جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظریه پردازی و مفهوم پردازی در موضوع مهدویت و ویژگی های دوران ظهور قائم آل محمد صلی الله علیه و اله و سلم،از طریق بررسی روش مند قرآن،احادیث و روایات معتبر،تنها راه صحیح،ممکن و مطلوبی است که در برابر اندیشمندان و پژوهشگران قرار دارد.مقاله حاضر براساس تحلیل محتوای احادیث و روایات معتبر مرتبط با عدالت و قسط در حکومت مهدوی در عصر ظهور تدوین گردیده است.تحلیل محتوای احادیث و روایات عصر ظهور مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف با استفاده از فرآیند چهار مرحله ای شامل«انتخاب واحد تحلیل»،«مقوله بندی»،«شمارش فراوانی هر مقوله»و«تفسیر نتایج»انجام گرفت.در این پژوهش از بسامد(فراوانی)برای شمارش مقوله های فرعی و برای طبقه بندی مقوله های اصلی از روش تکوین استقرایی استفاده شد.براساس نتایج تحلیل محتوای احادیث و روایات،سیمای عدالت مهدوی در عصر ظهور در ابعاد و مولفه های هشت گانه زیر شناسایی،تعیین،طبقه بندی،سازمان دهی و مدل مفهومی آن را تدوین گردید:بعد عدالت جهانی(با 4 مقوله فرعی)،بعد محو ستم،فساد و فقر(با 14 مقوله فرعی)،بعد تعالی فردی(با 5 مقوله فرعی)،بعد تعالی اجتماعی(با 17مقوله فرعی)،بعد عدالت مادی(با 5 مقوله فرعی)،بعد عدالت معنوی(با 6 مقوله فرعی)،بعد احیاء دین و اخلاق(با 12 مقوله فرعی)و بعد احیاء محیط زیست(با 4 مقوله فرعی).

اعتقاد به ظهور منجی در آخر الزمان،ریشه در دل تاریخ داشته و منحصر به اسلام و تشیّع نیست،بلکه کم و بیش همه ادیان الهی،صرف نظر از نوع جهان بینی و اختلاف هایی که در ویژگی های منجی موعود دارند،نوید آمدن وی را داده اند و برای او نشانه هایی ذکر کرده اند.در دین اسلام یعنی در میان شیعه و اهل سنّت،تفسیر روشنی از ظهور مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ارائه شده و چگونگی قیام و حوادثی که به عنوان نشانه نزدیکی ظهور رخ خواهد داد بیان شده است.اما با این وجود برخی از مستشرقان به عنوان محقّق و پژوهشگر علوم مذهبی و دینی،قدم در این عرصه گذاشته و بدون اطلاع و آگاهی کافی و درست از اصل موعود اسلام و مسئله«مهدویت»،درصدد ارائه نظریات نادرست و زیر سوال بردن مسئله«وجود مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف»برآمده اند و با عنوان کردن مطالبی بدون سند و نسبت دادن آن مطالب به اهل سنّت،سعی در تخریب و انکار باور مهدویت دارند و بدین ترتیب موجب انحراف و به غلط افتادن مخاطبان،در شناخت اسلام،تشیّع و حضرت مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف می شوند.در حالیکه بزرگان اهل سنّت،خود در مهم ترین و قدیمی ترین کتاب هایشان مسئله اعتقاد به مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و ظهور ایشان را با آیات قرآن و روایات فراوان مطرح ساخته اند.نوشتار حاضر با روش توصیفی-کتابخانه ای و با رویکردی تحلیلی بر آن است تا ابتدا معنا و مفهوم واژه«مهدی »را که در دائرة المعارف بریتانیکا در مقاله«مهدی»نوشته شده بررسی و نقد نماید،همچنین با طرح شبهات موجود در این مقاله،به نقد آن ها با استفاده از منابع مهم شیعه و اهل سنّت بپردازد.تلاش نویسندگان این پژوهش،تبیین بی اساس بودن شبهات مطرح در این مقاله و عدم آگاهی نویسنده و یا نویسندگان آن،از منابع اهل سنّت و نقطه نظرات آنان در مسئله مهدویت است.نویسنده با غرض ورزی و عدم اطّلاع کافی نسبت های ناروایی به علمای اهل سنّت داده است.

