جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معرفت به پدیده‌ها و شناخت آن‌ها بر اصول و مبنایی استوار است ‌که از نوع نگرش انسان به جهان هستی و انسان نشأت می‌گیرد. آموزه مهدویت به عنوان مسئله و موضوعی که لازم است مورد شناخت قرار ‌گیرد؛ از روش‌های مختلف قابل شناخت است. فرضیه این پژوهش آن است‌که در اندیشه آیت الله صافی گلپایگانی، مهدویت و انتظار از روش‌ها و فنون مختلف فطری، عقلی و نقلی قابل شناخت است. این پژوهش، با رویکرد کیفی و روش توصیفی _ تحلیلی، روش‌ عقلی و نقلی مهدویت را با تأکید بر اندیشه آیت‌الله صافی گلپایگانی مورد بررسی قرار داده؛ و به این سوال اصلی که مهم‌ترین روش‌های عقلی و نقلی اثبات آموزه مهدویت از دیدگاه آیت‌الله صافی گلپایگانی کدام است؛ پاسخ داده است. تبیین چگونگی شناخت مهدویت به روش عقل و نقل از منظر آیت‌الله صافی گلپایگانی، مانند ظهور منجی موعود و هدف‌مندی تاریخ، محال بودن غلبه همیشگی یا اکثری ظلم و ستم و باور به مهدویت مصداقی از مصادیق ایمان به غیب؛ از مهم‌ترین دستاوردها و یافته‌های این مقاله است.

کتاب «منتخب الأثر فی الإمام الثّانی عَشَر؟عج؟»، نگاشته حضرت آیت‌الله‌ ‌العظمی لطف‌الله صافی گلپایگانی، از مراجع بزرگ تقلید شیعه؛ یکی از کتاب‌های روایی معاصر در موضوع احادیث مربوط به امام مهدی(عج) است که مؤلف محترم با تتبع طاقت‌فرسا از کتاب‌های فریقین (شیعه و اهل سنت) گردآوری و آن را مبتکرانه ساختاربندی کرده در بخش‌های متعدد ملحقات و پانوشت‌های متعدد عالمانه، به تبیین و رفع شبهه و چالش از احادیث مهدویت اقدام کرده است. این جستار که روش آن در گردآوری، کتابخانه‌ای و در تجزیه‌ و تحلیل دیدگاه‌ها و مستندات، توصیفی، تحلیلی و انتقادی است؛ باهدف بازشناسی ساختار کتاب «منتخب الأثر فی الامام الثانی عشر؟عج؟» در چهار محور: 1. توصیف و ذکر ویژگی‌ها؛ 2. محاسن و امتیازها؛ 3. کاستی‌ها و نقد و ارزیابی؛ 4. پیشنهادها، به نگارش درآمده و هر یک از ریزساختارهای ده‌گانه کتاب را ساختارشناسی تحلیلی- انتقادی کرده و به این نتیجه کلی دست‌یافته است که کتاب حاضر با وجود محاسن و ابتکارهای غیرقابل ‌انکار ساختاری، در مواردی دچار کاستی است و بر اساس پیشنهادهای داده‌ شده، به تدوین مجدد نیاز دارد.

با توجه به اهمیت و کثرت روایات مربوط به وابستگی تکوینی عالم به حجت؛ حضرت آیت الله صافی گلپایگانی تحلیل‌های بدیعی در این زمینه ارائه کرده‌اند که ضروری است این تحلیل‌ها بازنگری شوند. این مقاله با عنوان «بررسی و تحلیل اضطرار به حجت در جهان هستی، در اندیشۀ آیت الله صافی گلپایگانی»، با روش توصیفی_تحلیلی، در صدد بیان پاسخ‌ها و تحلیل‌های پنجگانه ایشان در این زمینه است. در این تحقیق، بعد از بررسی واژگان روایاتی که با موضوع وابستگی تکوینی جهان به حجت مرتبط هستند، اصل این معنا سندا و دلالتا ثابت شد و به روایات معارض و این که چرا بعضی صاحب‌نظران، مثل علامه مجلسی و سید مرتضی، روایات وابستگی تکوینی را به حسب ظاهر رد کرده‌اند؛ جواب داده شده و در نهایت بستری برای تحلیل این روایات مهیا شده است.

