جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آموزه دینی «انتظار»، از مؤلفه‌ها و باورهایی است که اکسیر حیات بخش و از عوامل نجات بخش جوامع مسلمان از بی‌‌هویتی و پوچ‌‌گرایی و عامل تکامل و تعالی انسان‌‌ها می‌‌باشد؛ که متأسفانه این آموزه در ابعاد مختلف و با گسترش اندیشه پوچ گرایی، بی‌‌هویتی و ناامیدی مورد تهاجم قرار گرفته است. هدف پژوهش حاضر، شناسایی و تبیین شاخص‌‌های انتظار سازنده و مخرّب در نظام تربیتی اسلام است. این پژوهش به این سؤال پاسخ می‌‌دهد که شاخص‌های انتظار سازنده و انتظار مخرب در نظام تربیتی اسلام، با محوریت منظومه فکری مقام معظم رهبری چیست. در پژوهش پیش‌‌رو که از جمله پژوهش‌‌های ترکیبی است؛ از روش تحلیل محتوای کیفی، به منظور تجزیه و تحلیل منابع و برای سنجش پایایی داده‌‌ها از روش کمی ضریب پایایی هولستی بهره گرفته شده و با ضریب بالای 8/0 مورد تأیید قرار گرفته است. براساس یافته‌‌ها، انتظار سازنده با شاخص‌‌هایی از قبیل تحول‌‌گرایی، نشاط و پویایی و انتظار مخرب با شاخص‌‌هایی از قبیل انزوا طلبی، خرافه‌‌گرایی و خو گرفتن به وضع موجود شناخته می‌‌شوند.

مسئله اصلی پژوهش حاضر آن است که نظام تعلیم و تربیت مهدوی، با وجود نقش راهبردی در انتقال اندیشه وحیانی به جامعه، خود تحت تأثیر مؤلفه‌های مختلف، از جمله نظام علم و فناوری قرار دارد و انتظار آن است، جریان نوپدید همگرایی فناورانه دارای آثاری بنیادین بر آن باشد؛ اما این تأثیرات چندان روشن نیست و مهم‌‌تر، آن‌‌که سرنوشت نظام یادشده در مواجهه با فناوری‌‌های همگرا مبهم است. برای یافتن پاسخ این پرسش، پژوهش کیفی حاضر با استفاده از تکنیک‌‌های دلفی و سناریونگاری می‌‌کوشد آینده‌‌های محتمل در این جریان را تصویرسازی کند. در این راه، ابتدا فهرستی از کلان‌‌روندهای همگرایی فناورانه احصا و اولویت بندی شد و در ادامه با تلاقی دادن عدم ‌‌قطعیت‌‌های ناظر بر این روندها، چهار سناریو از آیندۀ نظام تعلیم و تربیت مهدوی (شامل شجرۀ طیبه، ملک سلیمان، شجرۀ خبیثه و ابراهیم در آتش) طراحی شد. یافته‌‌های این مطالعه می‌‌تواند مسئولان نظام تعلیم و تربیت دینی و مهدوی را در مواجهۀ آینده‌‌نگرانه با جریان توسعه علم و فناوری، به ویژه فناوری‌‌های همگرا راهنمایی کند.

مهم‌‌ترین ویژگی‌‌ آموزه انتظار، پویایی و هدفمند کردن جامعه موعود باور و تلاش به منظور زمینه‌‌سازی ظهور است. از این‌‌رو، انتظار به دوگونه قابل ترسیم است: «انتظار مقاومتی» با ویژگی حضور اجتماعی و سیاسی جهادی منتظران و نقش آفرینی در جامعه و تشکیل حاکمیتی برگرفته از آموزه‌‌های دینی و تحت اشراف فقیه جامع الشرایط؛ و «انتظار واپس‌‌گرا» با انگاره خانه نشینی و تنها نظاره بر وضعیت نابسمان جامعه. شهید حاج قاسم سلیمانی، نمونه انسانی رشد ‌‌یافته از انتظار مقاومتی است که با تمسک به مبانی برگرفته از مکتب امامین انقلاب، مبانی نظری و فواید عینی این نوع انتظار را عرضه کرده است. در این نوشتار، تلاش‌‌گردیده است در جهت پاسخ به این پرسش که «کدام مبانی انتظار مقاومتی فقیه محور در سیره و سخنان شهید حاج قاسم سلیمانی بازتاب داشته است»؛ مطالبی تنظیم گردد. پژوهش پیش‌رو، با روش پژوهشی تلفیقی و نوع داده‌‌پردازی توصیفی تحلیلی، به پیشینه‌‌ای از تقابل با انتظار ‌‌مقاومتی در میان جریان‌‌های انحرافی اشاره‌‌ کرده و پس از بیان دیدگاه شهیدحاج قاسم سلیمانی درباره انتظار مقاومتی فقیهانه، به دلایل آن پرداخته است.

