جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عملکرد سردار سرافراز، شهید حاج قاسم سلیمانی، نشأت گرفته از ایدئولوژی و مکتب انسان‌سازی است که از آن به مکتب شهید سلیمانی یاد شده و مقوله «انتظار راهبری» یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های این مکتب شمرده می‌شود. انتظار راهبردی در مکتب شهید سلیمانی از ابعاد مختلفی قابل بررسی است که پرداختن به بعد سیاسی آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این تحقیق به دنبال تبیین مبانی و شاخصه‌های سیاسی انتظار راهبردی در مکتب شهید سلیمانی است. با نگاهی به سیره، رفتار و گفتار سردار شهید سلیمانی می‌توان مواردی نظیر توحید و حاکمیت الهی، امامت و ولایت، تحقق عدالت، عقلانیت، اقدام و عمل‌گرایی، تکلیف‌محوری و وظیفه‌گرایی و اعتقاد، ایمان و توکل را از مبانی انتظار راهبردی در مکتب شهید سلیمانی دانست که بر پایه آن، شاخصه‌های سیاسی انتظار راهبردی نیز در مواردی مانند ولایت‌مداری، جهانی اندیشیدن، تمدن‌سازی اسلامی، امیدآفرینی، بصیرت، عزت، استقلال، وحدت و همبستگی، جهاد همه‌جانبه و همیشگی، ظلم‌ستیزی، حق‌طلبی، ایثار و شهادت‌طلبی، مقاومت و استقامت، و در نهایت، تقویت درونی و آمادگی، قابل تصور است. نوع گردآوری اطلاعات در این تحقیق، کتابخانه‌ای بوده و با روش توصیفی _ تحلیلی به پاسخگویی به سؤال تحقیق، پرداخته است.

ضرورت شناخت مکتب شهید سلیمانی از آن رو است که شهادت ایشان از جمله ایام الله دانسته شده است که تذکر آن، انسان‌ساز، آموزنده و بیدارکننده بشریت است. لذا به عنوان نقطه عطف تاریخی و مؤلفه‌ای تاریخ‌ساز و دلیل راهی برای ساخت آینده محسوب شود. در اندیشه انقلاب اسلامی چنین انسان‌های تربیت یافته در مکتب اسلام ناب محمدی، می‌توانند انسان‌های مکتب‌ساز و نقش‌آفرین در برابر سلطه استکباری باشند. در این نوشتار تلاش شده است ضمن تبیین جوهره و ابعاد مکتب امام خمینی‌;، در دستگاه معرفتی حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای(مدظله العالی)، به توسعه و بازسازی مفهومی مکتب شهید سلیمانی با الگوی نامتوازن تطبیقی پرداخته شود و امتداد ذهنی و عینی مکتب تربیتی امام را در شخصیت و سیره شهید سلیمانی نشان داده شود. در دیدگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی میان خط شهدا با خط امام راحل1، رابطه و نسبت این همانی وجود دارد و این همان نسبتی است که معظم له آن را در مورد سید شهدای مقاومت حاج قاسم سلیمانی مطرح کرده است و نشان داده می‌شود شهید سلیمانی به عنوان پیرو مکتب امام خمینی;، اسلام ناب تجلی یافته در رفتار و گفتار امام را پیگیری کرده و آن را تجلی بخشیده است.