مقصود تمام ادیان آسمانی هدایت انسان‌هاست و سلسله انبیا و اوصیای الاهی در پی سعادت بشر بوده‌اند. جریان هدایت در دین مقدس اسلام، هیچ‌گاه از حرکت نایستاده و مهدویت ادامۀ جریان رسالت و امامت در مسیر هدایت بشریت است. آموزۀ مهدویت، بر مجموعه‌ای از مبانی فلسفی، از جمله مؤلفه‌های الاهیاتی استوار است؛ یعنی آموزه‌هایی که ذات، صفات و افعال الاهی را حکایت می‌کنند. بررسی مبانی مزبور در حوزۀ مهدویت، به تقویت باور به این آموزۀ دینی و در نتیجه به تأثیرگذاری مضاعف آن در زندگی عملیِ بشر می‌انجامد. این نوشتار می‌کوشد مبانی الاهیاتی مهدویت را از منظر اندیشمند معاصر، آیت‌الله صافی گلپایگانی با استفاده از روش کتابخانه‌ای و با رویکرد توصیفی -تحلیلی استخراج و تبیین کند. نتایج بررسی‌ها حاکی از آن است که در منظومۀ فکری آیت‌الله صافی گلپایگانی، مهم‌ترین مبانیِ الاهیاتی مهدویت بدین شرح است: مراتب توحید، شامل توحید ذاتی، توحید افعالی، توحید صفاتی (شامل مالکیت، قدرت، عدل، ربوبیت، اراده و حکمت)؛ کمال مطلق الاهی، جریان قضا و قدر در عالم، وحدت نظام عالم، و هدف بودن انسان کامل در آفرینش الاهی. به نظر می‌رسد می‌توان همۀ مبانی پیش‌گفته را به یک مبنا، یعنی توحید بازگردانده، آن را محور اصلی اندیشۀ مهدویت و انتظار معرفی کرد.

آموزه «انتظار» در میان آموزه‌‌های مهدویت از جنبه کارکرد اثر و کاربرد دارای بیش‌‌ترین استفاده در میان مهدی باوران است. در طول تاریخ اسلام، اندیشمندان اسلامی از آموزه انتظار فراوان گفت‌وگو کرده‌‌ و بسیاری از فعالیت‌‌های علمی و فرهنگی خویش را در مسیر ترویج و اشاعه آن سوق داده‌‌اند. آیت‌الله حاج شیخ لطف‌الله صافی گلپایگانی که به مرجع و فقیه مهدوی معروف است، در این خصوص فعالیت‌‌های چشم‌‌گیری داشته و آثار و پژوهش‌‌هایی ارزشمند به یادگار گذاشته است. مقوله انتظار در میان آموزه‌‌های مهدویت، یکی از پر کاربردترین و پر پسامدترین آموزه‌‌ها است. بر این اساس، هر چه بیش‌‌تر مورد بحث و بررسی علمی قرار بگیرد، اثر بخشی و کاربردی شدن آن در میان مردم بیش‌‌تر خواهد شد. این پژوهه با روش توصیفی _ تحلیلی بر اساس داده‌‌های منبعث از آثار آیت الله صافی گلپایگانی و با جمع آوری اطلاعات بر اساس شیوه اسنادی و کتابخانه‌‌ای دنبال می‌‌شود تا اهتمام‌ورزی جدی آیت الله صافی گلپایگانی به اندیشه مهدویت، به‌ویژه آموزه انتظار روشن‌تر گردد.

«آیت الله صافی گلپایگانی»، از مراجع تراز اول شیعی در دوران معاصر است. کتاب «منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر؟عج؟» یکی از آثار برجسته این عالم شیعه است که در آن، آرای حدیثی ایشان اشراب شده است. تحقیق پیش‌‌رو به دنبال تبیین روش‌‌های تحلیل حدیثی آیت الله صافی در کتاب منتخب الاثر است. هدف اصلی در این کتاب از جنبه علمی، اثبات تواتر آیات و استقلال این احادیث از لحاظ سندی است. بررسی روش‌‌های ایشان در زمینه روایات مهدویت می‌‌تواند در سایر احادیث کاربرد داشته باشد. مهم‌‌ترین روش‌‌های تحلیل حدیث ایشان در سه محور «تصحیح نسخه‌ها»، «اعتبار سنجی احادیث از لحاظ سند و محتوا» و «فقه الحدیث» تبیین شده است. مهم‌‌ترین نتایج این تحقیق، ارائه روش‌‌های تحلیل حدیث توسط آیت الله صافی گلپایگانی است که می‌‌تواند در تحلیل همه روایات کاربرد داشته باشد. این روش‌‌ها عبارتند از: توجه به نسخه بدل در تبیین روایات و نیز نقد حدیث که روش‌‌های بررسی سند روایات و محتوای روایات را شامل می‌شود. از دیگر روش‌‌های ایشان در تحلیل حدیث در کتاب منتخب الاثر، روش‌‌هایی است که ایشان در فهم و مراد جدی حدیث به کار گرفته‌‌ است.