جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مهدویت باور اصیل اسلامی است. البته برخی از علمای شهیر اهل‌سنت بر ولادت امام دوازدهم هم صحه گذاشته‌اند. پیشران روشنفکری دینی زمانه با تشکیک در منابع تاریخ اسلام از جمله حدیث، دستاوردهای مدرنیته را تقدیر تاریخی می‌داند و با ستایش اندیشه پسامدرن و تاسی به اندیشه نومعتزلی و عرفان، میلاد امام دوازدهم را به دلیل کمبود شواهد از نظر تاریخی رد می‌کند. این پژوهش براساس منابع کتابخانه‌ای، از روش‌های استدلالی در بررسی و نقد این ادعا استفاده کرده است. هدف این تحقیق نگاهی نو به موضوع مهدویت با به کار بستن روش تحلیلی بحث‌های فلسفه علم تاریخ است. بر این اساس، نادیده گرفتن وقایع تاریخی به بهانه کمبود شواهد، تحریف تاریخ است و این شواهد به درد فرد شکاک نمی‌خورد. راه فهم گزاره‌های تاریخی نیز همدلی و بصیرت است و معنای عینیت، گزینشی منطقی در میان این گزاره‌هاست. همچنین شواهد میلاد براساس زاویه دید و مسئله ارزش‌ها، گزینشی منطقی است. ثمره نگاه پست‌مدرن، شکاکیت مطلق و ویرانی پایه‌های علوم از جمله تاریخ است، اما به دلیل برخورداری این رویکرد از عناصر پلورالیسم و نسبی‌گرایی، نمی‌توان میلاد امام دوازدهم را با این دید انکار کرد.

شاخص‌های «مدینه فاضله» همان اهداف عقلانی، پویا و واقعی‌اند که در صورت پایداری، نسبت به دو مسئله «ارائه الگوی وضع مطلوب» و «عدم مقبولیت وضع موجود» بشریت را به حیات در آرمان‌شهر رهنمون می‌سازند. این سؤال مطرح است که چگونه می‌توان با پایداری و استقامت در سه گستره معنویت، روح و روانی و سیاست زمینه‌های تعجیل حکومت آرمانی مهدوی را فراهم کرد؟ در این مقاله با روش تحلیلی _ توصیفی راهکارهای پایداری برای ایجاد تمدن نوین اسلامی و آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عُظمی اسلامی در بُعد معنوی از منظر مقام معظم رهبری بررسی شده که عبارت از: یاد خدا (اقامه نماز)، ایمان به وعده الهی و اعتقاد به مهدی موعود؟عج؟ می‌باشد. معرفت‌افزایی جهانیان به موعـود عدل‌گستر، ایستادگی بازدارنده از طریق حذف مدیریت دیکتاتوری و تشکیل کمپین ضد استکباری علیه آمریکا و اسرائیل، اعتلای اقتدار ایرانیان مشروط به روش دمکراسی اسلامی، تشکیلات نظامی و امنیتی، پیشرفت در بُعد نرم‌افزاری و سخت‌افزاری راهکارهای پایداری علیه ظلم و بی‌عدالتی است. در آخر، سرّ کامیابی پایداری در دو گستره قبلی، مزین شدن انقلابیون با روحیاتی چون برخورداری از عزت ملی، امید و قوت قلب است که با این شاخص‌ها باید آرمان‌ها را از اهداف فردی به اهداف جمعی با رویکردی جهانی مبدّل سازند.

ولایت اهل‌البیت: تاکنون با ادله نقلی فراوانی اثبات شده است؛ اما چیزی که جای خالی آن احساس می‌شود اثبات ولایت اهل‌البیت از طریق عقل است. به این صورت که براساس قاعده الواحد اولین صادر از حق تعالی وجود منبسط می‌باشد؛ وجود منبسط دارای مراتبی است و شامل تمام موجودات از عالم عقل تا عالم ماده می‌شود. و اولین مرتبه آن نیز براساس قاعده الواحد عقل اول می‌باشد که واسطه بین حق و خلق یا به عبارت دیگر واسطه فیض بین حق تعالی و دیگر مراتب وجود منبسط می‌باشد. از آن‌جایی که حقیقت ولایت به معنای سرپرستی امور می‌باشد و خداوند امر تدبیر عالم را به واسطه اسم جامع الله به انجام می‌رساند و انسان کامل مظهر اسم جامع الله می‌باشد در واقع انسان کامل، تدبیرکننده عالم به اذن الله می‌باشد؛ در نتیجه یکی از شئون انسان کامل، ولایت بر تمام ما سوی الله است. این مقاله در پی آن است که از طریق قاعده الواحد، ضرورت واسطه فیض و ولایت او بر تمام هستی را اثبات کند.

