جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از نظریات مشترک و مطرح در علوم پایه و علوم انسانی، به‌ویژه علوم دینی، دیدگاه خلقتی شبه‌انسان، انسان‌نما یا انسانی دیگر غیر از نسل بشر کنونی است. در نگاه کلی، این نظریه را باید متأثر از افسانه‌های تاریخی دانست. وجود برخی ابنیة تاریخی که امکان ایجاد آن‌ها از سوی نسل بشر امروزی وجود ندارد، تصوری برای اندیشمندان ایجاد کرده تا به انسان‌های فرازمینی یا نسل شبه‌انسانی معتقد شوند که زمانی در زمین می‌زیستند. در پی سلسله‌مطالعاتی در علوم پایه، همچون فیزیک و ریاضی، با طرح مباحث مربوط، احتمال وجود زمینی دیگر غیر از این زمینی بسیار زیاد است. با توجه به تأیید این مطالعات، در کلیسا موضوع خلقت عالمی دیگر به چالشی در حوزة دین به شمار آمد. علوم اسلامی نیز که برخاسته از آموزه‌های قرآن کریم می‌باشند، به این موضوع ورود نمود و با وضع اصطلاح «اکوار و ادوار»، به بحث در باب آن پرداخت. با بهره‌گیری از آیات و بررسی آن‌ها در کنار روایات دربارة امکان خلقتی مشابه، خلقت انسان در عالمی قبل از عالم موجود و یا وجودِ مردمانی از جنس ما، یا شبیه ما که از نسل حضرت آدم(ع) هستیم، به‌دست می‌آید که وجود چنین انسان‌هایی قبل از حضرت آدم(ع) منتفی نیست. این نظریه با آفرینش و فیض مدام خداوند متعال هماهنگی بیشتری دارد. این پژوهش، جستاری است در استخراج زمینه‌هایقرآنی‌ ـ روایی خلق مدام، به‌ویژه از رهگذر توجه به منبع عقل، به روشی توصیفی و تحلیلی سامان یافته‌است.

قرآن کریم مهم‌ترین و اصیل‌ترین منبع اسلامی است. بی‌شک در این منبع کامل، در زمینة قدرت سیاسی سخن رانده شده‌است. قدرت سیاسی به «مطلوب» و «نامطلوب» تقسیم می‌شود. یکی از مقولاتی که در تحلیل قدرت سیاسی نامطلوب اهمیت دارد، شناسایی لایه‌های آن است. سؤال اصلی اینکه: لایه‌های قدرت سیاسی نامطلوب از منظر قرآن چیست؟ فرضیة تحقیق آن است که «زر»، «زور» و «تزویر» بیانگر لایه‌های سه‌گانة قدرت سیاسی نامطلوب در قرآن، یعنی آشکار، نیمه‌پنهان و پنهان هستند. روش تجزیه و تحلیل داده‌ها، تفسیر موضوعی قرآن با بهره‌گیری از روش استنطاقی است. روش جمع‌آوری اطلاعات، کتابخانه‌ای و از ابزار فیش‌برداری استفاده شده‌است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که «زر»، «زور» و «تزویر»، منابع سه‌گانة شکل‌گیری لایه‌های سه‌گانة قدرت سیاسی نامطلوب از منظر قرآن هستند. در لایة اول، قدرت سیاسی عریان و آشکار است و با استفاده از زور و ترساندن دیگران اعمال می‌شود. در لایة دوم، قدرت سیاسی با استفاده از منابعی همچون ثروت و با تحریف ارزش‌ها اعمال می‌شود و در لایة سوم، قدرت سیاسی با خدعه و مخفی کردن نیت عامل قدرت صورت می‌گیرد

«سلفیه» اصطلاحی نوظهور در تاریخ اندیشة اسلامی است که گروهی از اهل حدیث و پیروان احمدبن حنبل، ابن‌تیمیه و محمدبن عبدالوهاب برای خویش برگزیده‌اند. آنان در روش شناخت، نقل‌گرا و در فهم نقل، ظاهرگرا هستند. عقل را شایستة فهم مسائل الهی ندانسته‌اند و رسالت آن را تنها فهم درست سخنان سلف می‌دانند. بر مبنای هستی‌شناسی سلفیه، خدا موجودی آسمانی و نشسته بر عرش در آسمان هفتم است. صفات خبری زاید بر ذات همچون «یَد»، «نَفْس» و «وجه» دارد و در قیامت به چشم سَر دیده خواهد شد. آنان در تبیین و تفسیر این گونه صفات الهی از حیث معناشناسی بر اساس اصل ظاهرگرایی در قرآن و سنت، و به تبعیت از برخی اهل اثر و اصحاب حدیث به معنای ظاهری و عامیانه این صفات بسنده کرده، آنان را تأویل نمی‌کنند. این گروه با تفسیر افراطی و متعصبانه‌ای که از توحید دارند، فقط خود را توحیدی می‌خوانند و سایر مسلمانان را مشرک و کافر قلمداد می‌کنند. امام علی(ع) تشبیه را رد کرده‌است و برای ردّ آن، ادله‌ای آورده‌است. امیر مؤمنان علی(ع) تنزیه مطلق را قبول ندارد و قائل به این است که خدا را در حدّی که خود خدا و پیامبران او معر فی کرده‌اند و بر اساس آیات و افعال او، می‌توان شناخت. در این مختصر مبانی سلفیه به خامه نقد کشیده شده‌است.

