جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دغدغه‌ی تبیین تغییرات اجتماعی و ارائه‌ی تبیینی درست از آن، مسأله‌ای بود که باعث ایجاد دانشی به نام جامعه‌شناسی شد. به دلیل نگاه به جامعه از زوایای مختلف و سطوح تحلیل متفاوت، جامعه‌شناسان دیدگاه‌های متعدد و در برخی موارد متضادّی از تغییر اجتماعی ارائه‌ کرده‌اند. به نظر دین (جهان بینی، شریعت و اخلاق)، انگیزه های روانی، اقتصاد و کنش که بستر شکل گیری انگاره های اساسی جامعه شناسی شد، مهمترین مولفه ها در باب تحلیل دگرگونی های اجتماعی است. تدبّر در آیات و تحلیل آنها بر اساس این مولفه ها ,و سیر نزول می تواند در ارائه ی یک الگوی قرآنی در باب سازوکار تغییر اجتماعی راهگشا باشد. پس از تدبّر در آیات و تحلیل کمی و کیفی داده ها، سازکار تغییر اجتماعی از منظر قرآن به نظر فراگردی چند بعدی و دورانی است. در این فراگرد جهان بینی افراد جامعه به مثابه زیربنای تغییر اجتماعی بر کنش آنها تأثیر می گذارد و باعث بازتولید یا تغییر ساختارها می شود امّا این تأثیر یک طرفه نیست. در نهایت، از دید قرآن هرتحلیلی در راستای فهم تغییرات اجتماعی و سازوکار آن باید بر رابطه متقابل باور و کنش افراد تمرکز کند.

نظارت اجتماعی یکی از مهمترین ابزارهای پیشگیری، کاهش و مقابله با جرایم و انحرافات اجتماعی و بلکه یکی از کارآمدترین اهرم‌ها در کنار کاربست درست فرایند جامعه‌پذیری، برای تحقق و تداوم جامعه مطلوب است. اندیشمندان علوم اجتماعی با تبیین مفهوم نظارت اجتماعی و چگونگی عملکرد آن در جامعه، دیدگاه‌ها و راهکارهای ارزشمندی را ارائه کرده‌اند. در این بین ادیان الهی بویژه مکتب اسلام آموزه‌های صریح و روشنی را در خصوص نظارت و مصادیق آن دارد. تحقیق حاضر به دنبال تبیین چیستی و معرفی مبانی نظری و مصادیق نظارت اجتماعی از دیدگاه امام علی (ع) در کتاب نهج‌البلاغه است. گزاره‌های این کتاب نظام ارزشی، سیستم نظارت و کنترل فراگیر و جامعی را مطرح می‌کند که در آن، کارگزاران و مدیران جامعه و کسانی که عهده‌دار بیت‌المال‌اند. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و بر مبنای تجزیه و تحلیل داده‌های انتخاب شده از متن کتاب، این مهم را مورد بررسی قرار داده است. یافته‌‌های تحقیق حاکی از توجه به نظارت خداوند و مأموران او از سویی، و ضرورت به کارگیری نیروها و در پیش گرفتن سازوکارهایی در جهت نظارت بر عملکرد کارگزاران و کسانی است که بر بیت‌المال دسترسی دارند و یا در ارتباط با مردم قرار می‌گیرند.

بر اساس نظریه استخلاف شهیدصدر چه نوع نظام اجتماعی ترسیم می‌شود. سوالی است که این نوشتار با روش‌های، تفسسیری- استنطاقی و تحلیلی- استنباطی و با تتبع آثارارزشمند شهیدصدر، در صدد جواب آن می‌باشد. بر اساس آراء و نظریه اجتماعی شهیدصدر، هر جامعه از سه عنصر تشکیل می‌شود: طبیعت، انسان و رابطه. ماهیت عنصر سوم است که مابه الامتیاز ماهیت جوامع بشری از یکدیگر است. قرآن کریم، ماهیت تکوینی این رابطه را استخلاف قلمداد می‌کند؛ که بر اساس آن، انسان به عنوان جانشین و امین الهی پا بر زمین گذاشته است. ازاین روی شاکله کلی نظام خانواده استخلافی و اصلح این است، که در همه روابط خانواده در هر سطح آن، روح استخلافی وجود دارد. در نظام‌خانواده استخلافی مرد «قَیِّم» است واین مفهوم غیرازمردسالاری است؛ حفظ منزلت زن دراین نظام، ازمهمترین رکن خانواده‌قرآنی است که دارای کارکردهای زیادی می‌باشد؛ ایفای این نقش به انجام وظایفی ازقبیل، خانه داری، شوهرداری وپرورش فرزند، حِصن وحفاظت ورفع نیازهای مادی و معنوی خانواده باحفظ منزلت «محصِن»و«قیم» همسراست. جایگاه فطری و واقعی مرد درنظام خانواده استخلافی قیم، مدیر، محافظ، رئیس، امیر وولی اعضای خانواده وهمسراست. استخراج واژه محصِن و قیم برای مردان و واژه محصَنه و قانته برای منزلت اجتماعی زنان، از نوآوری‌های این پژوهش است.