مهدویت از عقاید و باورهایی است که عمدتا با آموزه‌های بسیاری از ادیان و مذاهب سازگار گشته است . دغدغة این پرسمان‌ها تنها به طالبان مطالعات منجی‌باوری محدود نمی‌باشد. بلکه هرکس به پژوهش در تاریخ علاقه‌مند است، ناگزیر با آن سر و کار خواهد یافت . با همه فراگیری اندیشه مهدویت، این اندیشه در همه فرقه‌های اسلامی به یک قوت و شکل نیست . پیشینة این بحث با پرسمان‌هایی چون چیستی و چرایی مهدویت پیوند می‌یابد. از این رو امروزه در بسیاری از تحقیقات به ردیابی، ریشه یابی علل و عوامل این باور می‌پردازند. در میان فرق گوناگون اسلامی از جمله زیدیه شواهد متعددی گویای مطرح بودن و کاربست آن در حوزه تاریخ, فرهنگ و فکراین فرقه است . از این‌رو پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به چیستی و چرایی کاربست این عقیده در فرقه زیدیه می‌باشد تا دلائل طرح آن را از دیدگاه رهبران و فعالان فکر زیدی، مورد پژوهش و بررسی قرار دهد. در این تحقیق زیدیه به عنوان متغییر وابسته و مهدویت به عنوان متغییر مستقل مطرح شده است. نوشتار پیش رو به شیوه استقرائی و با روش توصیفی -تحلیلی نشان می‌دهد که نیازهای سیاسی و تاریخی رهبران این گروه شیعی و استفاده ابزاری از باور داشت اجتماعی مهدویت،موجب شده تا رهبران این جریان شیعی با اعتقاد به مهدویت شخصی،مهدویت نوعی و مهدویت نسبی به استفاده سیاسی و ابزاری از این باور سوق پیدا نمایند و هیچگاه در فکر ارائه اندیشه ای استوار و مشخص از آموزه مهدویت نبوده اند.از این رو و در هر دوره،بنا به مقتضیات به نوعی آن را مطرح کرده اند.

با ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف علاوه بر تحولات علمی و فرهنگی،که به طور عام در گستره جهانی به وقوع می پیوندد.برخی از شهرها و نواحی به صورت خاص مبتلا به دگرگونی های آخرالزمانی می شود.منطقه شام به ویژه شهر بیت المقدس از نقاط حادثه خیزی است که با حضور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف دستخوش دگرگونی هایی می شود.جنگ با سفیانی،نزول عیسی بن مریم علیه السلام از آسمان،درگیری و نبرد امام با دجال و اظهار معجزه برای یهودیان توسط امام مهدی علیه السلام،در این منطقه رقم خواهد خورد.در پژوهش حاضر،با جستجو در متون روایی فریقین،در پی واکاوی مکان دقیق وقوع این اتفاقات خواهیم بود.همچنین نگارنده با تکیه بر روایات موجود در منابع فریقین،درصدد اثبات وقوع تحولات آخر الزمانی در جغرافیای بیت المقدس و اطراف آن است.

اشغال مسجدالحرام در تاریخ ۱۴۰۰/۱/۱ هجری به دست جماعت سلفی محتسبه و بیست با مهدی آخرالزمان، فصل جدیدی را در تاریخ سلفیت معاصر و مسائل جهان اسلام رقم زد. از جمله ویژگی‌های منحصر به فرد این قیام که علیه حاکمان سعودی شکل می‌گرفت بیعت با شخصی بود که مهدی موعود مذکور در روایات اسلامی خوانده می‌شد. مقاله پیشروی تلاشی است توصیفی -تحلیلی برای درک مبانی ایدئولوژیک و عقیدتی موجود در تفکر وهابی که در نهایت به قیام علیه حاکم مسلمان و بیعت با مهدی برای رهایی از فتنه‌ها انجامید. در این‌جا نیاز به تبیین دیدگاه آنان درباره آخر الزمان و فتنه های آن،جایگاه رویا و منحصر بودن راه نجات در قیام مهدی است.سپس به تاثیر این قیام بر حکومت سعودی پرداخته خواهد شد.تغییر رویه مصرف گرایی و غربزدگی و تظاهر بیشتر به دین و نیز افزایش تبلیغ علیه شیعه و ایران از مهمترین آثار این قیام در رویکرد داخلی و بین المللی حکومت آل سعود بود.

