جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در مقاله حاضر تلاش شده تعیین وقت ظهور از دو منظر مورد بررسی قرار گیرد یکی از منظر زمان‌مند بودن آن و اثبات این‌که ظهور از آن‌جا که پدیده‌ای اجتماعی است هم زمان دارد و هم زمان مشخص و نهایی دارد و هم زمان شناور و متغیر. منظر دیگر، به علم به زمان ظهور باز می‌گردد و این‌که آیا می‌توان زمان ظهور را به دست آورد؟ از نظر ثبوتی، پاسخ این پرسش، مثبت است و از نظر اثباتی _ با روش تحلیلی و کتابخانه‌ای _ ابتدا روایات موجود در این زمینه استقصاء شد و بیست و یک روایت استخراج و در پنج عنوان دسته‌بندی گردید. نتیجه روایی بحث این شد که اولا علم به زمان ظهور امکان ندارد. ثانیا توقیت، به خودی خود حرمتی ندارد و حرام بودنش در صورتی است که مستند به اهل‌بیت؟عهم؟ یا از روی هوی و هوس باشد وگرنه دلیلی بر حرمت کذب خبری در دست نیست. در پایان، به دو پرسش مطرح درباره روایات باب نیز پرداخته شده که براساس آن عدم امکان دست یافتن به زمان ظهور در راستای طرح کلی خداوند متعال و توقیت‌های اهل‌بیت نیز ناظر به زمان گذشته است گو آن‌که از لحن بیان آنها اطلاعی در دست نیست.

استعجال یکی از چالش‌های دوران طولانی عصر غیبت است که در آن افراد با شتاب‌ورزی به دنبال تحقق امر و حکومت معصوم هستند و هیچ توجهی به فراهم‌سازی زمینه‌ها و مقدمات و شرایط آن ندارند و بدین‌سان خود را به هلاکت روانه می‌سازند. این پژوهش برای تحلیل این چالش براساس روایات به ریشه‌های آن پرداخته و در مقابل آن در تحلیل راه تحقق امر و حکومت معصوم از زبان روایات گامی برداشته است. راه تحقق حکومت معصوم از طریق توجه به غایت و مرحله کمالی جامعه ایمانی است تا با رسیدن آن زمینه‌هایی فراهم شود و بدون چالش‌های توقیت و استعجال و استبطاء و در پرتو انتظار با طی مراحل پنج‌گانه احیای امر به هدف حکومت معصوم دست یابیم.

در گونه شناسی روحانیت شیعی در مواجهه با دین و معرفت دینی از دو جریان شریعت گرایان سنتی و عقل گرایان تمدن ساز می توان یاد کرد. جریان شریعت گرای سنتی از جهت معرفت شناسی دینی فارغ از برخی محسنات، با آسیب ها و چالش های فراوانی نسبت به جریان عقلانیت تمدن ساز برخوردار است. جمود بر ظواهر آیات و روایات، فروکاستن جایگاه عقل و ارزش معرفت شناختی آن از جمله مهم ترین آسیب های کلان این جریان به حساب می آید. در مسئله مهدویت چالش مذکور جدی تر خواهد بود. هم به جهت روش شناسی و معرفت شناسی و هم به جهت بعد عملی و جامعه سازی، مهدویت پژوهی جریان یادشده با داعیه پایبندی به مهدی باوری با مشکل اساسی روبه رو خواهد بود. مهم ترین دلیل قائلین به این جریان در عصر غیبت وجود پاره ای از روایات مبنی بر عدم قیام در دوره غیبت است. ارائه نکردن طرح و الگویی مشخص و عملی در عصر غیبت برای حضور احکام اجتماعی دین، انفعال در برابر جریان مدرنیسم و تمدن غرب، عدم آینده نگری، محافظه کاری دربرابر جریان های مخالف دین و ارزش های دینی از جمله مهم ترین آسیب های آن به جهت پذیرش روایات منع قیام در عصر غیبت است. در مقابل جریان عقلانیت تمدن ساز از نقشه عملیاتی در عصر غیبت برای احکام اجتماعی دین، واکنش دربرابر تمدن غرب، آینده نگری و پی ریزی برای تمدن نوین اسلامی جهت زمینه سازی ظهور حضرت حجت۴ سخن می گوید. هدف تحقیق پیش رو آسیب شناسی جریان شریعت گرای سنتی در مواجهه با این دسته از روایات است که نتیجه آن نفی این مدل از مهدویت پژوهی و در قبال آن اثبات جریان بدیل یعنی عقلانیت تمدن ساز است. روش تحقیق توصیفی _ تبیینی و با رویکرد تحلیل انتقادی خواهد بود.