امامت، اندیشه سیاسی مطلوب اسلامی از منظر تشیع است. محتوای اندیشه امامت، «ولایت» است. مفهوم ولایت هم در عصر حضور و هم در عصر غیبت امام معصوم، رابطه بین امام و ماموم، و یا حاکم و مردم را مشخص می‌کند. در صورت عملی شدن این رابطه، «نظام ولایت» شکل می‌گیرد. مکتب حاج قاسم، مکتب ولایت و مکتب قرآن است و او در تلاش بود تا مبانی فکری و عملی خود را با قرآن، سنت معصومین7 و اندیشه‌های امام خمینی; پیوند بزند. حاج قاسم در درجه اول عبد مخلص خداوند متعال بود و ولایت‌مداری او از سرچشمه عبودیت مخلصانه وی نشات می‌گیرد. او در انسان‌شناسی، خود را عبد و سرباز شناخته است. به همین دلیل حاج قاسم تمام همت خود را صرف دفاع از مسیر ولایت می‌کند و با این‌که به لحاظ سلیقه شخصی، نظامی بودن را با روحیات خود متناسب نمی‌داند؛ ولی به دلیل عمل به وظیفه سربازی و عبد بودن خود، جهاد در راه مولای خود را شغل اصلی خود انتخاب می‌کند. این مقاله در راستای مطالعه جایگاه ولایت در مکتب حاج قاسم سلیمانی، با استفاده از روش تحلیل محتوا، متن وصیت‌نامه شهید سلیمانی را به مثابه کامل‌ترین، معتبرترین و آخرین سند برجای مانده از آن شهید، مورد تحلیل کمی و کیفی قرار داده است. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که ولایت‌مداری پربسامدترین مفهوم موجود در مکتب شهید سلیمانی است. اگر مکتب حاج قاسم را به مثابه یک مثلث ترسیم کنیم، یکی از اضلاع آن ولایت‌مداری و دوضلع دیگرش خدامحوری و جهاد در راه خدا برای نجات مخلوق خدا است. به این ترتیب گرچه ولایت‌مداری یکی از اضلاع مکتب سه ضلعی حاج قاسم است، با این حال دو ضلع دیگر نیز به کمک همین ضلع و تحت رهبری آن امکان تحقق می‌یابند. بنابراین دال مرکزی مکتب حاج قاسم همان ولایت‌مداری است که این امر از دوران مبارزات او با رژیم طاغوت تا روز شهادتش در 13 دی‌ماه 1398بر تمام اندیشه و رفتار او حاکم بوده است.

امید به آمدن منجی انسان­ها از انواع گرفتاری­های بشری، مورد آرزوی دیرینه انسان، در تمام زمان­ها و مکان­ها و با هر فرهنگ و کیشی بوده­است. تا آن‌جا که حضرات معصومین:، بر انتظار برای تشکیل جامعه مهدوی تأکید داشته­اند. انتظار در مفهوم کلی آماده­سازی فردی و اجتماعی برای زمینه­ساز انقلاب جهانی منجی عالم است. و به فرموده مقام معظم رهبری انتظار سکون نیست؛ انتظار رها کردن و نشستن برای این‌که کار به خودی خود صورت بگیرد، نیست. انتظار حرکت است. انتظار آمادگی است. انتظار فرج یعنی کمر بسته بودن، آماده بودن، خود را از همه جهت برای آن هدفی که امام زمان7 برای آن هدف قیام خواهد کرد[1] از این‌رو انقلابی که دوره انتظار و آماده­سازی نداشته باشد و براساس جو محیط و جریان حاکم حرکت کند، در همان گام­های اول در زیر بار فشار­ها و ابهام­ها گرفتار می­شود. تاریخ معاصر ما هم از این منتظران وفادار کم ندارد. از میان این سربازان پا در رکاب عصر ما، نام شهید سلیمانی درخشش ویژه­ای دارد که به فرموده رهبر فرزانه انقلاب، سردار شهید عزیز ما را با چشم یک مکتب، یک راه، یک مدرسه‌ی درس‌آموز، نگاه کنیم.[2] الگوبرداری از اصول و ارزش‌های بنیادی این مکتب برای همگان، سراسر فایده است. تأسی به روش و منش و روحیۀ مقاومت ایشان و نقش ایشان در زمینه‌سازی انتظار، فرد را به انتظار سازنده و حرکت‌آفرین تبدیل می‌کند. نتیجه حاصله نشان می‌دهد؛ نقش شهید در اعتماد داشتن به ولی الهی و جایگاه او، حمایت کردن از نائب ایشان، تهذیب نفس، آمادگی برای خدمت همه‌جانبه به مظلومین عالم در همۀ لحظات، نیاز بدون توجه به مکان جغرافیایی، شجاعت، قهرمان در نگاه دشمن، حضور در میدان دشمن و نگاه فرامیهنی و... از اصول این مکتب بوده که باید با مهندسی دقیق به عنوان قوانین زندگی یک منتظر قرار گیرد.