از جمله پرسش‌های درون‌متنی در حوزة مباحث زبان‌شناسی قرآن، سؤال از نحوة سخن‌گفتن قرآن در مواردی است که مردان و زنان را مخاطب قرار می‌دهد و یا دربارة مردان و زنان به طور خاص سخن می‌گوید و در این موارد، به زعم برخی اندیشمندان و مستشرقان، قرآن متأثر از فرهنگ زمانه، گفتمانی مردانه را اتخاذ نموده‌است و جانب‌دارانه سخن می‌راند. این مقاله به بررسی و تبیین این شبهه می‌پردازد و دلایلی را در پاسخ به این شبهه مطرح می‌نماید. نتیجة این تحقیق آن است که گفتمان مردانة قرآن متأثر از فرهنگ زمانه نبوده‌است، بلکه ایرادکنندگان شبهه، مباحث زبان‌شناختی قرآن را با مباحث کلامی یا اخلاقی خلط نموده‌اند و با نگاهی یکسویه به آیات و چشم‌پوشی از آیات هم‌موضوع و هم‌معنا و نیز رعایت نکردن قاعدة سیاق در فهم، موجب تقطیع آیات و اشتباه در فهم شده‌اند. همچنین، بی‌توجهی اینان به مباحث برون‌متنی مثل وجود تفاوت‌های تکوینی بین زن و مرد، نقش‌های اختصاصی هر یک و نیز اصل تشابه‌محوری به جای تناسب‌محوری موجب فهم نادرست از این دسته آیات شده‌است. اطلاعات این پژوهش به صورت کتابخانه‌ای گردآوری شده‌است و پردازش داده‌ها با روش تحلیل انتقادی می‌باشد.

روایت‌شناسی یکی از شاخه‌های نقد ادبی، به‌ویژه روایت‌های داستانی است و در اصل به بررسی دستور زبان حاکم بر روایت‌ها می‌پردازد. این شاخه از دانش می‌کوشد تا چارچوب و الگویی نظری‌ـ کاربردی برای تحلیل گونه‌های مختلف روایت را فراهم کند. گریماس، معناشناس فرانسوی، به عنوان مهم‌ترین نظریه‌پرداز معناشناسی روایت کوشیده‌است تا الگویی منسجم برای مطالعة روایت ارائه نماید. بر اساس آنچه از نظر وی و معناشناسی نوین دریافت می‌شود، شناخت مراحل تولید تا دریافت معنا، ژرف‌ساخت روایت در قالب الگوی کُنش و زنجیره‌ها و گزاره‌های متنوع مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد. در این جستار، سعی شده که بر اساس این الگو، داستان کودکی حضرت موسی(ع) بررسی شود و بر همین اساس، نتایج ذیل حاصل گردید: 1ـ نقش محوری عنصر الهی در قصص قرآنی و تأثیر آن در پیشبرد روند اصلی 2ـ تقسیم پیکرة کلیدی این داستان قرآنی بر وجود دو عنصر در حال پیکار و تغلیب کنش‌گر توکل‌کننده بر خدا. 3ـ قصص قرآنی عموماً، به‌ویژه این داستان، در حال انتقال روحیة توحیدمحوری به مخاطبین خود است.

این نوشتار به تعارض ظاهری بین آیة دوم سورة نور که بر جَلد مرتکب زنا دلالت دارد، با دو آیة 15 سورة نساء که بر حبس زن زناکار در خانه دلالت دارد و آیة 16 همان سوره که دال بر اذیت و آزار مرتکب فاحشه است، می‌پردازد و ضمن ارائة راه حل تعارض نحوة جمع کردن بین حبس در خانه به قصد پیشگیری از ارتکاب مجدد عمل زشت زنا و حد به عنوان مجازات جرم بیان می‌کند. همچنین، منظور از «سبیل» که راه نجات و رهایی از حبس خانگی در آیة 15 سورة نساء است، تبیین می‌گردد. به عقیدة برخی از علما، آیة 16 ناسخ آیة 15 می‌باشد و به نظر بعضی دیگر، آیة 2 سورة نور هر دو آیه را نسخ کرده‌است. در مقابل اینان، گروهی دیگر با استناد به متفاوت بودن موضوع در آیات سه‌گانه،‌ هر گونه نسخی را نفی کرده‌اند. در این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی صورت گرفته، چنین نتیجه گرفته شده که نه نسخی صورت پذیرفته‌است و نه برای حل مشکل نیازی به نسخ خواهد بود.

تأمین نیاز انسان به احترام، شایستگی و قدرت موجب اعتماد به نَفْس، خودشکوفایی و موفقیت می‌شود و ضربه به این نیاز نیز موجب احساس ضعف و حقارت می‌گردد. هدف از این تحقیق، بررسی این نیاز و بنیادین بودن آن از نگاه قرآن است. به این ‌منظور، با شیوة داده‌بنیاد، کلیدواژه‌های مرتبط با احترام در نرم‌افزار مکس‌کیودا وارد شدند و کار کدگذاری همراه با تحلیل‌ محتوا به شکل مقوله‌بندی‌های مختلف انجام گرفت. برای معنایابی واژگان در این تحقیق، از روش میدان‌ معنایی ساختگرا و معناشناسی شناختی و برای موارد بینامتنی از روش تفسیر موضوعی استفاده شد. تحلیل کلیدواژگان و موارد بینامتنی، فراوانی پانصد کد مرتبط با موضوع احترام را در قرآن نشان داده‌است و سطوح متعددی از راهکارهای رشد یا ضربه به احترام و نیز علل شکل‌گیری یا مقابله با احترام را استخراج کرده‌است. در نتیجه، این میزان از بسامد نشانگر بنیادین بودن نیاز به احترام از نگاه قرآن است. بررسی کلیدواژه‌های احترام و همنشین‌های آن‌ها دو زیرمجموعة قدرت در برابر ضعف و شایستگی در برابر تحقیر را برای نیاز احترام نشان می‌دهند.