مسئله مهدویت که در انتظار متجلی شده به عنوان یکی از آموزه های اصیل اسلامی در معرض آسیب هایی از جمله آسیب های معرفتی، فرهنگی و اجتماعی است. یکی از این آسیب ها غلبه یکی از دو عنصر عقل و احساس _ به ویژه احساسات _ در این زمینه است؛ رویکرد احساسی در مسئله مهدویت و انتظار، منجر به بی توجهی به عمق این آموزه اصیل و تحریف حقیقت انتظار خواهد شد. رویکرد احساسی محض، مسئله انتظار را خلاصه در یک نوع ظاهر گرایی و گرفتار آمدن در دام خرافات، رویاپردازی و مسئولیت گریزی می سازد و فرد و جامعه را از دریافت پایم اصیل مهدویت که توام با اخلاق، معرفت اصیل و یک نوع عمل گرایی دین مدارانه است دور می سازد. در این مقاله با بررسی نقش تعاملی عقل و احساس در فهم، توصیف، تحلیل، تبلیغ و در نهایت پای بندی عملی به این آموزه برخی از آسیب های موجود در این زمینه را مورد توجه قرار خواهیم داد. این آسیب ها در نوع دیدگاه ها در تفسیر منابع و آموزه های معرفتی از مسئله مهدویت، در مسئولیت شناسی افراد در جامعه منتظر و نوع عملکرد آن ها را نشان می دهد. غلبه احساسات و عدم توجه به رویکرد تعاملی عقل و احساس زمینه بسیاری از تحریفات، کج فهمی ها و اقدامات نامناسب در جامعه دینی است که در هفت محورد در این مقاله ارائه شده است.

قدرت، لایه‌های مختلفی داشته و قدرت نرم نیز یکی از انواع آن می‌باشد که توانایی ایجاد تغییر در ترجیحات دیگران و همراه نمودن آنان با خود بدون توسل به ابزارهای سخت قدرت می‌باشد. سوال اصلی مقاله پیش رو این است که در انقلاب جهانی حضرت مهدی؟عج؟ که برای برقراری عدالت جهانی و شکوفایی زندگی انسانی شکل خواهد گرفت، قدرت نرم چه جایگاهی داشته و چه مولفه‌هایی از آن در این حرکت جهانی مورد توجه خواهد بود، چهارچوب نظری تحقیق نیز نظریه یا گفتمان قدرت نرم خواهد بود. در این تحقیق از روش توصیفی تحلیلی برای بررسی آموزه‌های دینی بهره گرفته شد و پس از بررسی آموزه‌های دینی مشخص گردید که مولفه‌های روان‌شناختی، اجتماعی فرهنگی، علمی و سیاسی قدرت نرم، در این حرکت جهانی مورد توجه خواهد بود.

در آغاز سوره مبارکه اسراء سخن از دو فساد بزرگ، علوّ (سلطه وسرکشی) بزرگ، و دو شکست بنی‌اسرائیل در پی هر فساد است. برای تعیین بارزترین مصداق‌های تاریخی این مفاهیم؛ پژوهش حاضر، با مطالعه تحلیلی _ تطبیقی، براساس منابع فریقین، به این نتیجه رسید که: مصداق فساد اول بنی‌اسرائیل درآیات مذکور، توطئه‌های یهود درصدر اسلام می‌باشد. شکست اول بنی‌اسرائیل نیز در ماجرای فتح بیت‌المقدس به دست یاران حضرت علی؟ع؟ بوده است که مقابله‌ مسلمانان با یهود دست‌نشانده رومیان شام، آن یهودیان را به خواری کشاند. علوّ و سلطه بزرگ و سرکشی آنان: تشکیلات سیاسی زمان معاصر و ایجاد حکومت غاصب اسرائیل است. فساد دوم: نیز مربوط به همین زمان است که اسرائیل بر بخش عظیمی از جهان سلطه دارد و به فساد وستم در ابعاد مختلف پرداخته است، اما شکست نهایی اسرائیل براساس وعده الهی آن است که به دست یاران (و منتظران) حضرت مهدی؟عج؟ در آستانه ظهور، یا به دست خود حضرت در زمان پس از ظهور خواهد بود. قرائن پیوسته لفظی موید این فرضیه عبارتند از: دلالت الفاظ (عبادا لنا) و (لیدخلوا المسجد کما دخلوه اول مرة). قرائن گسسته برای اثبات این فرضیه عبارتند از: روایات فضیلت تلاوت سوره اسراء، و روایات تطبیق. این قرائن از جمله شواهدی است که ارتباط سوره با حضرت مهدی؟عج؟ را ثابت می‌کند.

از چالش های عصر غیبت دشواری شرایط و ابتلائات آن است که چون به طولانی شدن این دوره ضمیمه گردد، غم و یاس مردم نسبت به ظهور حضرت و تحقق وعده های الهی را فراهم می آورد. امری که به ویژه در جامعه امروز پر رنگ شده است. ائمه اطهار؟عهم؟ با پیش بینی این چالش در عصر غیبت، مومنان را از آن برحذر داشته اند. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی ابتدا به بررسی فشرده متعلق یاس، مبتلایان بدان و پیامدهای این مسئله در قرآن و احادیث پرداخته و سپس به طور مبسوط راهکارهای پیشگیری و درمان آن را تبیین می کند.