یکی از محورهای مشترک آموزه های مهدوی مبتنی بر آیه 33 سوره توبه،مسئله اتمام نورالهی و غلبه دین اسلام بر سایر ادیان است که اندیشمندان و فرزانگان شیعه و سنی در تفسیر آن اشتراکاتی دارند.اکثر مفسران شیعه و اهل سنت معتقدند منظور از(لیظهره علی الدّین کله)،غلبه خارجی و فعلی است که تاکنون محقق نشده است.عمده تفاسیر شیعه با استناد به روایات،به ظهور مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف اشاره نموده و سیطره دین حق را به عصر ظهور اختصاص می دهند.سدّی که از تابعان است،در تفسیر آیه مذکور،رایی شبیه تفاسیر شیعی دارد و بسیاری از تفاسیر اهل سنت که چنین دیدگاهی را موّجه دانسته اند،از طریق سدی این مطلب را گزارش کرده اند.اهل فن در شیعه یا سنی بودن سدی کبیر اختلاف نظر دارند.از این رو با توجه به جایگاه علمی،تقدم تاریخی و ویژگی های دیگری که سدّی دارد،تبیین دیدگاه این مفسر تابعی اهمیت به سزایی در تقریب اندیشه مهدویت میان مذاهب اسلامی دارد.لذا نوشتار پیش رو تلاش دارد با روش توصیفی-تحلیلی،ضمن تبیین کیستی سدّی،تفسیر تطبیقی آیه 33 سوره توبه را با محوریت آراء وی بررسد و از این رهگذر گامی در همگرایی و تقریب مبانی اعتقادی فریقین در عرصه مهدویت بردارد.با کاربست روش تفسیر قرآن با قرآن و دقت در معناشناسی اتمام و چرایی کاربست آن،خواهیم دانست همان گونه که نعمت در آیه اکمال به معنای ولایت الله و اتمام آن به ولایت رسول الله صلی الله علیه و اله و سلم است،مراد از نورالهی ولایت الله و اتمام آن به برپایی حکومت الهی در سرتاسر گیتی است که با غلبه دین اسلام بر سایر ادیان در زمان ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به وقوع می پیوندد.

مسئله بی‌معنایی زندگی و پوچ‌انگاری آن در سده اخیر در جوامع انسانی و به خصوص در مغرب زمین از سوی متفکرانی مطرح شده و درصدد تبیین فلسفی و ارائه استدلال برای هیچ‌انگاری و نفی امید به زندگی و آینده روشن برای بشریت برآمده‌اند. قائلان به پوچی مسائلی چون رنج و مصیبت در زندگی، مرگ و آینده مبهم بعد از مرگ را به عنوان چالش‌های جدی بر معناداری زندگی می‌دانند و نهایتا با توجه به این که نمی‌توانند، ترسیمی از آینده حیات بشر داشته باشند. زندگی این‌جهانی را یا با خوشی زودگذر می‌پذیرند و برای موجه بودن آن نظریه پردازی می‌کنند؛ یا این که راهکار خودکشی را برای رهایی از و مصیبت‌های پیش‌روی انسان فااطرح می‌نمایند. قاتلان به معنادار بودن زندگی در مقابل رویکرد هیچ‌انگاری، استدلال های متعددی را ارائه می‌کنند. اما همه این دیدگاه‌ها از رویکرد یکسانی طرف داری نمی‌کنند. یکی از این رویکردها که ادیان الهی از آن دفاع می‌نمایند، نظریه فراطبیعت گرایی است . اندیشه مهدویت ضمن پذیرش فراطبیعت گرایی در حوزه معناداری زندگی، ارتباط انسان با وحی، غیب و ملکوت هستی را از مسیر امامت امکان‌پذیر می‌داند. در دوران غیبت امام معصوم از این اعتقاد با عنوان باورداشت مهدویت یا اندیشه انتظار یاد می شود.پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر باور و کارکرد مهدویت در تغییر نگرش به جهان و زندگی،به تحلیل انتقادی قائلان به پوچی و هیچ انگاری می پردازد.یافته های تحقیق نشان می دهد که اگرچه دیدگاه های مختلف در حوزه معنای زندگی توانسته اند.در نفی پوچی،مسئله امید به زندگی را به بشر ارائه کنند،اما میزان تاثیر باور به مهدویت و مسئله انتظار منجی موعود،از کارآمدی بیشتر و معنویت بخشی افزون تری از دیدگاه های رقیب و بدیل برخوردار است.

