جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله تحقیق پیش رو در مورد دلایل قرآنی نظریّه تسلیم پذیری، یعنی انقیاد محض منتظران در پیشگاه عموم ائمه هدا و به خصوص در محضر امام عصر4 با محوریت مسئله عصمت ائمه: است که در جهت تسلیم انسان در برابر خدا و رسول6 بوده و از مراتب بالای الزامات دینی (مرتبه ایمان و یقین) محسوب می‌شود. سرّ تسلیم در برابر ائمه هدا، مانند تسلیم در برابر قرآن، معصومیت ائمه هدا: است. اما از دید اکثر اهل سنت، بر خلاف شیعه، محدودیت عصمت صرفا به انبیا: آن‌هم در زمان نبوت، باعث شده رویکرد متفاوتی در قبال فرمانبری پیش بگیرند و در نتیجه عدم تسلیم در گفتار و رفتار آنان در برابر ائمه: صورت بگیرد؛ در صورتی‌که این امر با صریح آیات قرآن در تناقض است. این تحقیق به روش توصیفی و تحلیل محتوای کیفی، ضمن تبیین ماهیت تسلیم، مراتب الزامات دینی و دلایل قرآنی تسلیم در برابر ائمه هدا: و عصمت آنان، به این نتیجه رسیده است که تسلیم و اطاعت محض در پیشگاه امام معصوم7 در هر عصری از باب«کلهم نور واحد» ضرورتی دینی و عقلی است و بدون داشتن آن، ایمان واقعی تحقق نمی‌یابد.

در جهان معاصر، ادیان با چالش‌های نسبتاً مشابهی روبه‌رو هستند که برای گذر از این چالش‌ها، باید راه چاره‌ای اندیشید. همگرایی ادیان، با وجود همه اختلافات فکری و عملی، می‌تواند راه عبور از این چالش‌ها را هموار سازد. از این رو، تحقیق و بررسی در زمینه عوامل و راهکارهای رسیدن به همگرایی ضرورتی اجتناب ناپذیر می نماید. در این پژوهه، از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. در این روش با مراجعه به متون مقدس ادیان ابراهیمی و توصیف و تحلیل آموزه موعودباوری و همچنین کشف نقاط اشتراک، از آن به عنوان محملی برای همگرایی استفاده شده است. در این مقاله، مدلی برای همگرایی ادیان ابراهیمی بر مبنای باور به موعود ارائه شده است. بر اساس این مدل، آموزه موعودباوری در ادیان ابراهیمی دو مؤلفه مشابه هم، وضعیت نابسامان موجود و آینده مطلوب را نشان می‌دهد. این مؤلفه‌ها موعودباوری در ادیان ابراهیمی را از «انگاره» بودن خارج کرده و از باور صرف به «گفتمان» و زیرساختی برای فعالیت‌های اجتماعی پیروان این ادیان تبدیل می‌کند. در این گفتمان، موعودباوری به کشف بینش‌ها، گرایش‌ها و کنش‌های همانند در پیروان این ادیان می‌انجامد و نتیجه این همانندی، همگرایی خواهد بود.

«آینده‌پژوهی»، به عنوان علم مطالعه آینده، به شناخت آینده‌های «ممکن»، «محتمل» و «مطلوب» جامعه می‌پردازد. «تصویرپردازی» را نیز می­توان هنر شکل دادن به آینده تلقی کرد؛ پردازش تصویری که آینده را به سوی وضع مطلوب، بر اساس دغدغه­های آرمان­شهر موعود هویت­یافته میان امت، با به ترسیم آرمان­های گذشته، حال و آینده سوق می‌دهد. این بحث در اسلام از جایگاه ویژه­ای برخوردار است. براساس باورهای شیعه، آینده‌سازی در ظهور امام منتظر، پاسخی روشن و جامع به پرسش‌های فطری و بنیادین بشر در خصوص زندگی مطلوب و آرمانی آینده است. در این سمت و سو تصویرپردازی را می­توان تلاشی خلاقانه دانست برای تجسم و ساخت هدفمند با تکیه بر واقعیات بیرونی و ارزش­های موجود در تمدن جامعه که هدف اصلی آن، ساخت وضعیتی مطلوب، برای ایجاد عزم ملی و امید حرکت به سوی شهر «عدل مهدوی» در پرتو سنت «عدل­محمدی» و «حکومت» عدل­علوی انست. پژوهش حاضر، با استفاده از نظریه «واقع­گرایی انتقادی»، درقالب گام­های تصویرپردازی به بررسی آیات و روایات، متبوع پرداخته و سپس به طراحی تصویر آینده مختصات حکومت عدل مهدوی4 در سه حوزه اداری- مدیریتی، سیاسی-اقتصادی و فرهنگی –اجتماعی می­پردازد.

