جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه با تفوق مباحث هستی‌شناسی بر معرفت‌شناسی و طرح ناگذرایی وجودی، فرافعلیت و فرونکاستن واقعیت به فعلیت و حادثه قابل‌مشاهده و طرح لایه‌لایه‌بودن واقعیت، ناگزیر اعتراف به موجودی مطلق می‌شود که برخلاف مشروط و ممکن‌بودن هر شیئی، شرطِ بلاشرط و مطلقِ هر شرط و امکانی به‌شمار می‌رود. لزوم توجیه‌پذیری مابعدالطبیعی آرمان‌های بشری، زمینه مستعد تاریخی دین در پذیرش این آرمان‌ها، توجه به رابطه مفهومی خدا و انسان و قابلیت‌های او، به مثابه مبنای توجیه‌پذیری حقوق انسانی، توجه به حکایت‌گری و زبان گزاره‌ای دین و معطوف به حقیقت و فرونکاهیدن دین به عرصه ایمان، تجربه دینی شخصی و گروهی و نیز محروم‌نکردن دین از عقلانیت داوری ـ که تنها با گفت‌وگوی دینی و گشودگی نسبت به نقد به دست می‌آید ـ توجه واقع‌گرایانه به حقایق تاریخی و کنار‌‌‌‌زدن پرده‌ها‌‌ی واهی و القایی سکولاریسم و پی‌بردن به غفلت‌های تاریخی و برملا شدن آثار منطقی و اجتماعی جریانات غیردینیِ انسان‌انگارانه و پَسامدرنیستی از نشانه‌ها‌‌یی هستند که فضا را برای «چرخش دینی» معاصر مهیا کرده‌اند.

امروزه بحث از منشأ دین، در شمار بحث‌های فلسفۀ دین و کلام جدید قرار گرفته و هنوز نمی‌توان تبیین نهایی و مورد اجماعی در این باره به دست داد. با این وجود، از جمله دیدگاه‌ و رهیافت‌های مهم درباره دین، نظریه‌های کارکردی آن است که بر پایه مبانی خاص نظری، منشأ و خاستگاه دین با توجه به کارکردهای فردی و اجتماعی آن در دو رهیافت روان شناختی و جامعه شناختی توجیه و تبیین می‌گردد. در برخی آثار و اندیشه‌های متفکران مسلمان نیز زمینه‌های گرایش بشر به سوی دین و نیازهای معرفتی و عاطفی او به دین مورد توجه قرار گرفته و از تأملات کارکردی برای توجیه دینداری استفاده شده است. این نوشتار بر آن است تا مهم‌ترین تمایز دیدگاه کارکردی از منظر اندیشمندان غربی و مسلمان را مورد بررسی قرار داده و به نقدهای عام و خاص بر تبیین افراطی آن از جهت مبنا و روش، بپردازد. علاوه بر اینکه محتوای هر یک از این دو دیدگاه نیز مورد سنجش قرار گرفته و نگاه تقلیل‌گرایانه، به کارکردهای دین ـ که ناشی از عدم توجه به حقانیت دین و خلط میان منشأ دینداری و منشأ دین است ـ در اندیشه متفکران غربی، نقد و بررسی قرار خواهد گرفت.

«بی‌تفاوتی» نسبت به دیگران به‌خصوص همسایه‌ها و بی‌اعتنایی به حوادث اجتماعی و سیاسی در جامعه از مسائلی است که امروزه با پیشرفت جوامع و توسعه شهرها و نیز دگرگونی ارزش‌ها، دامنه آن گسترش‌ یافته و بیشتر عرصه‌های زندگی مردم را تحت تأثیر خود قرار داده است. این نوشتار می‌کوشد با رهیافت اخلاقی و با روش اسنادی و تحلیل محتوا، ناروایی «بی‌تفاوتی» در روابط همسایگی را با بهره‌گیری از آموزه‌ها‌‌ی قرآن، حدیث و استدلال‌های عقلی بازخوانی کرده و دلایلی را برای تقبیح‌ رفتار «بی‌تفاوتی» ارائه کند تا زمینه‌ای برای اصلاح رفتارهای اجتماعی همسایه‌ها و فرصتی جهت ایجاد همدلی و همزبانی میان آن‌ها، فراهم کند. یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهد‌‌ که آموزه‌ها‌‌‌‌ی اخلاقی اسلام، بی‌تفاوتی را برنمی‌تابد. ناسازگاری «بی‌تفاوتی» با روح آموزه‌ها‌‌‌‌ی اسلامی و مخالفت با اصولی مانند: اصل مسئولیت، همبستگی اجتماعی، نظارت اجتماعی، اصل سودمندی و خیرخواهی، در کنار ناسازگاری با قواعد اخلاقی همچون: قانون تعمیم‌پذیری و قاعده زرّین، از دلایل ذکر شده در این مقاله است.

