جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آنچه از قرآن و روایات اهل بیت(ع) به دست می‌آید این است که هر موجودى در عالم خود سهمى از عقل و درک و شعور دارد و با زبان خود تسبیح خدا مى‏گوید، بر همین اساس حیات اختصاص به موجودات حیوانی و نباتی نداشته و نطق و سخن گفتن هم مختص به این زبان گوشتی نیست. بنابراین استماع و شنیدن نیز نمی تواند به همین گوش عادی وظاهری اختصاص داشته باشد. هرچند در انسان‌ مراد از « قول» عبارت است از استخدام صوت یا اشاره به ضمیمه قرارداد قبلى، که فطرت انسانى ما، و اینکه حیوانى اجتماعى هستیم آن را ایجاب مى‏کند، اما آیا قول با همین معنا در تکوینیات نیز به کار رفته است؟ مفسران و اندیشمندان دینی، هر یک از منظرگاه خود، به اجمال پاسخ هایی مطرح نموده‌اند لیکن جمع بندی روشن و صریحی ارائه نشده است که در این پژوهش به بررسی آنها خواهیم پرداخت. جستار پیش رو که به روش توصیفی ـ تحلیلی نگارش یافته است، با محوریت نقد و تطبیق نظرات سه تفسیر ارزشمند: «التبیان فی تفسیر القرآن»، نگاشته «شیخ طوسی، محمد بن حسن»، «مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن» نگاشته «طبرسی، فضل بن حسن» و «المیزان فی تفسیر القرآن» نگاشته «طباطبایی، سید محمد حسین» به بررسی مفهوم قول و نطق موجودات، پرداخته است؛ مهم ترین نتیجه حاصل از کنکاش نگارندگان این مقاله، آن بوده است که هر یک از موجودات به تناسب خلقت خویش، خداوند متعال را به زبان قال تسبیح و تحمید می‌کنند هر چند که دیگر موجودات از شنیدن آن عاجز باشند.

در سده‌‌های نخستین تاریخ اسلام، عواملی همچون ممانعت از نگارش و منع از کنکاش در تفسیر آیات،بستر راهیابی روایات اسرائیلی را در تفاسیر فراهم‌ آورد. این واقعیت تلخ تاریخی که اسرائیلیات بوسیله‌ی مسلمان‌نماهای یهودی و بعضاً مسیحی به عنوان بخشی از دانسته‌های تفسیری و تاریخی ظهور یافت،موجب شد تا گروهی از تفسیر‌پژوهان ‌به صرف وجود راویِ یهودی‌ یا مسیحی‌ تبار در طریق روایات تفسیری،‌این گونه روایات را اسرائیلی و راوی آن را از مروجان اسرائیلیات دانند. یکی از راویان مسیحی‌تبار که چنین اتهامی وی را نشانه گرفته،عبدالملک‌ بن ‌عبدالعزیز‌ بن ‌جریج مشهور به ابن‌جریج است. این پژوهش تلاش کرده است تا با روشی توصیفی-تحلیلی به بررسی محتوای تفسیر برجای مانده از ابن‌جریج در ذیل آیات قصص و با محوریت کتاب جامع‌البیان طبری که بیش از سایر تفاسیر بازگو کننده‌ی تفسیر او است،بپردازد تا در نمایان سازی صحت این اتهام قضاوت درستی را بدست دهد. بررسی‌ها نشانگرآنند که جز در چند مورد محدود،اثری از اسرائیلیات در روایات و آرای تفسیری ابن‌جریج دیده نمی‌شود و ارتباطات علمی و نقل ابن‌جریج از راویان اسرائیلیات اندک است و لذا نمی‌توان او را قطب و مرجع عمده‌ی انتشار اسرائیلیات در منابع تفسیری دانست.

