جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برای جریان‌شناسی علمیِ منابع علوم‌قرآن، نگارش منظمی که عوامل موثر بر تطورِ منابع مهم را با تحلیل تاریخی بیان کند، موجود نیست. پژوهش حاضر، کیفی بوده و با روش اسنادی و رویکرد تفسیری و تحلیل تاریخی و تکنیک قیاسی، نحوه «تاثیرگذاریِ مهم‌ترین نگارش‌های علوم‌قرآن قرن5» را بیان کرده‌است. جریان‌سازی نظرات سیدمرتضی در مباحث مهمی چون صرفه و متشابه، و تأثیرگذاری آثارش در نگارش بزرگانی چون شیخ‌طوسی، طبرسی و فخررازی قابل‌توجه است. موضوعات علوم‌قرآن در 67تک‌نگاری‌ مکی‌بن‌ابیطالب بسیار تاثیرگذار بوده که «قرائت» بالاترین رتبه را داراست. 29 تک‌نگاری دانی با تاکید بر «التیسیر»، تاثیرِ نظرات علوم‌قرآن وی را می‌افزاید. مباحث علوم‌قرآن در تبیان طوسی، قابل‌تامل است ولی تاثیرگذاریِ آن به حدّ آثار استادش سیدمرتضی نمی‌رسد. ضریب‌تأثیر اسباب‌النزول واحدی‌نیشابوری متوسط است. اما جریان‌سازیِ آثار جرجانی با نظریه نظم و ابتکار وی، مبحث اعجاز را ارتقا داده‌است. همچنین تاثیرگذاری غزالی به نگرش فلسفی او در پردازشِ مباحث علوم‌قرآن بازمی‌گردد. یافته این تحقیق نشان می‌دهد تکامل و توسعه‌ی علوم‌قرآن قرن5، به‌دلیلِ نوآوری و خلاقیتِ نویسندگان این دوره است. پیامد آن، ترکیب، بازسازی، تعمیق و گسترش علومِ اعجاز، صرفه، محکم و متشابه، قرائت و سبب نزول بوده که در قرون قبل فقط حاصلِ داده‌های روایی است. رهاوردِ فهم این مطلب، تکمیل سرفصل دروس دانشگاهیِ رشته علوم‌قرآن برای دانستن عوامل مؤثر بر تطور و فراز و نشیب‎های منابع مهم می‌شود. ضمن آنکه با روندی منظم، دانش و بینش کمّی و کیفی دانش‌پژوهان این رشته را در فهمِ «تاریخ منابع علوم‌قرآن» ارتقا می‌دهد.

در حوزۀ گزاره های مربوط به معاد، واژگان بسیاری (28مورد) در قرآن وجود دارد که از این میان، تنها 17 مورد در این باب استعمال می‌شود. این مقاله، بار معنایی هر یک از این واژگان و نقاط مشترک و تفاوت های معنایی آنها را از نظر فرهنگ های معتبر عربی و دیدگاه مفسران مطرح مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه دست یافته است که هر یک از این واژگان با واژگان دیگری از این حوزه اشتراک معنایی دارند و بواسطه همین موضوع جزء نظایر قرآنی قرار می‌گیرند در حالی که در کتب وجوه و نظایر اشاره‌ای به این لغات نشده است؛ همچنین برخی واژگان متحمل معنای خاصی هستند که با توجه به سیاق آیه نمی‌توان نظایرش را جایگزین واژه مزبور نمود. نتیجه مهم دیگر تعلق غالب واژگان حوزۀ معاد به سور مکی است که مرتبط با محتوای سور مکی می باشد.نتیجه مهم دیگر تعلق غالب واژگان حوزۀ معاد به سور مکی است که مرتبط با محتوای سور مکی می باشد.نتیجه مهم دیگر تعلق غالب واژگان حوزۀ معاد به سور مکی است که مرتبط با محتوای سور مکی می باشد.

