جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در اوایل حکومت صفوی، زمینه مساعدی در زمینه ادعای نیابت امام زمان4 برای پادشاهان صفوی وجود داشته است. برخی از صفویه شناسان غربی، با اطلاع از این شرایط و آرمان‌های پادشاهان صفوی برای تحقق استقرار مذهب تشیع، نظریه‌ای مطرح کرده‌اند که طبق آن، پادشاهان صفوی برای حکومت خود، ادعای نیابت از جانب حضرت خواهند کرد. با بررسی عوامل مختلفی که بر استدلال‌های این پژوهشگران تأثیرگذار بوده‌اند، نادرستی این نظریه به اثبات می‌رسد. در این پژوهش تلاش شده است، تصویری مناسب و صحیح از اعتقادات و ادعاهای پادشاهان صفوی در رابطه با موضوع مهدویت و نوع ارتباط حکومت صفوی و حکومت مهدوی ترسیم گردد.

مسئله «ضرورت وجود حجت الاهی در تمامی زمان­ها»، یکی از مهم­ترین آموزه­های قرآنی است. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی، به اثبات ضرورت وجود حجت الاهی بر مبنای آیات ابتدایی سوره دخان پرداخته است. این آیات، سنت «تفریق سالیانه امور» در شب قدر را به عنوان یکی از افعال ربوبی معرفی کرده است. جایگاه و چگونگی نقش­آفرینی حجت الاهی در فرآیند تحقق سنت مذکور، مسئله اصلی این پژوهش است. پاسخ به این مسئله، علاوه بر اثبات ضروت وجود حجت الاهی، نقش واقعی ایشان را در شب قدر مشخص می­کند. بر اساس یافته­های پژوهش، حجت الاهی، نقش فاعلی در فرآیند سنت تفریق را ایفا و أوامر ربوبی را از حالت اجمال خارج کرده و به صورت تفصیل در می­آورد. بنابراین، حضور حجت الاهی در تمامی زمان­ها ضروری خواهد بود؛ زیرا قوام سنت تفریق و کارآمدی آن، به حضور دائمی حجت الاهی منوط خواهد بود.

«جامعه آرمانی» از دیرباز در فرهنگ­ها و ادیان مختلف مورد گفت‌وگو بوده­ است. تحقق جامعه آرمانی، نیازمند مقدماتی است که مهم­ترین آن‌ها، تغییر نگرش افراد جامعه است؛ زیرا نوع نگرش افراد، بر رفتار آن‌ها مؤثر بوده و عملکرد و رفتار آحاد جامعه است که اجتماع را می­سازد. براساس فرهنگ قرآنی، نگرش­ افراد در قالب دو نگرش «تکاثری» و «کوثری» قابل بررسی است. مستکبران­ و دنیا­طلبان، به دنیا نگرش تکاثری دارند و تمام اعتباریات را فقط از آن خود دانسته و برای تحقق کثرت­طلبی­شان، دائم به دنبال افزایش سلطه بر دیگران هستند. در مقابل آنها، افراد در نگرش کوثری، اصالت را به زندگی اخروی می­دهند. این نگرش، سبب می­شود افراد علاوه بر اصلاح خود، به دنبال گسترش فرهنگ دینی ­باشند. در فرهنگ اسلام شیعی این رویکرد «انتظار فرج» نامیده می­شود که در زمره افضل اعمال است؛ زیرا این رویکرد دارای این ظرفیت و قابلیت است که با ایجاد فضای نگرش مثبت و آرمان­گرا، گرایش افراد و جامعه را به سمت تحقق جامعه مهدوی رهبری ­کند. این پژوهش که از نوع کتابخانه­ای است، با دو روش نقلی ـ ­وحیانی و عقلی­ ـ تحلیلی است. در این مجال، به مهم­ترین محورهای ضروری این تغییر نگرش پرداخته شده است.