گفته شده «وَ الْبَلَدُ الطَّیبُ یخْرُجُ نَباتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَ الَّذی خَبُثَ لا یخْرُجُ إِلاَّ نَکِداً» تمثیلی است از دو نوع سرزمین یا دو نوع انسان لذا این­که مقاومت از کدام اقلیم اعتقادی، متولد شود و آیا از سرزمین و طبیعتی بد طینت یا سرزمینی پاک، رویش پیدا کند تأثیری روی کارکرد، عملکرد و محصولاتش خواهد داشت یا نه می‌تواند مسئله ما دراین مقاله باشد. ما انسان­ها از مقاومت مقتدرعزیز و مقاومت نیرومند موفق معمولاً تصاویری در اذهان داریم و براساس آن تصاویر ذهنی؛ به تائید و تقویت یا طرد و تضعیف آن دو می­پردازیم. هدف پژوهش حاضر پاسخ به این سؤال اساسی می­باشد که؛مقاومت مقتدرعزیز درخوانش اسلامی(در فرهنگ انتظار) با مقاومت نیرومند موفق درخوانش مادی؛ چه تمایزات و مشترکاتی دارند؟برای دست‌یابی به پاسخ؛ از چارچوب نظری معادگرایی و روش مطالعات تطبیقی استفاده شد. پژوهش براین فرضیه استوار است؛ این دو در عین­حالی­که برپایه دایره مأذونات از همدیگر متمایز می­شوند و تمایزات ماهوی با هم پیدا می­کنند ولی از مشترکاتِ ظاهری نیز بهره­مند می­باشند. یافته­های پژوهش حاکی ازاین­است که اگرچه هر دو نوع مقاومت؛ حظی از، اصول، اخلاق، دلیر مردی، مروت و... داشته­اند ولی مقاومت مقتدر عزیز ماناتر، پایدارتر و بانشاط­تر است زیرا بسترساز آن فرهنگ انتظار بوده­ است که علاوه بر پشتوانه عقلانی معطوف به هدف از پشوانه معطوف به ارزش الهی نیز بهره­مند است.

مبارزه با ظلم و ستم یکی از آموزه‌های بنیادین فرهنگ انتظار است که تلاش برای زوال نظام سلطه در عصر حاضر از مصادیق بارز آن می‌باشد. در پژوهۀ پیش‌رو تلاش شده تا ضمن تبیین معنایی مکتب شهید سلیمانی و همسویی آن با فرهنگ انتظار، زوال نظام سلطه ترسیم شود. نوشتار حاضر با روش توصیفی تحلیلی تهیه شده و به لحاظ داده‌های جمع‌آوری شده، تحقیقی کیفی است. این مقاله که به بررسی زوال نظام سلطه در فرهنگ انتظار و مکتب شهید سلیمانی پرداخته، در سه محور چیستی، چرایی و چگونگی زوال نظام سلطه براساس فرهنگ انتظار و مکتب شهید سلیمانی سامان یافته است. محور سوم این پژوهش در دربردارندۀ راه‌کارهایی است که با نگاه به فرهنگ مهدویت و مکتب شهید سلیمانی، برای زوال نظام سلطه ارائه شده است. نتیجه این تحقیق نشان می‌دهد که برای زوال نظام سلطه باید اقداماتی از قبیل تقویت مؤلفه‌های فرهنگی، سرمایه‌گذاری رسانه‌ای، ترویج وحدت، تشدید روابط دیپلماتیک علیه نظام سلطه، اقتدار در عرصه‌های نظامی، علمی و اقتصادی به خوبی پی‌گیری شود.

مفهوم انتظار یکی از کانونی‌ترین مفاهیم فرهنگی شیعه است و در روایات از آن به برترین اعمال، با فضیلت‌ترین و بهترین عبادات و برترین جهاد امت یاد شده است. شهید سلیمانی;، یکی از برجسته­ترین تربیت‌یافتگان فرهنگ انتظار است و با درک عمیقش از انتظار، راهبرد مقاومت را در منطقه، عمق ویژه­ای بخشید. وی با بهره‌گیری از فرهنگ انتظار توانست الگوی مناسبی از انسان منتظِر را به عنوان یک مدرسه و مکتب درس‌آموز به نمایش گذارد. بررسی نقش فرهنگ انتظار در تعمیق و گسترش راهبرد مقاومت که مکتب شهید سلیمانی; از آن الگو گرفته است؛ می‌تواند در شناسایی توانایی‌ها و ویژگی‌های پایداری موجود در فرهنگ انتظار؛ همچنین در شناخت فرصت‌ها و چالش‌‌ها به منظور رسیدن به هدف‌های بلندمدت و ترسیم آینده مطلوب، کمک نماید. از این‌رو پژوهش پیش‌رو تلاش دارد با رویکرد کیفی و با روش تحلیل محتوا، منابع موجود کتابخانه‌ای و دیجیتالی، را مورد بررسی قرار دهد؛ و ضمن تبیین مفاهیم «فرهنگ، انتظار، راهبرد، مقاومت و مکتب» به این سوال پاسخ دهد که: فرهنگ انتظار برای تعمیق و گسترش راهبرد مقاومت در مکتب شهید سلیمانی; چه نقشی داشته و این مکتب چگونه از آن الگو گرفته است؟ از مهم‌ترین یافته‌ها و نوآوری‌های این مقاله تبیین نقش فرهنگ انتظار برای تقویت و تعمیق راهبرد مقاومت در مکتب شهید سلیمانی; در حیطه رفتارها و کنش‌ها است‌که مورد بررسی قرار داده شده و به آثاری چون: شجاعت، عدالت‌ورزی، ظلم‌ستیزی، تعهد و مسئولیت‌پذیری و... که فرهنگ انتظار در تحکیم آنها نقش دارد؛ و می‌تواند موجب تقویت و تعمیق راهبرد مقاومت شود؛ اشاره شده است. برای تأیید مطالب یاد شده، از بیانات مکتوب و منقول شهید سلیمانی; که در تبیین اندیشه مقاومت مبتنی بر فرهنگ انتظار نوشته و یا ایراد شده؛ استفاده گردیده است.