در عرف قرآن صراط، یک راه بیش نیست و مستقیم است؛ راه مستقیم آن است که انحرافی و اعوجاجی یا کژی در آن نباشد بر خلاف راههای انحرافی. صراط، شاهراهی است که‏ بر همه‏ی«سبیل»های رسیدن به خدا برتری و احاطه دارد . میان خدا و بندگان، چند سبیل و یک صراط مستقیم‏ برقرار است.تفسیر‌های مختلفی که مفسران در باره صراط مستقیم نقل کرده‏اند، همه در واقع به یک چیز باز می‌گردد: همان دین و آئین الهی در جنبه‌های اعتقادی و عملی که راه و رسم رساندن خلایق به سوی خدایند. این مقاله به روش توصیفی – تحلیلی و تفسیری و بررسی اقوال مختلف، مفهوم عام از صراط مستقیم را ترجیح می‌دهد. اقوال و اشارات مختلف در روایات و تفاسیر بیان مصادیق این مفهوم عام است. در این مقاله روایت قرآن از صراط مستقیم به تصویر کشیده شده است. ظهور این تصویر در سوره حمد که عصاره تمام قرآن است آشکار است. به نظر می‌آید این دیدگاه با کلیت آموزه‌های قرآن و روایات در تبیین معنای صراط مستقیم سازگارتر باشد.

در سده‌های نخستین اسلامی- به اقرارِ کتابهایی چون «قتلی القرآن» ابواسحاق ثعلبی(م 427ق)- قرآن، چنان کشش و جذبه‌ای در مخاطبان برمی‌انگیخت و چنان در آنان اثر می‌گذاشت که مدهوششان می‌ساخت، اشک از چشمان‌شان جاری می‌کرد و در بسیاری از مواقع، اثرگذاری‌اش در حدی بود که سامعان و تالیان قرآن، جان به جان‌آفرین تسلیم می‌کردند. این مقاله با روشی توصیفی- تحلیلی و با تأکید بر کتاب قتلی‌القرآن ثعلبی- که حکایات آن ارتباط مستقیم با تاثیرگذاری‌های شگرف قرآن دارد-، این مسئله را بررسی کرده است نتیجه آنکه: سه عنصرِ «قرآن»، «تالی» و «سامع» در این مسئله نقش ایفا می‌کنند اما هر دو عنصر اخیر، بر عنصر اصلی- یعنی قرآن- استوارند. قرآن، خود ساختار آهنگین و آهنگ‌پذیری دارد که با عناصر عارضیِ «صدای حزن‌آلود»، «صدای برخاسته از خلوص نفس» و نیز « صدای آهنگین»، از بُعد جلالی و جمالی بر سامعان و تالیان خود تاثیر می‌گذارد؛ آن هم تأثیری که مراتبش با موارد مشابه قابل مقایسه نیست و این تاثیر نیز بیشتر در بُعد جلالی و خوف و خشیت‌افکنی به سامع یا تالی نمود دارد و تاثیر جمالی نیز علاوه بر آنکه خود مستقلا عمل می‌کند، زمینه را برای بُعد جلالی نیز آماده می‌سازد، به گونه‌ای که، این تاثیرگذاری را در حیطه معنایی بسیار پرقدرت جلوه می‌دهد.

انسان به سبب دارابودن صفات وویژگی های خاص ذاتی کانون توجه خردورزان بوده و هر اندیشمندی با توجه به بینش خود شناخت انسان را مورد واکاوی قرار داده است؛ از طرفی پی بردن به نعمت های خلق شده متقن ترین راه برای شناخت خالق هستی است و با شناخت خالق، ماهیت انسان تبیین می گرددکه خود سبب شکرگزاری، تذکر انسان، رهایی ازغفلت و سرانجام راه گشای سعادت دنیا وآخرت خواهد شد.این مسئله ضرورت بحث پیرامون انسان ونعمت های الهی را مبرهن می نماید. سوره مبارکه «الرحمن» به طور ویژه بر نعمت های الهی تاکید داشته وآلاء خداوند را به دو دسته دنیوی و اخروی تقسیم نموده که از جمله نعمت های دنیوی میتوان به نعمت اعطای قرآن کریم وزمینه سازی تعلیم و تعلم،خلقت خورشید و ماه و تجلی نظام بر آنها،آفرینش گیاهان ومحصولات آنها،توجه به ماهیت و چگونگی خلقت انسان، قرار دادن فصول سال و بهره گیری از فصل ها،بهره گیری ازدریاها ومحصولات دریایی، فناپذیری ممکن الوجود و فناناپذیری واجب الوجود و... اشاره نمود. حسابرسی،نعمت فروپاشی نظام دنیا وربوبیت مطلق خداوند،محیاشدن شرایط برپایی قیامت،برقراری عدالت واجرای قانون عدل الهی برگناهکاران،ایجاددوبهشت واعطاهای الهی برموحدین، زندگی پایدار و جاویدانه،دیگرنعمتهای بهشتی اعم از باغ ها،چشمه ها، میوه ها، همسران زیبا و با وفا،حوریان بهشتی را از جمله نعمت های اخروی قلمداد کرد.لذا این نوشتار میکوشد با رویکردی تحلیلی-توصیفی به انسان ونعمت های الهی ازدیدگاه قرآن باتاکید برآیات سوره الرحمن بپردازد.