تقویت دو حوزه «دفاعی» و «امنیتی» از عناصر مهم برای توانمندی کشورها محسوب می‌شوند. عوامل گوناگونی در تداوم و پایداری امنیت و تقویت روحیه دفاعی در مردم نقش دارند. تثبیت باورها و آموزه‌های دین، از عناصر مهم استحکام روحیه دفاعی در مردم و به تبع آن، در تثبیت امنیت نقش مهمی دارند. در این زمینه «اندیشه مهدویت»، به عنوان یکی از آموزه‌های اساسی دین اسلام در امنیت افزایی و دفاع از نظام اسلامی، دارای کارکرد است. کارکرد اجتماعی باور به مهدویت در حوزه دفاع و امنیت را می‌توان در حوزه‌هایی چون نظم اجتماعی، انسجام و همبستگی اجتماعی، استحکام روابط اجتماعی، تقویت قدرت اجتماعی، مورد بازشناسی و تحلیل قرار داد. بدین جهت از مهم‌ترین یافته‌های این تحقیق، نشان دادن ظرفیت اندیشه مهدویت در حوزه دفاع و امنیت، از طریق «تبیین کارکرد اجتماعی» آن در ساحت نظم و انسجام و استحکام روابط و قدرت اجتماعی است. از برجسته‌ترین راهکارهای این اندیشه در این حوزه‌‌ها عبارت است از: استحکام باورهای دینی، به‌خصوص آموزه امامت، تولید و باز خوانی ارزش‌های اخلاقی مشترک، ایجاد ارتباط و پیوند عاطفی در مردم، ایجاد اتحاد و هویت واحد بین اقوام و خرده فرهنگ‌ها، و ایجاد اعتماد عمومی که از تقویت ارزش‌ها و پایبندی به قواعد اخلاقی ناشی می‌شود.

«خط‌مشی»‌‌‌ها در واقع ترسیم کننده چهره حکومت‌ها هستند و به‌شدت تحت تأثیر شکل و ماهیت حکومت‌ها قرار دارند. مسئله اصلی این پژوهش «وجود تباین بین خط‌مشی‌های فعلی در کشورهای اسلامی با الگوی آرمانی اسلامی آن‌ها» است. رویکرد روش‌شناسی این پژوهش «ترکیبی» است و برای جمع‌آوری داده‌ها در فاز نخست (کیفی) پس از مطالعه ادبیات روایی و دینی با هیجده نفر از صاحب­نظران خط­مشی­گذاری و حوزۀ تخصصی مهدویت مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته صورت گرفته و با استفاده از تکنیک نظریۀ داده­بنیاد مدل پارادایمی پژوهش استخراج شده است. مقولۀ محوری مدل پارادایمی، خط­مشی­گذاری مهدوی است. نتایج نشان می‌دهد خط‌مشی‌های توحیدی، خردسالارانه، کمال‌گرا و عدالت‌بنیان، جزء مقوله‌های محوری بوده و پیامدهایی، نظیر رضایت خدا و امت، رفاه و امنیت و عصرطلایی زندگی از نتایج این مدل است. همچنین حکومت واحد جهانی، وحدت ملل، مشروعیت الاهی و مقبولیت عامه و امت بالغ، از عوامل زمینه‌ای تأثیرگذار بر راهبردها هستند. همچنین نتایج گویای تأیید و برازش مناسب مدل ارائه شده است. پرداختن به بحث خط‌مشی‌گذاری، با توجه به اقتضائات عصر ظهور از جنبه‌های دانش‌افزایی این پژوهش است.

حوزه «مهدویت پژوهی» به عنوان حوزه‌ای مطالعاتی به منظور استاندارد سازی معرفتی و ساختارمندی دانشی نیاز به موضوع و موضوع شناسی، غایت و غایت شناسی، مسائل و مسائل شناسی، روش و روش شناسی سامان یافته است. از این رو حوزه مذکور نیازمند روش و روش شناسی است. از آن جا که مسائل مهدویت پژوهی از نظر ماهیت شناختی و تبارشناختی دارای گونه‌گونی و تنوعات خاصی می‌باشند؛ جهت توجیهات آن‌ها به روش‌های مختلف، نظیر روش نقلی، روش عقلی، روش تجربی و روش شهودی نیاز است. نوشتار پیش رو بر اساس رسالت تعریف شده، تنها به طرح روش شناسی عقلی مهدویت پژوهی پرداخته است. این پژوهه ابتدا به تحلیل چیستی روش عقلی و تنوعات آن پرداخته و در ادامه مقولات سه گانه روش، نظیر ماده روش، صورت روش و سالک روش تبیین شده است و در ادامه به بحث روش شناسی عقلی مهدویت پژوهی توجه شده و به گوناگونی آن، نظیر روش عقلی محض (مستقلات عقلی)، روش عقلی تلفیقی (غیر مستقلات عقلی) مثل روش عقلی ـ نقلی و عقلی ـ تاریخی و عقلی ـ شهودی، به تحلیل مصداقی پرداخته و چگونگی کاربست آن‌ها را در حوزه مهدویت پژوهی به بحث گذاشته است.