کیفیت و رضایت از زندگی همواره از مباحث چالش‌برانگیز در حوزه‌های علوم اجتماعی و روان‌شناسی بوده‌اند و بحث از تأثیر التزام به اعتقادات دینی ـ اسلامی ـ در بهبود کیفی زندگی و ارتقای سطح سلامت روانی نیز به خصوص برای دین‌مداران و جوامع دین‌سالار مسئله‌ای قابل توجه است. هدف این پژوهش‌‌‌‌، بررسی رابطۀ التزام عملی به اعتقادات اسلامی و کیفیت زندگی و رضایت از آن است.

ماهیت و گفتمان نظام جمهوری اسلامی، الگوی اقتصاد مقاومتی را برای توسعه و پیشرفت ضروری می‌نماید. بدین منظور این نوشتار تلاش عرصه‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی را بر اساس این الگو مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و مبانی تقسیم ‏بندی آن را مورد بررسی قرار دهد. قلمرو روشی مقاله مبتنی بر مختصات روش کیفی است که با استفاده از مکانیزم تئوری زمینه‌ای تحلیل شده است. در این مسیر، زمینه‏ ها و موانع مؤثر بر شکل‏ گیری اقتصاد مقاومتی، مورد کاوش قرار گرفته ‏است. درباره زمینه ‏های مؤثر بر شکل‏ گیری اقتصاد مقاومتی بر سه عامل اساسی حمایت‌های اجتماعی، امنیت و دانش تأکید شده ‏است و آیات مناسب هر یک و زیرمجموعه‌های آن استقراء شده است. پس از ذکر زمینه‌های بسترهای مؤثر در شکل ‏گیری اقتصاد مقاومتی، از موانع تحقق اقتصاد مقاومتی یاد شده است. این موانع به‌طور کلی به دو دسته؛ حرام‌خواری: ربا، رشوه، زیاده ‏خواهی در مصرف، ثروت ‏اندوزی، اسراف، اتراف و نارسایی فرهنگی: وجود روحیۀ ناسپاسی، تکذیب رهبران دینی، بخل تقسیم می‌شوند.

سنت‌های اجتماعی، عبارتند از قوانین حقیقی یا تکوینی که ارتباط نفس‌الأمری حقائق را در جهان عینی نشان می‌دهند. سنت الهی در جامعه، رفتاری است که خداوند با اجتماعات بشری بر اساس حکمتِ خود، به‌صورت ابتدایی یا مقابله‏ای انجام می‏دهد. این سنت‌ها که بیان‌گر قانون‌مندی جامعه و تاریخ است، نشان از رابطه‌ای تکوینی بین اعمال انسانی با عالم هستی است که منشأ آثاری وجودی برای انسان‌ها خواهد بود. بازشناسی ویژگی‌های سنت‌های الهی و انواع آن، دغدغه اصلی این مقاله است تا نگاه جامعی را ترسیم کرده و فرصت تازه‌ای را برای گفت‌وگو طرح تفصیلی درباره سنت‌ها فراروی اندیشمندان خواهد گذاشت. انواع سنت‌های الهی در جوامع را می‌توان در سه دسته کلی: سنت‌های مطلق، سنت‌های مشروط به ایمان و سنت‌های مشروط به کفر تقسیم کرد که هر یک از آن‌ها، انواعی از سنت‌ها را در بر می‌گیرد.