یکی از موضوعات مهم در اندیشه منجی­گرایی ادیان و دین اسلامی، به ویژه شیعیان، مسئله ظهور منجی و مهدی موعود4 و تاثیر و عدم تاثیر بشر در تعجیل یا تأخیر زمان وقوع این اتفاق مهم است، این مسئله به دلیل اهمیت تاریخی و جایگاه آن در چشم‏انداز آینده امت­های اسلامی خصوصاً در نگرش جامعه شیعه به آینده، از دیرباز مورد توجه اندیشمندان مسلمان بوده است. با توجه به نگرش­های مختلف و گاه متضاد دربارۀ نظریه­های ظهور، و عنایت به اهمیت مسئله و نگرش و عملکرد خاص و ژرف‌اندیشانه امامین انقلاب و شاگردان راستین این مکتب، نسبت به این موضوع این پژوهش درصدد است مسئله ظهور و اختیاری بودن آن و امکان‌پذیری تأثیر بر وقوع ظهور و تعجیل در آن را با توجه به مبانی و آراء امامین انقلاب و با استفاده از دلایل عقلی و نقلی روشن کند، منظومه فکری و عملکردی آن دو عالم، در قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در راستای تحقق­بخشی به حکومت اسلامی در راستای نزدیک شدن به ظهور و حکومت موعود منجی تعریف شده و بر شاگردان راستین این مکتب اثرگذاری فراوانی داشته است. لذا برای دستیابی به نوع بینش و دیدگاه امامین انقلاب در مسئلۀ ظهور در گام نخست، مفاهیم و معانی مرتبط بازخوانی شده و در گام دوم به سامانه نظری منطبق با دیدگاه آنان پرداخته و در نهایت، در راستای ایجاد اتحاد میان مبانی نظری اندیشه و مقام عمل با عنایت به سیر و عملکرد شهید سلیمانی;، نتیجه­گیری می‌شود. مقام معظم رهبری به عنوان شاگرد و ادامه‌دهنده راه و مکتب امام خمینی; با نگاهی به فرایند انقلاب و نظام اسلامی در راستای نزدیک شدن به جامعۀ ایده­آل و مطلوب اسلام، پنج مرحله به مثابه پنج نظریه را ترسیم و مطرح می­کند و انقلاب اسلامی ایران به عنوان نمونه­ای از جامعه­ای منتظر، را در حال گذر از مرحله سوم و چهارم از آن مراحل می­داند که خود به نحوی نگاه به انتظار به عنوان بزرگ­ترین محرک اجتماعی با رویکرد مثبت تناسب دارد و انسان را برای تحقق حاکمیت ارزش­ها و محو ضد ارزش­ها تشویق می­کند. بر این اساس نظریه اختیاری بودن ظهور، با اندیشه­ و سیرۀ عملی امامین انقلاب و تلاش­های شاگرد بارز این مکتب، شهید سلیمانی; در طول چهار دهه از انقلاب در عرصۀ دفاع مقدس و مقاومت اسلامی، در تحقق تمدن نوین اسلامی و الگوسازی آن سازگاری دارد که براساس آن اراده، اختیار و تلاش جمعی بشر در نزدیک کردن ظهور مؤثر است و تحقق این امر به صورت تدریجی و فرایندی خواهد بود. مقاله حاضر با روش تحلیلی _ توصیفی به بررسی این موضوع با استفاده از آثار و مکتوبات و نرم افزارها و سخنرانی­ها از منظر آن دو امام با تأکید بر سیره و عملکرد شهید سلیمانی; پرداخته است.