با نگاه به آثار شیخیه، خصوصا آثار موسسان اصلی شیخیه (شیخ احمد احسائی و سید کاظم رشتی) رگه­هایی از غلو، از سوی آنان در اصول پنج­گانه دین به چشم می­خورد که بستر مساعدی برای دیگر اعتقادات آنان شده است. این فرقه، به عنوان یکی از فرقه­های غالی منتسب به امامیه، به تبع رهبران اصلی خود، با ادعای محبت امامان نورb، در حق ایشان دچار گزافه­گویی شده­، معتقدند ائمه اطهارb، علل اربعه آفرینش، مبدأ پیدایش هستی، عین اسما و صفات خداوند و محال مشیت پروردگار بوده و بر این باورند که خداوند پس از خلقت عالم، تدبیر امور آفرینش را به حضرت امیرA تفویض کرده است. بر همین اساس، بعضی از اعتقادات این فرقه، از سوی عالمان امامیه، «غلو» عنوان شده است. این مقاله با روش کتابخانه­ای، پس از بررسی مقامات ائمه اطهارb در آثار شیخ احمد احسائی و سید کاظم رشتی، با استفاده از قرآن کریم و آثار معتبر روایی امامیه و اثبات صحت انتساب غلو به این دو رهبر شیخی، در صدد نقد این ادعا برآمده و اثبات کرده است که نه تنها خلقت و آفرینش، از صفات انحصاری پروردگار است، بلکه هیچ­گاه اهل­بیتb خود را خالق ندانسته­اند و حتی ایشان همواره با تبری از معتقدان به ربوبیت و خالقیت غیر خدا، خود را بندگانی خاضع و فروتن در مقابل خداوند، به مردم معرفی کرده­اند.

روایت «یَخْرُجُ‏ ناسٌ‏ مِنَ الْمَشْرِقِ فَیُوطِئُونَ لِلْمَهْدِیِّ» در سال‌های گذشته، فراوان در بحث‌های زمینه‌سازی ظهور به‌طور عام و در مقالات علمی ـ پژوهشی به‌گونه‌ای خاص، به کار رفته است. فراوانی به‌کار گیری این روایت و تحلیل‌ها و تطبیق‌های صورت گرفته، بایستگی ارزیابی این روایت را دوچندان کرده است. نخستین بار ابن ماجه قزوینی (م/ 273ق) در کتاب «سنن» این عبارت را سخن پیامبر اکرم6 دانسته است؛ لیکن برای این روایت اعتباری قایل نبودند تا این‌که روایت از طریق کتاب کشف الغمه اربلی (م/692 ق‏) به منابع روایی شیعه وارد شد. این نوشتار که با روش توصیفی ـ تحلیلی ـ انتقادی سامان یافته، تلاشی است در پاسخ به این پرسش که روایت «یوطئون للمهدی» از چه میزان اعتباری برخوردار است. با توجه به تولد روایت در فضای ذهنی اهل تسنن و اهتمام آن‌ها به حکومت حضرت مهدی4 و نه به ظهور، به مساعدت در برپایی حکومت اشاره کرده و به زمینه‌سازی ظهور ارتباطی ندارد.

جریان «احمد الحسن بصری»، یکی از جریان‌های خطرناک در موضوع مهدویت است. در حالی که استناد به خواب و استخاره، وجه مشترک احمد الحسن با بعضی از مدعیان دیگر است؛ ارائه تحلیل‌های جدید از روایات و مبانی خاص در رویکرد روایی، او را از دیگران متمایز کرده است. در چند سال اخیر، فعالیت‌های تبلیغی این جریان، چه به صورت مجازی در پالتاک و وب سایت‌های مختلف و چه به صورت چهره به چهره افزایش یافته است. استناد احمد الحسن به بعضی رویکردهای حدیثی رایج در میان گروهی از حدیث گرایان و نیز منطبق ساختن خود با شرایط و حوادث روز، با توجه به زمان شناسی خاص؛ از دیگر ویژگی‌های اوست. این نکات، ضرورت نقد و بررسی این جریان و نشان دادن اشکالات آن را دو چندان می‌کند. احمد الحسن بصری که مدعی است، مهدی اول و یمانی موعود است، خود را همانند دیگر امامان:، از علم الاهی بهره مند و از هرگونه اشکال و اشتباه مصون می‌داند. بر این اساس، اثبات حتی یک اشکال در کتاب‌های وی، برای رد تمام ادعاهای او کافی است. اشتباهات احمد الحسن را می‌توان در موضوعات مختلف قرآنی، حدیثی، کلامی، ادبی، فقهی و تاریخی دنبال کرد. مقاله حاضر، به شیوه توصیفی ـ تحلیلی و انتقادی، به اشتباهات قرآنی احمد الحسن، با تاکید بر تطبیق‌های متعارض با دلایل عقلی و نقلی می‌پردازد و در این زمینه، به پنج نمونه از اشتباهات وی اشاره می‌کند.