است تا ایمان؛ رابعا: نشان­دهنده عدم وحدت سیاق در تقسیم امور است؛ این نگاه نامتوازن به امور، منجر به ابتلا به شرک در امور مقدور شده است؛ همچنین، منجر به کفر، به­واسطه انکار و تاویل آیات قرآن در نسبت دادن امور غیر مقدور به انبیا و اولیا و تنزل انسان به رتبه یک حیوان طبیعی، به­واسطه انکار رسیدن او به قدرت­های الهی شده‌ ‌است؛ لذا تفکر سلفیه، عناصر تفکری مشرکانه و کفرآلود و ضد انسانی را در خود جمع کرده ‌‌است.

ابن­تیمیه تأویل مصطلح را بدعت و تأویل صفات خبری را تحریف اسماء و صفات الهی می­داند. اولین دلیل او، سیره سلف در پذیرفتن صفات خبری به­معنای ظاهری آن و پرهیز و منع از تأویل است؛ در حالی­که برخی از سلف، صفات خبری را تأویل کرده­اند. وی دلیل دوم را ناتمام بودن دلایل متکلمین در زمینه تأویل دانسته است. متکلمین دلایل نقلی را ظنی و حکم عقل را قطعی می­دانند؛ اما ابن­تیمیه ظنی بودن دلیل لفظی در برابر دلیل عقلی را نمی­پذیرد؛ از نظر او، دلایل یا قطعی و یا ظنی هستند و در صورت قطعی بودن، با هم تعارض نخواهند داشت و اگر یکی ظنی باشد و دیگری قطعی، دلیل قطعی مقدم و اگر هر دو ظنی باشند، با توجه به مرجحات عمل می­شود؛ در حالی­که نزاعی در تقدم قطعی بر ظنی نیست؛ بلکه نزاع، قطعی دانستن دلیل عقلی است که ابن­تیمیه به­خاطر حجت ندانستن برهان­های عقلی، دلیل عقلی را قطعی نمی­داند و به عقل اجازه قضاوت درباره نصوص صفات خبری را نمی­دهد.

پیروی محض از آرای فقهی مذاهب اربعه با روح تعالیم اسلام سازگاری ندارد؛ اما با این وجود، اکثر قریب به اتفاقِ مسلمانان اهل سنت، از یکی از ائمه اربعه تقلید می­کنند و خود را در مسائل فقهی، محصور در مذاهب اربعه کرده­اند. ابن­تیمیه با روش اهل سنت مخالفت کرده و تقلید از ائمه اربعه را نادرست می­داند. وی در مخالفت با اهل سنت به­گونه­ای عمل کرده که از جاده انصاف خارج شده است. او گاهی اهل سنتِ مقلد ائمه اربعه را کافر شمرده که واجب است از این کارشان توبه کنند. گاهی آنها را مرتد دانسته و گاهی نیز آنها را اهل بدعت، خطاب کرده است. این در حالی است که نسبت دادن تکفیر و ارتداد به مسلمانان در روایات متعددی نهی شده است؛ تا جایی­که در روایات گفته شده: اگر کسی به مسلمانی نسبت کفر و ارتداد دهد، خودش به کفر و ارتداد سزاوارتر است. اهل بدعت خواندن مسلمانان نیز کاری نادرست است؛ زیرا هر کاری که در زمان سلف نبوده، دلیلی بر بدعت و سیئه بودن آن نیست. چه­بسا امور محدثه­ای که بعد از دوران سلف به­وجود آمده، ولی کسی ادعا نکرده که آن بدعت است. این پژوهش با روش توصیفی _ تحلیلی، دیدگاه ابن­تیمیه را در رابطه با مقلدین مذاهب اربعه، بررسی و نقد کرده و ثابت نموده که اتخاذ روشی تکفیری در مواجه با مسلمانان صحیح نیست.

حدیث «اثناعشر خلیفه» از جمله روایات مورد قبول فریقین می باشد که به بحث مهم امامت و خلافت پرداخته است. حدیث بشارت، در مقام بیانِ تعداد خلفای راستین و حقیقی بعد از پیامبر (ص) است. نظرات مختلفی در مورد مصادیق این حدیث، از سوی علما مطرح شده است. شیعه بر این باور است که مصادیق راستین حدیث بشارت، امام علی (ع) و یازده نفر از نسل اوست که در تمامی زمان ها حضور دارند و زمین هیچ گاه از وجود خلیفه حقیقی پیامبر (ص) خالی نیست؛ در مقابل، ابن تیمیه به شدت با این باور شیعه به مخالفت پرداخته و مصادیقی غیر از اهل بیت پیامبر (ص) را به عنوان خلیفه معرفی کرده است. در این مقاله، با بررسی سندی و دلالی و با روش توصیفی ـ تحلیلی، به این نتیجه رسیدیم که دیدگاه ابن تیمیه در خصوص حدیث بشارت، با اشکالات فراوانی روبرو می باشد و باور حق در تفسیر حدیث، قول شیعه است.