با توجه به شناخت هوشمندانه و مقابله آگاهانه با دشمنان اسلام و نیاز روز‌افزون به ایده عملیاتی موفقیت‌آمیز شهید سلیمانی این مقاله در صدد دشمن‌شناسی‌ و دشمن‌ستیزی سردار در پرتو فرهنگ مقاومت و انتظار است. برای انجام تحقیق از روش کیفی تحلیل مضمون استفاده شده است. تکنیک مقاله بهره‌گیری از خاطرات و سخنرانی‌های سردار در آثار منتشره است. داده‌های تحقیق در قالب کتاب، مقاله، سخنرانی، و مصاحبه مورد تحلیل قرارگرفته‌اند. مهم‌ترین شاخصه دشمن‌شناسی ایشان بازنمایی تأثیر بحران هویت مستمر جریان‌های تکفیری در جهان اسلام است که تحمل نظام اسلامی را ندارند. مهم‌ترین راهبرد دشمن ستیزی در دیدگاه فراگیر او توجه به منافع ملی‌منطقه‌ای در پرتو عامل وحدت‌آفرین مذهب است. رهیافت مکتب سلیمانی بر رابطه معنی‌دار بین انتظار و مقاومت تأکید می‌کند. رزمنده جبهه مقاومت مجاهد متشرع است و حرم اهل‌بیت: را حریم خود می‌داند.

دین اسلام یک سامانه به‌هم‌پیوسته و فراگیر از آموزه‌های اعتقادی، عبادی، اخلاقی، سیاسی، اقتصادی، نظامی و اجتماعی است. برنامه‌ای جامع که خوشبختی دنیایی و آخرتی انسان‌ها را تضمین نموده، برای همه نیازهای زندگی انسان‌ها برنامه ارائه کرده است که از آنها تعاملات انسان‌ها با دیگران است. خداوند متعال برای آموزش این تعاملات انسانی، پیامبرانی را فرستاد و آخرین آنها را الگویی پسندیده برای همگان قرار داد و خُلق او را نیکوترین و پسندیده‌ترین اخلاق برشمرد و در میان خُلقیات او و پیروانش، از برجسته‌ترین‌ها را، سخت‌گیری بر کفار و دشمنان و رحمت و مهربانی بر مؤمنان و دوستان، توصیف کرد. این دو ویژگی البته در عصر غیبت و انتظار به سبب برخی ویژگی‌های این دوران که برجسته‌ترین آنها نبود ظاهری پیشوای معصوم7 است، بیش از هر زمان دیگر مورد تأکید قرار گرفته به گونه‌ای که یکی از شاخصه‌های منتظران راستین است. این پژوهش در پاسخ به این پرسش سامان یافته که: فرهنگ انتظار چه نقشی در تبلور دو ویژگی سخت‌گیری بر دشمنان و مهربانی بر مردم، در مرام و مکتب شهید سلیمانی داشته است؟ بررسی زندگی سردار شهید سلیمانی گویای آن است که وی در دوران زندگی خود با تأسی به پیامبر رحمت6 و پیشوایان معصوم7، بر دشمنان سخت‌گیر و بر دوستان مهربان بود. نمونه‌های پرشماری از فرازهای زندگی او، به‌ویژه در سه دوره مبارزاتی وی: هشت سال دفاع مقدس؛ حضور در جبهه مقامت لبنان و حضور در برابر داعش در عراق و سوریه، گواهی راستین بر این پیروی بود. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی، تحلیلی با بررسی بخش‌هایی از رفتارها و گفتارهای حاج قاسم سلیمانی به کارکرد فرهنگ انتظار در دو صفت سخت‌گیری در برخورد با دشمنان و مهرورزی در برخورد با مردم _ به عنوان دو مؤلفه مهم شخصیتی آن شهید _ به این نتیجه رسیده که می‌توان در عصر غیبت و انتظار با ایجاد و تقویت این دو صفت بر پایه دستورات دینی، به بهترین گونه ممکن فرمان الهی را تحقق بخشید.