جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله اصلی این نوشتار روش شناسی مکتب مطالعات فرهنگی بیرمنگام است. هدف از انجام این پژوهش بررسی ریشه‌های بنیادین این مکتب دلالت‌های معرفتی آن در مطالعات فرهنگی و سپس نقد آن‌ها با بهره‌گیری از ظرفیت حکمت اسلامی است. در این نوشتار، زمینه‌های وجودی و معرفتی، مبانی نظری و روش‌‌های کاربردی این مکتب را بررسی کرده‌ا‌یم و به این نتیجه رسیده‌ایم که مکتب بیرمنگام متأثر از جنبش‌های اجتماعی و جریان‌های معرفتی نیمه دوم سده بیستم از جمله فرهنگ‌‌گرایی، نئومارکسیسم، ساختارگرایی و پساساختارگرایی است. فروکاستن معرفت به ساحت‌‌های فرهنگی ـ اجتماعی، ضعف استدلال‌های مربوط به خود بنیادی فرهنگ، عدم توجه کافی به مسائل ساختاری ـ اجتماعی، عدم تلقی روشن از فرهنگ و فروکاستن آن به مثابه امری سیاسی و فقدان روش و قلمرو نظری مشخص از جمله انتقادات وارد بر این مکتب است.

دین‌داری سازه‌ای چند بعدی است و به همین دلیل دین‌پژوهان در مطالعات سنجش دین‌داری، الگوهای گوناگونی ارائه کرده‌‌اند. بر این اساس، تحقیق حاضر با ابتناء بر الگویی بومی، کوشیده است تصویری اجمالی از وضعیت دین‌‌داری جوانان ساکن شهر قم ترسیم نماید. این تحقیق با استفاده از روش پیمایش بر روی نمونه‌‌ای 600 نفری از جوانان 15 تا 30 سال ساکن شهر قم اجرا و اطلاعات مورد نیاز تحقیق با ابزار پرسش‌نامه و با بهره‌‌گیری از روش نمونه‌گیری ترکیبی(میدانی و خوشه‌ای چندمرحله‌ای متناسب با حجم (PPS)) از افراد نمونه گردآوری شده است. بر اساس یافته‌‌های تحقیق در میان ابعاد سه‌‌گانه دین‌داری، اعتقادات دینی از بیش‌‌ترین میزان التزام در بین جوانان پاسخ‌‌گو برخوردار است. پس از آن، به ترتیب التزام به عبادات واجب دینی، احکام فردی، احکام جمعی، اخلاق دینی و نشانه‌‌های دین‌‌داری در مراتب بعدی قرار می‌‌گیرند. در مجموع، نتایج به دست آمده نشانگر التزام نسبتاً بالای پاسخ‌گویان به اعتقادات دینی، اخلاق و تکالیف فردی و در مقابل التزام نسبتاً پایین آنها به عبادت جمعی، احکام سیاسی، تعظیم شعائر دینی و مشارکت دینی است.

روابط جنسی نامشروع تهدیدی جدی برای ایمان و حیات انسانی است. «پیامدهایِ» منفیِ چنین روابطی را نمی‌توان انکار کرد؛ از هتک حرمت‌ها و به خطر افتادن بنیان خانواده گرفته تا روسپی گری، تجاوز، سقط جنین و مخاطرات جمعیتی. در این مقاله پس از آن‌که مسئله و علت اصلیِ این روابط از پیامدها و زمینه‌های این ناهنجاری تفکیک شد، «مسئله»‌ و ناهنجاری در روابط جنسی ناشی از نبودِ الگوهای فرهنگی بهنجار برای رفع یک «نیاز» واقعی تعریف گردید. موقعیتهای بسیاری را می‌‌توان دید که در آن‌‌ها افراد نیازهای جنسی دارند، اما امکان ازدواجِ دائمِ تک‌همسری برایشان وجود ندارد و این درحالی است که روش بهنجار دیگری در عرصه فرهنگ برای این شرایط تعریف نشده است و گویی سیاست‌‌ها و سیاست‌‌گذاری در جمهوری اسلامی ایران نیز به این مسئله بی‌توجه است. بدین ترتیب بازاندیشی در این زمینه یکی از ضروری‌ترین و در عین حال مغفول‌ترین حوزه‌های سیاست‌‌گذاری فرهنگی در ایران به شمار می‌آید. این مقاله با صورت‌‌بندی تصویری از مسئله، آن را بر روی میز سیاست‌‌گذاری نهاده و با بررسی نظریه‌‌های موجود، نشان داده است که نظام سیاستگذاری، نیازمند نظریه‌ای جدید برای ساماندهی و سالم‌‌سازی روابط جنسی در جامعه است. همچنین نگارنده با معرفی معیارهای سه‌گانه‌، سعی کرده است، چارچوبی برای ارزیابی و انتخاب نظریه مناسب در این زمینه ارائه نماید.