نوع گفتمان حقوقی حاکم بر دولت‌های قانون‌مدار، نشانگر آرمان‌ها و روح حقوق اساسی آنها است. چنان‌چه در این نوع حکومت‌ها، همۀ نهادهای سیاسی و حاکمیتی، تابع قواعد حقوقی خود هستند که حقوق شهروندی از جمله آنها است. همان‌طور که خواهد آمد، در نظام حقوقی حاکمیت مهدوی از اهمیت خاصی برخوردار است و جزء حقوق ذاتی و فطری انسان‌ها محسوب شده و ریشه در کرامت انسان‌ها داشته و بر دیگر هویت‌های اجتماعی انسانی برتری دارد. چراکه از سرشت و فطرت وجودی انسان نشات یافته و در جان آدمی نشسته و نه این‌که صرفاً یک امر اعتباری و یا مبتنی بر قرارداد باشد. در این نظام حقوقی، به مؤلفه‌هایی چون توسعه عدالت و مساوات و آزادی‌های فردی و اجتماعی و به اصطلاح حقوق شهروندی، توجه ویژه می‌شود و همگان در پرتو عقل وحیانی و بینش ربانی امام مهدی؟عج؟، به خصوص افراد بی‌پناه جامعه و یتیمان و طبقات ضعیف از گستره عدالت و احسان نظام حق بنیانش بهره‌مند شده و در عین حال بستری می‌شود برای شکل‌گیری جامعه آرمانی و الهی ونیز توسعه وجودی و تعالی روحی انسان و رشد ذهنی جامعه بشری، برای پذیرش حاکمیت دینی وتحقق حاکمیت وارثان زمین. لازم به ذکر است که حقوق متقابل اساس و شاکله نظام حقوقی، حاکمیت علوی و مهدوی را شکل می‌دهد که در ادامه، به شیوه تحلیلی، توصیفی به ارزیابی آن می‌پردازیم.

کاربرد «مهدی» بازتاب‌ اندیشه مهدویت و برگرفته از روایات نبوی است. در نوشتار حاضر، بر پایۀ روش تحلیل تاریخی، در پاسخگویی به این مسئله که: «روایات نبوی در کاربرد مهدی در عصر حضور ائمه؟عهم؟، چه نقشی داشت»، دانسته شد: در روایات نبوی، مهدی در دو مفهوم انعکاس یافت: «هدایت شده»(لغوی) و «مُنجی»(اصطلاحی). این دو مفهوم، خاستگاهی برای کاربردهای دوگانه و متمایز مهدی در عصر حضور شد. در این میان، کاربرد لغوی، کمتر واکنش‌برانگیز بود. این کاربرد، گاهی به مفهوم اصطلاحی می‌آمیخت و به عدل‌گستری منجی، یادشده در روایات، اشاره داشت. همچنین دقیق ­نبودن شناخت کاربران از روایات، سبب می‌شد تا گاهی کاربرد مهدی صرفاً از سرِ امید _ و نه، اعتقاد _ باشد. روایات نبوی، بسترساز کاربرد مهدی در قیام‌های شیعی بود. این کاربرد دربارۀ محمدبن­حنفیه در قیام مختار، لغوی بود و پس از وفات ابن­حنفیه، به اصطلاحی تطور یافت. در قیام محمدبن‌عبدالله حسنی، هم مدعیان و هم منکران مهدویت وی، به روایات توجه داشتند. کاربرد مهدی­ دربارۀ خلفا، ابزاری برای قداست و توأم با تحریف روایات بود. کاربرد مهدی دربارۀ امام دوازدهم، در عصر حضور، با روایات نبوی و شرایط نقل آنها ارتباط تنگاتنگ داشت و پس از آن، به پایاترین کاربرد اصطلاحی و اعتقادی منجر شد.

یکی از شبهات مخالفین شیعه، مسئله عدم تصرف امام زمان؟عج؟ در زمان غیبت و ناسازگاری آن با ضرورت وجود امام در هر زمان است و پاسخ اجمالی آن است که: اولاً این علم به عدم تصرف از کجا برای شما پیدا شده است؟ آیا به صرف این‌که ما از تصرفات امام بی‌خبریم، می‌توانیم منکر وجود آنها شویم؟ ثانیاً این عدم تصرف امام غایب _ به فرض اثبات آن _ مستند به او نیست بلکه به سبب عوامل بیرونی است که تأثیری در امامت ایشان و لزوم و ضرورت آن ندارد به قول خواجه طوسی: وجوده لطف و تصرفه لطف آخروعدمه منا. ثالثاً نزد عقلا هیچ تلازمی بین غیبت و عدم تصرف نیست بلکه ممکن است کسی در عین غیبت تصرّفات گوناگونی داشته باشد ولی به دلیل غیبتش، تصرّفات او نیز از نظر و ادراک ما پنهان بماند. در این مقاله به ابعاد مختلف این بحث به تفصیل سخن گفته شده است.