تبیین رابطه دین و سیاست در دکترین مهدویت شیعه امامیه، یکی از مهمترین دغدغه های اندیشمندان مسلمان است که می تواند در عصر غیبت راهنمای دولتهای اسلامی در تصمیمات و سیاستگذاریها باشد. این پژوهش درصدد است تا با روش توصیفی تحلیلی به سوالات ذیل پاسخ دهد: 1- رابطه دین و سیاست در اندیشه مهدویت براساس آموزه های دین اسلام در قرآن و روایات چگونه تبیین می‌شود؟ 2- نگرش شیعه امامیه در این مساله، چه تمایزی با رابطه دین و سیاست در دنیای مدرن و متجدد دارد؟ دین در دکترین مهدویت شیعی متاثر از نصوص دینی، برای هدایت انسان در دنیا و آخرت آمده است و به زندگی اجتماعی و سیاسی انسان جهت می دهد. بنابراین رابطه دین و سیاست یک رابطه ماهوی و منطقی است و دین بر حیات سیاسی انسان اشراف داشته، همه ابعاد رفتاری از جمله رفتارهای سیاسی را به سوی اهداف معنوی و قرب الهی پیش می‌برد. نوآوری این مقاله در آن است که می‌تواند، علاوه بر تبیین رابطه دین و دولت در اندیشه مهدویت، برای جهت دهی رفتار جوامع اسلامی در دوره غیبت راهگشا باشد.

یکی از ارکان رکین نظام اخلاقی «غایت اخلاقی» است. غایت در حقیقت چیزی است که فعل در نهایت به آن منتهی می‌شود. در واقع انسان هر فعلی از جمله فعل اخلاقی را برای رسیدن به غایاتی انجام می‌دهد. برخی اندیشمندان غربی و ارسطوشناسان معاصر ضمن برشمردن بخشی از فضائل اصلی و غایات حقیقی در میان سایر مکاتب اخلاقی، بر این باورند که اولاً غایت اخلاقی نقش مهمی در شناخت، تبیین، ارزیابی و داوری نسبت به گزاره‌های اخلاقی، نظریات اخلاقی و افعال و رفتار اخلاقی انسان‌ها دارد و ثانیاً کامل‌ترین، جامع‌ترین و حقیقی-ترین خیر و غایت اخلاقی صرفاً در ادیان توحیدی به بشر معرفی شده است. به نظر آنان، «قرب الهی» یا نظریه قرب، دربردارنده‌ی تمام غایات مثبت بشر و در عین حال آخرین و منحصر بفردترین غایتی است که تضمین کننده سعادت بشر در دنیا و جهان آخرت است. کسی که به این غایت دست یابد، به دلیل اتصالش به غایة‌الغایات، طبعاً غایات دیگر را هم در اختیار خود دارد و از فروغلطیدن در سایر غایات نسبی برحذر داشته خواهد شد. نگارنده در این مقاله به روش توصیفی_تحلیلی و کتابخانه‌ای در صدد است که این غایات اخلاقی را با توجه به منبع معرفتی وحی و قرآن کریم در سه دسته مقدمانی، میانی و نهایی مورد بررسی قرار دهد. انسان برای نیل به غایت نهایی سلسله‌ای از اهداف و غایات را تشکیل می‌دهد که هرکدام به نوبه خود برای غایت برتر هستند، با دست‌یافتن به غایات مقدماتی و میانی راه تکامل را طی کرده، متعالی‌تر شده و مقرب درگاه حق می‌گردد

وعده‌الهی، موضوعی پر بسامد در قرآن مجید و سنت معصومان(ع) است. در گونه‌شناسی وعده‌ها، می‌توان آنها را به وعده‌های مربوط به پیامبران(ع)، عموم مؤمنان و خواص آنها تقسیم کرد. با توجه به رابطه‌علّی میان بینش‌ها و کنش‌ها، اطلاع از ویژگی وعده‌ها به عنوان مجموعه‌ای از بینش‌ها در تقویت دینداری مؤثر است. علاوه بر ویژگی و نتایج خاص وعده‌ها در حوزه‌های معرفت‌شناسی، هستی‌شناسی، انسان شناسی و روش شناختی، یک ساختار منسجم و هدف واحد، در دستاورد‌ها دنبال می‌کند. برای رسیدن به این امر، ابتدا مطلق آیاتی که وعده‌الهی را بیان کرده‌اند، استخراج و طبقه‌بندی شده، سپس با مراجعه به تفاسیر به تحلیل هر طبقه پرداخته شده است. دستاورد گونه‌های‌سه‌گانه،‌ درحوزۀ معرفت‌شناختی عبارتند از: اخباری و مطلق بودن، معرفت یقینی، دارای معیار سنجش صدق، شیوه‌های بیانی متفاوت است. در حوزه هستی‌شناختی، وعده‌ها دارای وجود بالفعل و تشکیکی است. در حوزه انسان‌شناختی به لحاظ ابعاد بینشی و کنشی انسان، به : جاودانه، سیاسی ، اجتماعی؛ و از نظر کنشی، وعدۀ علم آموزی، تربیت صالحان و همزیستی‌مسالمت‌آمیز اجتماعی است. در حوزه روش‌شناختی، دارای رویکرد فقهی، تفسیری، کلامی و تربیتی است. دستاوردهای فوق، تجهیزاتی برای هدایت و تربیت انسان است.