انقلاب اسلامی ایران عامل بسیار مهم در تغییرات بنیادی‌ای بوده که در پی آن حکومت دینی در ایران برقرار شد. در سال‌های نخستین دهه چهارم انقلاب اسلامی نیز جامعه ایران با تغییرات بسیار گسترده روبه‌رو بوده است. عواملی چون وسایل ارتباط جمعی از قبیل اینترنت، ماهواره و... و رشد تحصیلات و حضور نسل جوان دارای ارزش‌های بیشتر مادی و گروه‌های مرجع دیگر و عصر اطلاعات سبب بروز تغییر انتظارات مردم از نقش‌های موجود در جامعه شده است. در این پژوهش انتظارات دینی مردم از روحانیون و چهار عامل (فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی) مؤثر بر انتظارات دینی مردم از روحانیون مورد بررسی قرار گرفته است. از میان مقوله‌های شاخص انتظارات دینی، رعایت احکام شرعی با 64 درصد رتبه اول را به خود اختصاص داده است یعنی روحانیون خود عامل به آن چه تبلیغ می‌کنند هستند. عامل فرهنگی، انتظارات اقتصادی، انتظارات اجتماعی و شاخص‌های سیاسی - به ترتیب، از لحاظ اهمیت - در برآوردن انتظارات دینی مردم در رتبۀ اول تا چهارم قرار دارند.

مسئله‌‌شناسی، از اولین، بایسته‌ترین و ضروری‌ترین نیازهای پژوهشی به شمار می‌‌آید. این مهم دربارۀ مسائل دینی و به ویژه قرآنی از اولویتی دو چندان برخوردار است. از طرفی، مسئله‌شناسی نیز همانند بسیاری دیگر از علوم و تحقیقات بشری زمان‌‌مند و حتی مکان‌مند است، پس بر پژوهشگران لازم است تا مسائل و مشکلات هر عصری را شناسایی کرده و تحقیقات خود را متوجه و معطوف مسائل موجود و ارائه راه‌حل‌ها کنند. یکی از مسائل مهمی که در مسئله‌شناسی شایسته بررسی است، امکان سنجی طراحی سامانه‌ای است که روز آمد، اصلاح و ارتقاپذیر، قابل انعطاف، دارای جامعیت و شمول نسبی و به‌گونه‌ای باشد که پژوهشگران با مراجعه به آن سامانه بتوانند از طرفی مسائل هر عصر را شناسایی و دربارۀ آن تحقیق و از طرفی مهم‌ترین مسائل را عرضه کنند. این مقاله با مفروض دانستنِ امکان ایجاد چنین سامانه‌ای، پیشنهادی، دارای سه بخش ورودی، تحلیل داده‌ها و خروجی، ارائه نموده است. بنابر این طرح، ابتدا با دو روش دلفی و گروه‌های کانونی، مسائل قرآنی موجود در جامعه در دو سطح عمومی و نخبگانی شناسایی، اولویت‌بندی و بر اساس ساختارعلوم و معارف قرآن یا دیگر روش‌‌های معمول، طبقه‌بندی می‌شوند. سپس دیگر ورودی‌‌ها، به شکلی که در متن مقاله آمده، به سامانه عرضه شده و با توجه به نیمه هوشمند بودن سامانه، این عناوین دسته‌بندی و مسائل جدید به دو روش یاد شده، استخراج می‌شود.

شناخت و تحلیل جریان‌‌های فکری، عامل مهمی در شناخت بهتر پدیده‌‌ها و مسائل محیطی در گذشته و حال و راهبری تحولات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در آینده است. بنابراین، یکی از اهداف جریان شناسی‌‌های فکری را می‌‌توان اعتلای حوزه سیاست‌گذاری، از جمله سیاستگذاری فرهنگی دانست. از این منظر، این‌گونه جریان‌‌شناسی را باید به شناخت آراء جریان‌‌های فکری در مسئله نسبت دین و زندگی معطوف ساخت. در این نوشتار، حوزه دین‌‌پژوهی، عرصه تضارب افکار در مسئله نسبت دین و زندگی قلمداد شده و دیدگاه‌‌های جریان‌‌های فکری ایرانِ معاصر بر حول سه مولفه‌‌ی؛ موضوع‌‌شناسی، روش‌‌شناسی و راه‌‌حل شناسی، معرفی و توصیف شده، سپس با مرور اجمالی چیستی سیاستگذاری فرهنگی، نقش دین‌‌پژوهی و تنوع جریان‌‌های فکری این حوزه در سیاستگذاری فرهنگی تبیین شده است.

توسعه انسانی اسلامی نیاز امروز تمامی جوامع بشری است. آن‌چه توسعه انسانی یک جامعه را از دیگر جوامع رنگ و بوی دیگر می‌بخشد و سرعت نفوذ و انتشار تمدنی‌اش را متمایز می‌کند پارادایم یا دیدمان حاکم بر آن جوامع می‌باشد که در این مقاله به معنای چارچوب و اصول فکری که بر بینش انسان نسبت به رویدادهای جهان و آدمی تأثیر می‌گذارد، در نظر گرفته شده است. پارادایم اسلامی نسبت به توسعه انسانی با پارادایم متعارف توسعه انسانی تفاوت دارد. در این مقاله، با استفاده از آیات قرآن کریم ماهیت توسعه اسلامی، اهداف نهایی این توسعه، و مبانی عقیدتی و ارزشی توسعه اسلامی که کرامت، عزت، و رفاه انسان را محقق می‌سازد؛ تبیین می‌شود. بنابراین، مقاله در صدد پاسخ‌گوی به این پرسش است که این اهداف، مبانی عقیدتی و ارزشی از منظر اسلام کدامند؟ و روش اکتشاف آن‌ها چگونه است؟ روش تحقیق در مرحله گردآوری اطلاعات، اسنادی یا کتابخانه‌ای است. در استنتاجات قرآنی، حدیثی و فقهی مطابق روش تحلیل متون عمل می‌شود. در مباحث اقتصادی به روش تحلیلی عمل خواهد شد.