واضح است که ظهور امام عصر(عج)، صرفا ظهور یک رهبر نیست؛ بلکه ظهور کمال ارزش های اخلاقی در میان جامعه منتظران است. به عبارت بهتر، ظهور موعود دارای ابعادی است که از آن جمله می توان به بارز شدن شعور یا به تعبیری، ظهور شعور، در میان جامعه منتظران اشاره کرد. این مهم، لازمه ظهور و استقرار حکمرانی حق مدار و عدل محور امام زمان(عج) به حساب می آید؛ چرا که ظهور، به معنای آشکار شدن و نمایان شدن است و ظهور شعور، یعنی بارز شدن شعور، فهم و درک عمیق پیروان از منطق رفتاری و سیره عملی امام معصوم(ع). در همین امتداد است که تاکید می شود: حکمت خداوند متعال و اتمام حجت او بر ابناء بشر، در برخورداری از نعمت حاکمیت معصوم(ع)، منوط به «قیام جامعه منتظر برای ارتقاء میانگین سطح شعور و آگاهی اجتماعی » است ؛ تا از این طریق، با شکل گیری جامعه صالحان ، شرایطی فراهم آید که مردم سالاری در آن جامعه ، منتج به واگذاری حکومت به ولایت حق مدار معصوم(ع) گردد. این مطالعه، با تامل بر سوالاتی درباره عوامل موثر بر استقرار حکومت عدل معصوم(ع) «و شرایط ضروری برای حفظ و پایداری آن » انجام شده است و در این بین، به ثبات سنت معصوم(ع) و عدم وجود تفاوت میان سیره معصومین (ع)، تاکید می شود که اگر در گذشته شرایطی فراهم شده است که موجب اهتمام پیامبر اکرم(ص) به استقرار حکومت عدل گردیده ، تکرار این شرایط، سبب بروز رفتار مشابهی در میان سایر معصومین(ع) خواهد شد. وجود دلالت های صریح در کلام و سیره معصومین(ع) نشان از ضرورت وجود یارانی ذی شعور و صالح و جامعه ای همراه، به منظور تشکیل حکومت عدل دارد؛ وجود یارانی آگاه و مخلص که شایستگی ملازمت و همراهی با معصوم را داشته باشند. بنابراین، سکوت امام علی(ع) و سپس قیام ایشان برای اجرای عدالت ، صلح امام حسن(ع) و قیام امام حسین (ع)و سنت سایر ائمه اطهار(ع)، همگی بر یک منطق واحد استوار است؛ مبنی بر این که ، شعور پیروان، شرط ضروری برای استقرار و پایداری حکومت عدل معصوم(ع) است. در این میان، نقش محوری علماء ربانی به منزله پیروان خاص معصوم(ع)، در ارتقاء سطح بلوغ اجتماعی و شعور و آگاهی آحاد جامعه، قابل توجه است.

جست‌وجو در مصادر و اسانید روایات غیبت نزد امامیه بیانگر آن است که عالمان امامی بخش قابل توجهی از روایات غیبت را از راویان واقفی و کتب آنان اخذ کرده‌اند. فرقه واقفه برخی از روایات را مطابق مذهب خویش نقل به معنا، تقطیع یا تحریف می‌کردند. از این رو برخی از روایات که از طریق واقفه وارد مجموعه روایی امامیه شده است، دارای رسوبات فکری واقفی است و زمانی که در کنار دیگر روایات قرار می‌گیرند، ایجاد تعارض می‌کنند. این نوشتار در صدد است با روش تاریخی و از طریق بررسی سند و متن روایات به بررسی انگاره‌های واقفی در روایات غیبت بپردازد. در پرتو این بررسی سبب تعارض برخی از روایات غیبت تبیین می‌گردد و از تاویلات بعید در فهم روایات ممانعت به عمل می‌آید.

انتظار منجی، مفهومی مشترک در آموزه‌های ادیانی خصوصا ادیان الاهی است که ضمن برخورداری از اصالت در کتاب مقدس آنان در میان پیروان‌شان نیز بازتاب اعتقادی و عملی دامنه‌داری داشته و دارد. در سنّت مسیحی به عنوان یکی از ادیان ابراهیمی نیز انتظار بازگشت دوباره منجی موعود، مفهومی کتاب مقدسی و انجیلی و زیربنای یک الاهیات فرجام‌شناسانه است که عیسی مسیح محور آن است و بازتاب آن در جای‌جای الاهیات و اخلاق مسیحی کاملا مشهود است؛ این‌که یک مسیحی منتظر باید به عیسی اقتدا کند و خود را شبیه او سازد تا بعد از داوری نهایی در ملکوت الاهی هم‌نشین او باشد، شاه‌بیت و غایت زیست اخلاقی و منتظرانه مومنان مسیحی است. این مقاله درصدد است با مراجعه به متون کلاسیک و معتبر در سنّت مسیحیت کاتولیک به عنوان اصلی‌ترین شاخه مسیحیت، بازتاب‌ها و غایت این اعتقاد را در اعتقادات و حیات ایمانی کاتولیک‌ها بکاود و از این رهگذر ضمن مراجعه مستقیم به منابع معتبر نزد آنان، ادبیاتی علمی جهت به کارگیری در مباحث تطبیقی و بین‌الادیانی تاسیس و نیز مسیری بدون ابهام برای گفت‌وگوی کاربردی میان پیروان ادیان پی‌ریزی نماید.