از میان دانشمندانی که در کنار تفسیر معانی و مضامین آیات، به مباحث بلاغی و زیباشناختی آیات عنایتی خاص داشته، زمخشری (متوفّای 538 ق) است که تفسیر وی آمیزه‌ای از مباحث دستوری و بلاغی بوده و به عبارتی، «قوانین نحوی» را در کشف وجوه زیبایی آیات قرار داده است. پژوهش حاضر در تلاش است با تکیه بر روش توصیفی‌ـ تحلیلی، دیدگاه‌های بلاغی صاحب کشّاف از حروف جاره را دسته‌بندی و مورد واکاوی قرار دهد. این بررسی نشان می‌دهد زمخشری زیبایی ادبی حروف جاره را از دریچه نظم و ترکیب آیات می‌نگرد و در تحلیل جمال‌شناسی خود به مباحثی چون: «تعلّق»، «تنوّع دلالت» و «کارکرد بلاغی» عنایت ویژه دارد. وی با اسلوب خاص خود که مبتنی بر پرسش و پاسخ است، علت‌های ادبی حروف را جویا می‌شود و سعی می‌کند معانی مختلف آن‌ها را با توجه به فضای کلّی آیه و در همنشینی با واحدهای دیگر جمله بسنجد. زمخشری در ذیل تفسیر آیه 29 سوره لقمان، بی‌توجهی به تنوّع این حروف و ظرائف ادبی آنها را به صراحت نقد نموده و آن را ناشی از بی‌ذوقی می‌داند. با تحلیل گفته‌ها و نکته‌سنجی‌های وی در باب حروف جر، کارکردهای زیباشناختی این حروف از نگاه این مفسّر را می‌توان در سه بُعد «تصویرگرایی»، «تعدد معانی» و «مبالغه و تأکید» دسته‌بندی نمود.

توجه به پدافند غیرعامل در جهت افزایش توانمندی‌های دفاعی کشورها و کاهش تهدید و آسیب‌پذیری آنها در حوزه‌های گوناگون امری است اجتناب‌ناپذیر، که مطمح نظر سیاست‌مداران بزرگ دنیای امروز است. با ظهور اسلام، جبهه کفر و هجوم گسترده‌ای را برای هدم و نابودی این دین الهی و انسانی آغاز کرد. لذا در برخی از آیات قرآن کریم آشکارا اهمیت حفظ آمادگی همه جانبه در برابر دشمنان و دفاع از حریم دین و کیان مسلمین مورد توجه و تاکید قرار گرفته‌ است. همچنین در سیره دفاعی پیامبر (ص) نیز نمونه‌های فراوانی از انواع روش‌ها و تاکتیک‌های دفاعی و بهره‌گیری مؤثر از موقعیت‌های مناسب زمان و مکان برای رویارویی و مقابله با دشمنان دین وجود دارد. هدف این پژوهش بررسی و واکاوی روش‌ها و تاکتیک‌های دفاعی گوناگونی است که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در قرآن کریم بدان اشاره شده است و همچنین استخراج و ارائه نمونه‌هایی از تدابیر و برنامه‌های دفاعی در سیره پیامبر (ص) با توجه به آنچه که امروزه به عنوان اصول پدافند غیر عامل شناخته شده است. این مقاله با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، با توجه به دو عامل عمده فرماندهی هوشمندانه پیامبر اسلام و روحیه شهادت طلبانه مؤمنان به تبیین مهم‌ترین ابعاد و روش‌های دفاع غیر عامل در آموزه‌های قرآن کریم و سیره پیامبر (ص) از قبیل اقدامات فرهنگی و عملیات روانی، افزایش قدرت نظامی در جبهه اسلام ، افزایش میزان بازدارندگی در جبهه دشمن، رعایت اصول مدیریت در شرایط بحران، شناسایی فرصت‌ها و تهدیدها، کاربست طرح فریب دشمن، دورانـدیـشى و آینده نگری و... می‌پردازد.