آرمان شهر و مدینه فاضله یکی از دغدغه های دیرین بشر بوده که حتی ذهن فلاسفه را نیز درگیر خود نموده است.در دین اسلام نیز پرداختن به این آرمان،یکی از محورهای اصلی را شکل می دهد و گزارش های فراوانی را با رویکرد آخر الزمانی می توان در معارف آن یافت.در قرآن کریم نیز،به عنوان مهم ترین و معتبرترین منبع مکتوب اسلامی،از این نکته غفلت نشده و آیات متعددی را با رویکرد آرمان شهر می توان در آن یافت.در این مقاله از زاویه ای دیگر،به بررسی این مسئله در قرآن کریم پرداخته شده است و اصل این پدیده در قالب تحلیل دو ماجرای قرآنی بهشت حضرت آدم علیه السلام و شهر بنی اسرائیل،ثابت و امکان تکرار دوباره آن در آخر الزمان،براساس آیاتی دیگر از قرآن،بررسی و اثبات گردیده است.

در تبیین کارکردی اندیشه مهدویت، می‌توان به کارکردهای آن در تغییرو اصلاح رفتارهای فردی و اجتماعی اشاره نمود و آن را یکی از کارکردهای مهم آن برشمرد. زیر اندیشه مهدویت مبتنی برمبانی کلامی متقنی است که بر اساس آن مبانی می‌تواند ارزش هایی را به وجود آورد و به تبع آن، هنجارها، رفتارها و کنش هایی را ایجاد کند که دراصلاح و تغییر رفتارهای فردی و اجتماعی تاثیرگذار باشند و متناسب با آن رفتارهای مناسب فردی و اجتماعی را شکل دهند. کنش‌ها و رفتارها یکی از لایه‌های مهم و تاثیرگذار فرهنگ به‌حساب می‌آیند. در حقیقت کنش‌ها و رفتارهای هنجاری، برآمده از بینش‌ها و آرزش‌ها و بازتاب آن‌ها هستند. اندیشه مهدویت درسه سطح در تغییر رفتارهای فردی و اجتماعی کاربرد دارد: الف) در سطح برون دینی با تاکید برمنجی‌باوری؛ با این رویکرد برای شکل‌گیری و تغییرو اصلاح رفتار فردی و اجتماعی، باوربه منجی موعود پیشنهاد می‌شود و دراین زمینه از راهکارهایی چون: تکیه بر باور مشترک بین آلادیانی؛ هویت و ارزش‌ها و هنجارهای مشترک بین پیروان ادیان و مذاهب، برخوردار است؛ ب) در سطح درون دینی با تاکید برایده مشترک مذاهب اسلامی در باور به مهدویت؛با این نگاه برای تغییر و اصلاح رفتار فردی و اجتماعی،عنصر انتظار از اهمیت بسیاری برخوردار است.در این باره راهکارهایی چون؛رفتار مبتنی برامید؛تعهد و مسئولیت؛ایمان و تقوا و اصلاح و تغییر رفتار بر محور صبر و پایداری پیشنهاد می شود؛ج)در سطح درون مذهبی با تاکید بر اندیشه ولایت و امامت؛با این رویکرد برای تغییر و اصلاح رفتار فردی و اجتماعی،باور و یقین به وجود حجت خدا در زمین مدنظر است و در این زمینه از راهکارهایی چون؛تغییر و اصلاح رفتارهای فردی و اجتماعی مبتنی بر باور به آموزه امامت،مبتنی بر محور نظارت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف بر زندگی،شکل گیری رفتارهای فردی واجتماعی برمحور ویژگی های زمینه سازان ظهور و...را در بردارد.