یکی از مباحث گسترده در حوزه تاریخ قرآن، بحث کتابت و جمع آن است. بیشتر دانشوران اسلامی علی رغم پذیرش نگارش قرآن در روزگار پیامبر، پیدایش مصحفی واحد و رسمی را به دوران عثمان بازگردانده‌اند. اهمیت پرداختن به مصاحف عثمانی، واکاوی اعتبار و بررسی تردیدها و شبهات آن به جهت از میان رفتن اکثر مصاحف رایج عصر صحابه، موافقت صحابه و اهل بیت(ع) با توحید مصاحف و رواج نسخه‌های تدوین شده عثمانی تا عصر حاضر، دو چندان خواهد شد. مخالفت صحابه، وجود اغلاط، اختلاف و تغییر مصاحف عثمانی و اختلاف مصاحف صحابه با این مصاحف از جمله شبهات قابل توجه در این عرصه است. بیشتر این شبهات از سوی محققان جدید مسلمان و غیرمسلمان به عنوان بازپژوهی در روایات و گزارشات موجود با رویکردی تاریخی القا شده که اعتبار مصاحف عثمانی و در نهایت نسخ موجود از قرآن را مورد خدشه قرار می‌دهد. این مقاله با رویکردی انتقادی و شیوه توصیفی ـ تحلیلی، ضمن گزارش این شبهات، به نقد و بررسی هر یک از آن‌ها می‌پردازد. یافته-های این مقاله نشان می‌دهد که از آنجایی که مخالفت افرادی همچون ابن‌مسعود برگرفته از غرایضی خاص بوده، اغلاط و اختلافات مصاحف عثمانی با ارسال قاریان به همراه مصاحف جبران شده، ادعاهای این اندیشمندان بی‌اساس بوده و در آن همه‌جانبه نگریسته نشده است.

در فرهنگ اسلامی، ایوب نمادی از صبر و شکیبایی است به طوری که «صبر ایوب» به مَثَلی ماندگار در فرهنگ مسلمانان تبدیل شده است. مطابق روایت قرآن، شخصیت ایوب در کوران «رنجی عظیم» و «صبری شگفت» شکوفا شده و قرآن کریم ایوبِ پیامبر را با اوصافی چون «صابر»، «نعم العبد» و «اوّاب» ستوده و او را برای «اولوالالباب» شایسته یادکرد دانسته است. اما کتاب مقدسِ یهودی-مسیحی از ناله‌های ایوب و شِکوَه‌های او از عدالت خدا روایت کرده است. از این رو، می‌توان گفت در فرهنگ یهودی- مسیحی، ایوب برآیند «رنج» و «ناشکیبایی» و «پرسشگری» است، که البته در نهایت به معرفت خداوند و تسلیم در برابر ارادة او نایل می‌آید. مسئلة مهم در داستان حضرت ایوب، چراییِ رنج اوست. از نظر الاهیاتی، این درد و رنج چه معنایی دارد و چگونه با عدالت خداوند سازگار است؟ این مقاله، با روش توصیفی- تحلیلی،‌ ضمن مطالعه‌ای تطبیقی بین قرآن کریم و کتاب مقدس در داستان حضرت ایوب، شکل و محتوای داستان ایوب در این دو کتاب را مورد بررسی قرار داده است. سبک بیان و محتوای این دو کتاب در داستان ایوب بسیار متفاوت است. با این حال، سبک بیان هر دو کتاب متناسب با فضای فکری و فرهنگی مخاطبان اولیه آنهاست. کتاب ایوب منعکس کننده عقاید برخی از گروهّ‌های یهودی است و قرآن نیز در زمانی که پیامبر و مسلمانان در مکه با سختی‌های فراوانی مواجه بودند، با بیانی موجز و زیبا به معرفی ایوب به عنوان الگوی صبر و پایداری پرداخته است.