قرآن به عنوان معتبرترین منبع مورد پذیرش تمامی مسلمانان در تمامی زمینه‌های اعتقادی و فقهی و غیر آن، مورد توجه تمامی فرقه‌های مدعی اسلام است. مهدویت نیز به عنوان منحصر به فردترین چشم‌انداز پایان تاریخ از دیدگاه اسلام از این قانون مستثنی نیست؛ هرچند میزان پرداختن به این حقیقت به دلایلی مشخص، در منابع تفسیری شیعه با اهل‌تسنن تفاوتی فاحش در میزان و کیفیت محتوا دارد؛ به گونه‌ای که در تمامی منابع تفسیری و غیرتفسیری اهل‌تسنن تا قرن هفتم تنها دَه آیه درباره مهدویت تفسیر شده، با این ویژگی که مفسران نامدار اهل‌تسنن تلاش دارند این آیات را نیز با بخش مسیحی ماجرا! یعنی فرود آمدن حضرت عیسی7 از آسمان، آنهم بدون هیچ پیوندی با «مهدی موعود» به پایان ببرند! ولی در منابع شیعی این دوران، حداقل 66 آیه، فقط در کتاب‌های تفسیری، ذکر شده که از نظر محتوا تقریباً تمامی موضوعات مهدوی را به صورت تفسیری یا تأویلی شامل می‌شوند.

شادکامی یکی از نیازهای اساسی انسان است و نقش مهمی در چارچوب حیات روانی و اجتماعی او بازی می‌کند و از مهم‌ترین اهداف همه‌ی ایدئولوژی‌ها و نظام‌های سیاسی اجتماعی بشر به شمار می‌آمده است این نوشتار با هدف معرفی نظام اجتماعی حکومت امام عصر؟عج؟ به عنوان نظام شادکام و سعادت‌بخش بشری، با بررسی حکومت امام عصر؟عج؟ در روایات، قرآن و ادلۀ عقلی و بررسی عوامل شادکامی از نگاه جامعه‌شناسی و روان‌شناسی، با شیوه توصیفی تحلیلی و به صورت کتابخانه‌ای وجود عوامل تحقق شادکامی اجتماعی در حکومت امام عصر؟عج؟ را اثبات می‌کند. بر این اساس بعد از ذکر تعاریف شادکامی، مقبولیت اجتماعی، مشارکت اجتماعی، عدالت اجتماعی، اعتماد اجتماعی، احساس امنیت، دین‌داری، تأمین نیازها، امید به آینده و رضایت عمومی به عنوان عوامل شادکامی اجتماعی در حکومت امام عصر بیان می‌شوند.

آموزه معاد و برپایی قیامت از اساسی‌ترین اعتقادات اسلامی مورد توجه گرایش‌های تأویلی جریان‌های انحرافی بوده است. متصوفه که تاریخی به گستردگی دوره اسلام دارد؛ تأویل را به عنوان شیوه‌ای برای درک باطن شریعت و حقیقت مکنون در آن به کار بسته است. متصوفه معتدل هرچند بر وقوع ظاهری و حقیقی واقعه قیامت و مفاهیم مرتبط با آن صحه گذارده لکن بیانی تأویلی از مقامات قیامت بیان داشته است که مایه انحرافاتی در جامعه اسلامی شده است. این پژوهه با روش کتابخانه‌ای و به‌گونه توصیفی تحلیلی به بررسی تأویل متصوفه در مفهوم قیامت می‌پردازد. این جستار پس از دنبال نمودن سیر تأویل‌گرایی در مفهوم قیامت، تبیین اقسام قیامت در دیدگاه متصوفه و تأویلاتی که بر آن آموزه وارد شده است به این دستاورد رهنمون شد که چنین تأویلاتی منجر به اباحی‌گری، زمینه‌سازی برای نسخ شریعت، بدعت‌گذاری در ایجاد آئینی ساختگی و سستی نسبت به موضوعات مختلف شریعت الاهی شده است.

مدرسه حدیثی قم، به عنوان یکی از مدارس پر قدرت امامیه، از دیرباز مورد اهتمام و دقت اندیش‌وران بوده است. کاوش‌ها در زمینه مهدویت در این مدرسه، با کاستی‌هایی مواجه است. فقدان نگاه «مدرسه‌ای»، «عدم بررسی راویان تأثیرگذار» و «موضوعات مورد توجه آنان» به احادیث مهدوی از جمله این کاستی‌هاست. از این رو این جستار با رویکرد «توصیفی _ تحلیلی»‌ در تلاش است به این خلاء مطالعاتی تا قبل از دوران صدوق بپردازد. طبقه‌بندی راویان و معرفی آنان آغازی است که این نوشتار برای ارائه تصویری روشن از بحث برمی‌گزیند. در طبقات ابتدایی، راویان و آموزه‌های مهدوی گمرنک جلوه کرده است. به مرور زمان با شکوفایی این مدرسه روایات مهدویت با تنوع موضوعی مورد توجه قرار گرفته است. در میان این محدثان، با توجه به جامعیت کتاب الکافی بیشترین نقل از کلینی است؛ سپس سعدبن عبدالله، علی بن حسین بن بابویه و محمدبن یحیی قرار دارند. موضوعات مورد توجه آنان بر روی مسائل اساسی مهدویت شکل گرفته است؛ به گونه‌ای که برخی آموزه‌ها، مانند نشانه‌های ظهور، که در دوران بعدی متنوع‌تر گزارش شده‌اند در مدرسه قم از اهمیت کمی برخوردار است.