ایده‌های بنیان‌گذاران انقلاب اسلامی و نسبت این ایده با گفتمان مهدویت، می‌تواند در تسهیل و جهت‌دهی الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت و رسیدن به حاکمیت اکمل اسلامی راهگشا باشد. این پژوهش، با هدف واکاوی اندیشه‌های استاد مطهری در حوزه تربیت مهدوی صورت گرفته است. با توجه به دسترسی به آثار ایشان در قالب 108 کتاب، متون کتاب‌ها به روش کیفی واکاوی و مفاهیم و مضامین مرتبط با تربیت مهدوی استخراج گردید. با اتکا به روش اترید-استرلینگ، به منظور اکتشاف شبکه مضامین تربیت مهدوی، مضمون‌ها در قالب 130 مضمون اصلی دسته‌بندی گردیدند. در گام بعدی، با بسط معنایی و ارتباط مفهومی مضمون‌ها، شبکه مضامین تربیت مهدوی ذیل 9 مضمون سازمان‌دهنده صورت‌بندی شدند: بعد شناختی، ارزشی، سیاسی، تحول‌گرایی و اصلاح شرایط، اعتدال و صلح‌طلبی، ظلم‌ستیزی و عدالت‌خواهی، رفتاری و اجتماعی، امید و انتظار سازنده و بعد اخلاقی و معنوی. با توجه به وسعت آثار ایشان و عمق مفهومی هر کدام از مولفه‌های استخراج‌شده، روش نوشته پیش‌‌رو چنین است که هر کدام از این مولفه‌ها به صورت مستقل از لحاظ کاربردی‌سازی مورد بررسی قرار گرفته و شیوه‌های مناسب عملیاتی برای تحقق آن‌‌ها در زندگی شهروندان فراهم تا از این‌طریق در زمینه‌سازی ظهور گامی اساسی برداشته شود.

یکی از اوصاف مذکور در روایات برای عصر ظهور، «جمعیت عقول و کمال اندیشه انسان‌ها» است. در تفکر شیعی، این ویژگی، ارمغان حضور ظاهر امام قائم؟عج؟ در میان بندگان خدا است. امام معصوم، انسان کامل و مظهر تام اسما و صفات الاهی است. از این رو، جمعیت عقل و کمال اندیشه انسان‌ها، نه تنها تحقق هدایت تشریعی و بلوغ معرفتی انسان با تعلّم از نفس متعالی انسان کامل است؛ که یکی از ابعاد ظهور حق و تحقق جامعه توحیدی به تبع ظهور آخرین ذخیره الاهی و مظهر تام توحید، یعنی امام معصوم قائم؟عج؟ می‌باشد. نوشتار حاضر، مبتنی بر روایات، ویژگی یادشده را با عطف توجه به آموزه انسان کامل در عرفان شیعی، به روش تبیینی _ تحلیلی، بررسی کرده است.

در میان نظریه‌های مختلف «توسعه»، در جهان غرب، «توسعه دانش‌بنیان»، به مثابه آخرین دستاورد و رویکرد در موضوع توسعه شناخته می‌شود. در مقابل، جامعه عصر ظهور امام مهدی؟عج؟ نیز در جهان اسلام، به‌عنوان مقصد و هدف نهایی توسعه و پیشرفت مطرح است. نوشتار پیش‌‌رو، با روش توصیفی- تحلیلی و مقایسه‌ای، نخست می‌کوشد با نگاه انتقادی به بازخوانی توسعه دانش بنیان و تبیین ابعاد آن بپردازد و آن‌گاه با نسبت سنجی آن با توسعه جامعه عصر ظهور، ضمن تعیین و برجسته کردن مؤلفه‌های ضعف و کاستی‌های توسعه دانش بنیان، ضرورت توجه به توسعه جامعه عصر ظهور، به مثابه نسخه‌ای بدیل و جایگزین برای توسعه دانش بنیان را نمایان کند. دستاورد این پژوهش، گویای آن است که توسعه دانش‌بنیان، به‌رغم توانایی در فراهم کردن مراتبی از آسایش انسان، از پاسخگویی به همه نیازهای او ناکام بوده است و در مقابل، توسعه در عصر ظهور، تحت مدیریت منطق جامع معرفت و با بهره‌گیری از همه منابع معرفتی، به تأمین همگی نیازهای انسان در ابعاد گوناگون آن قادر است.