جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این پایان نامه، ابعاد مختلف علم وجوه و نظائر و تاریخچه این علم و کارکردهای آن، در علم تفسیر تبیین گردیده و بیست لغت و واژه قرآنی از لحاظ دلالت‌ها و معانی مختلف و اشتراک لفظی از دیدگاه قرآن پژوهان و مفسران شیعه و اهل سنت، به صورت تطبیقی بحث و بررسی شده است. نویسنده سعی کرده تأثیر مهمی را که علم وجوه و نظائر در ریشه‌یابی اصولی و اساسی مفاهیم پنهان مفردات قرآن داراست، به تصویر بکشد و نقش این علم را در فهم دقیق و تفسیر صحیح زوایای پنهان قرآن کریم بررسی نماید. وی در ابتدا به تعریف علم وجوه و نظائر از جهت لغوی و اصطلاحی پرداخته و الفاظ و اصطلاحات مترادف آن را تحقیق نموده است. آن‌گاه فرق بین وجوه و نظائر را با توجه به برخی از نمونه‌ها و مثال‌های قرآنی بیان کرده و ضمن تبیین تعاریف علما و مفسران شیعه و اهل سنت از این علم، اقسام نظائر در اسما، حروف و افعال را بررسی نموده است. در ادامه، فرق بین تفسیر به وسیله وجوه و نظائر و تفسیر با مفردات قرآنی، فرق بین وجوه و نظائر با مشترک لفظی را بیان کرده و اهمیت علم وجوه و نظائر در تفسیر، تاریخچه این علم و نمونه‌هایی از استفاده فراوان مفسران شیعه و اهل سنت از آن را در تفسیر مطرح نموده است. در باب دوم، نویسنده به معرفی برخی از کتاب‌های نگاشته شده از سوی مفسران و قرآن پژوهان شیعه و اهل سنت، در موضوع وجوه و نظائر و دیدگاه‌ها و روش شناسی آنان در استفاده از این علم در تفسیر قرآن، همراه با بیان نمونه‌هایی از تفسیر آنان در این زمینه پرداخته است. نویسنده ضمن معرفی این کتاب‌ها و مولف آن‌ها؛ نمونه‌هایی از استفاده آنان از علم وجوه و نظائر را در کتاب‌های تفسیری و علوم قرآنی آنان بیان کرده است. در باب سوم، دوره های تاریخی استفاده از وجوه و نظائر در تفسیر قرآن و تأثیر ورود این علم را در تفسیر قرآن بررسی نموده و برخی از شبهه های قرآنی را که با استفاده از علم وجوه و نظائر می‌توان به آن ها پاسخ گفت، مطرح و جواب این شبهه ها را ارائه کرده است. در باب چهارم، به تجزیه و تحلیل بیست واژه قرآنی و روش استفاده از علم وجوه و نظائر و مفهوم آن‌ها از منظر مفسران شیعه و اهل سنت پرداخته است.

علم در حکمت متعالیه امری وجودی و دارای مراتب است. علم واجب به ذات خود، و علم او به موجودات، قبل از ایجاد و بعد از ایجاد آن ‌ها، از نوع علم حضوری تفصیلی است ؛ با این تفاوت که علم او به ذات و به موجودات قبل از ایجاد ذاتی است ، اما علم او به اشیا بعد از ایجاد، فعلی است. صدرالمتالهین علم واجب به ذات خود را با ارایه سه برهان که در راس آن‌ها برهان صدیقین قرار دارد، ثابت می‌ کند، که بر اساس آن، خداوند به ذات خود عالم بوده، و این دانش و خودآگاهی به‌ شیوه حضوری و اتحاد عاقل و معقول است. از مهم ‌ترین رهیافت‌ های تحقیقی صدرالمتالهین، اثبات علم تفصیلی خداوند به همه موجودات در مقام ذات و پیش از ایجاد است، که از آن به "علم اجمالی در عین کشف تفصیلی" تعبیر نموده است، و اثبات عقلی این علم را بر مبنای دو اصل مهم فلسفی یعنی "بسیط الحقیقه کل الاشیا" و "وحدت حقه حقیقیه" ممکن و مقدور می ‌داند. همچنین صدر المتالهین درباره مراتب علم واجب به ماسوی بعد از ایجاد معتقد است که عالم هستی در نشات‌ های گوناگون و مراتب مختلف برای واجب تعالی مکشوف می ‌شود، و لذا خداوند متعال در چند مرحله به مخلوقات خود عالم است، که این مراتب در نظر وی به ‌صورت علم نهایی، علم فضایی و قدری، جلوه‌ گر است. به نظر ملاصدرا علم حق به ماسوی در مقام ذات، یک علم بیشتر نیست، که از آن به علم عنایی تعبیر می‌شود؛ زیرا تمام موجودات در صقع ربوبی هستند و از خود هستی ندارند، از این رو، در این مرتبه نمی ‌توان مراتب مختلف قائل شد. اما از آن‌ جایی که مظاهر او متعدد هستند، به اعتبار تعدد معلوم و در مقام کثرت و در مرتبه فعل می ‌توان گفت علم حق دارای مراتب است، که این مراتب شامل علم قضایی و علم قدری است.