ادیان ‌الهی‌هم خود ظرفیت بسیارغنی وتجدید شونده ای برای تولید وعرضه یک فرهنگ متعالی متناسب باظرفیت های آموزه ای واهداف ورسالت این جهانی خود به بشراجتماعی دارندوهم بسته به ظرفیت آموزه ای، موقعیت اجتماعی، کمیت وکیفیت موالیان، نحوه تعامل آنها با تعالیم وحیانی، قرائت هاوتفسیرهای ارائه شده ازسوی دین پژوهان، فرصت ها و محدودیت های محیطی و...نقش بسیارقاطع وتعیین کننده ای در مواجهه هدفمند با فرهنگ عرفی مستقر و مولفه های آن دارند. از این رو، نسبت میان دین و فرهنگ و نحوه تعامل آندو بویژه درفرایند تاریخ اجتماعی بشر، ازجمله موضوعاتی است که عموماازسوی جامعه شناسان دین مطرح شده ودرمقام پاسخ بدان، دیدگاهها و مواضع مختلفی اتخاذ شده است.این نوشتاردرصدد است تا با تامل در آرا و اندیشه های دین پژوهان که عمدتا با رویکرد های الهیاتی و کاوش های درون دینی صراحتا یا ضمنا به این موضوع ورود کرده اند، پاسخ سوال فوق را از منابع و متون مربوط استخراج و مورد تحلیل قراردهد. براین اساس، سوال اصلی آن نسبت های محتمل میان دین و فرهنگ به مثاله دو نظام معنایی ازمنظر الهیاتی و از دید اندیشمندان منتخب است. روش آن در مقام گردآوری، اسنادی و در مقام تحلیل، تفسیری استنباطی است.

آشنایی روحانیون با مهارت‌های رسانه‌ای و به عبارتی کسب سوادرسانه‌ای به طلاب امکان برخورد هوشیارانه با پیام‌ را داده تا با دید انتقادی آن را بررسی و دلایل تولید پیام را با توجه به نگرش مالکان رسانه‌ای بررسی‌کنند و در نهایت با تولید محتوا در فضای مجازی، از رسانه به عنوان ابزاری قدرتمند و اثرگذار و فرصتی بی‌بدیل برای راهنمایی و هدایت مخاطبان به شریعت بهره گیرند. از اینرو این تحقیق با هدف بررسی سطح سوادرسانه‌ای،سوادرسانه‌ای انتقادی و شناسایی توانایی تولید محتوای دینی طلاب در فضای مجازی انجام‌ شده است .داده‌ها با روش پیمایش،تکنیک پرسشنامه و نمونه‌گیری خوشه‌ای دومرحله‌ای مورد تحلیل قرار گرفتند. پس از بررسی، نتایج نشان‌داد اکثر طلاب از نظر سوادرسانه‌ای و نگاه انتقادی بالاتر از حد متوسط وتوانایی تولید محتوای آنان در وضعیت متوسط و مورد انتظار قراردارد. همچنین بین متغیرهای توانایی تولید محتوا و سوادرسانه‌ای(r=0/391,sig. =0/000) همبستگی معنادار و رابطه مستقیم است.همچنین نتایج حاصل از رگرسیون چندمتغیره نشان‌داد که نگاه انتقادی، بیشترین همبستگی را با سوادرسانه‌ای و توانایی تولید محتوا،کمترین همبستگی را با این متغیر دارد.

توجه به بازنمایی اجتماع و چگونگی تغییرات آن ضروری است. سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که سند تحول بنیادین آموزش و پرورش که با هدف حل بخشی از مشکلات نظام آموزش و پرورش کشور ساخت یافته؛ سطح اجتماع را چگونه بازنمایی می‌کند و این بازنمایی خاص، چه پیامدی را موجب می‌گردد؟ به این منظور، روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف به مثابه روشی جهت بررسی تغییرات اجتماعی و فرهنگی، انتخاب و سپس از طریق سازوکارهای زبانشناختی مایکل هلیدی، در قالب مراحل سه گانه، بازسازی و درنهایت با استفاده از این روش، متن سند بررسی و نتایج ارائه شد. اجتماع از منظر سند مذکور دارای 7 حوزه آموزش و پرورش، سیاسی اداری، فرهنگی، دینی، رسانه و ارتباطات، حرفه‌ای و اقتصادی و سلامت و بهداشت است. این 7 حوزه به لحاظ اعتبار در جایگاه تساوی نیستند؛ بلکه درنهایت این نظم گفتمان دینی است که در مقام اول قرار می‌گیرد و امکان می‌یابد تا دیگر نظم‌های گفتمان را مورد تفسیر قرار دهد. یافته های تحقیق نشان می دهد این سند نتوانسته است با استفاده از مبانی فکری نظم گفتمان دینی، تفسیری دینی از نظم های گفتمانی دیگر ارائه کرده و موجب تغییر در آنها شود.

نگاهی هرچند گذرا به کتب مختلف تفسیری، گویایی این واقعیت انکارناپذیر است که هر یک از آنها با گرایش، روش‌ و دیدگاه‌ خاصی تدوین یافته‌اند که این امر سبب فاصله و اختلاف معنی دار میان این تفاسیر گردیده است. به گونه‌ای که در برخی موارد به نظر می رسد تفسیرهای صورت گرفته از یک آیه، درمقابل هم قرار داشته و با همدیگر متناقض می‌باشند. حال پرسش این است که چه عاملی باعث چنین اختلاف تفسیری گردیده است؟ این جستار، با استمداد از یکی از پارادایم‌های مطرح شده در بحث "تعیین اجتماعی معرفت" و نیز بهره گیری از نظریه اعتباریات، همچنین استفاده از روش تحلیلی-توصیفی؛ سعی در اثبات این فرضیه دارد که اختلاف و تفاوت دیدگاه‌ها در تفسیر تحت تأثیر تعیّن‌های اجتماعی می‌باشد. به عبارت دیگر نظرات و برداشت‌های تفسیری متأثر از شرایط، زمینه‌ها و واقعیت‌های‌ اجتماعی جامعه مفسر است. از این رو ضمن پرداختن به مباحث نظری، موارد و موضوعاتی را نیز به عنوان گواه بر تأثیر پذیری تفسیر از تعین اجتماعی بیان کرده است.