جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در دو دهه گذشته، بسیاری از مدافعان و مخالفان علم دینی به ارائه دیدگاه پرداخته اند؛ اما در بیشتر این موارد، از طرح مبانی و پیش فرض های معرفتی آنان در این دیدگاه ها غفلت شده است.این نوشتار، با کاوش در دیدگاه های موافقان و مخالفان علم دینی، مبانی معرفتی آنان را استخراج و تحلیل کرده است. با احصا و استقرای اولیه، به هشت مبنای معرفتی دست یافته ایم که چهار مورد از آنها، در این نوشتار و بقیه، در جستاری دیگر ارائه خواهد شد. چهار محور نخستین عبارت است از:‐اصالت دادن به موضوع شناسایی یا فاعل شناسایی؛‐ارزش پذیری یا ناارزش پذیری علم؛‐دخالت یا عدم دخالت پیش فرض های متافیزیکی در علم؛‐علم دیدن یا عمل دیدن علم.

آنتونی کنی، بر آن است که تجربه های دینی حجیت معرفت شناختی ندارند. استدلال او، بر تحلیل ماهیت تجربة دینی مبتنی است. از نظر او، تجربة دینی یا ادراک حسی است یا ادراک غیر حسی. با توجه به این که نمی توان تجربة دینی را ادراک حسی دانست، لاجرم باید ادراک غیر حسی باشد؛ اما ادراک غیر حسی دانستن تجربة دینی، مستلزم آن است که نحوه ای از وحی باشد و لازمة وحی دانستن تجربة دینی، فرض وجود خدا پیش از تحقق تجربة دینی است. از نظر جف جوردن، استدلال کنی راه به جایی نمی برد؛ زیرا، مهم ترین مقدمات استدلال کنی عبارت اند از مقدمة (2) (تجربه های دینی ادراک حسی نیستند) و مقدمة (4) (اگر تجربه های دینی ادراک غیر حسی باشند، در این صورت به تنهایی نمی توانند باور به خدا را توجیه کنند). جوردن با تحلیل مقدمة (2) آن را کاذب می داند. از سوی دیگر، از نظر او، مقدمة (4) فقط در صورتی صادق است که دیدگاه گزاره ای دربارة وحی صادق و دیدگاه غیر گزاره ای کاذب باشد؛ اما هیچ دلیل قانع کننده ای بر صادق دانستن دیدگاه گزاره ای و کاذب دانستن دیدگاه غیر گزار ه ای دربارة وحی وجود ندارد. و با پذیرش دیدگاه غیر گزاره ای، مقدمة (4) صادق نخواهد بود. ما در این مقالة به بررسی نزاع این دو و داوری در این باره پرداخته ایم. جوردن دربارة مقدمة (2) درنهایت معتقد می شود که می توان تجربه های دینی حسی داشت؛ اما نگارنده، ادلة او در این باره را بررسی و رد کرده ام. دربارة مقدمة (4) نیز استدلال جوردن را ناقص و ناکافی دانسته آن را رد کرده ام

چکیده ندارد.

دین علاوه بر نمودهای بیرونی، یکبعد ذهنی نیز دارد که موضوع مطالعه پدیدارشناسان و تفسیرگرایان استو آن معرفتدینی است . بر حسبنظریاتجامعه‌شناسان پدیدارشناسو تفسیرگرا از قبیل ماکسشلر، ماکسوبر، پیتر برگو توماسلوکمان. معرفتبطور کلی در ارتباطی دیالکتیکی با نهادهای اجتماعی قرار دارد و تغییر و تحولاتآنها بر هم تاثیر میگذارند. معرفتدینی نیز استثنائی براین رابطه نیست . برخلافنظر پوزیتویستها فرآیند نوسازی در غربمنجر به حذفدین نشد بلکه به تغییر معرفتدینی انجامید یعنی معرفتدینی "سنتی" از شکل غیر عقلانی، مابعدالطبیعی و مناسکی به شکل مدرن عقلانی، طبیعی، انسانی و اخلاقی تغییر یافت . جریان نوسازی از غرببه کشورهای دیگر و از جمله ایران وارد شد مهمترین عوامل نوسازی در جهان سوم شهرنشینی و تحصیلاتجدید هستند و این پژوهشبا توجه به این عوامل تغییر احتمالی معرفتدینی مردم را در ایران میکند. روششناسی : پدیدارشناسان و تفسیرگرایان در صدد کشفو فهم معانی ذهنی افراد هستند و بهمین خاطر از تحقیقاتکیفی استفاده میکنند. یکی از تکنیکهای جمع‌آوری داده‌ها در این نوع تحقیقات ، مصاحبه است . در این پژوهشبا استفاده از مصاحبه پدیدارشناسانه داده‌ها جمع‌آوری شده و سپسبا روشکدگذاری محوری و بر محورهای موجود در پرسشهای تحقیق، داده‌ها کدگذاری شده و سپسدر نهایتبا شیوه نمونه‌های آرمانی به تحلیل داده‌ها پرداخته‌ایم. جامعه مورد نظر، مردان 40 تا 60 سال شهرستان شیراز (سال 1377) استکه برحسبعامل تحصیلاتجدید، دو گروه 45 نفری انتخابشده و با آنان مصاحبه کرده‌ایم. یکگروه با تحصیلاتپائین و تحتعنوان سنتی و گروه دیگر با تحصیلاتبالا وتحتعنوان مدرن مشخصشده‌اند. نتایج : گروه سنتی نشان دهنده معرفتی غیر عقلانی، مابعدالطبیعی و نیمه مناسکی نیمه اخلاقی در دین است . گروه درون سه نوع نمونه آرمانی از معرفتدینی را نشان داده است . یکگروه همان معرفتسنتی دین را درگنار و مجزا از معرفتنوین علمی گذاشته است . گروه دیگر با پذیرشمعرفتعلمی نوین ، معرفتدینی سنتی را کنار گذاشته و معرفتعلمی را جایگزین آن کرده استو گروه سوم که در نمونه ما بیشترین فراوانی را نیز داشته استتحتتاثیر معرفتعلمی نوین، معرفتدینی خویشرا متحول ساخته و شکل جدیدی از معرفتدینی را به گونه عقلانی، طبیعی، انسانی و اخلاقی نشان داده است .

در این مقاله با روشی کتابخانه‎ای-‎تحلیلی، معلوم شده که حس ابزاری غیر‏مستقل و مقدمه‏ساز حکم عقل است. گاهی به دلایلی مانند ندیدن یا نشنیدن، نبود یا تقطیع روایات، نقل به مضمون آن‏ها و نرسیدن قراین ، مقدمات لازم حکم درست عقل، فراهم نمی‏شود. عقل در اموری چون مبنا‏سازی فلسفی و اصول فقهی، پایه‏های اصلی دین، کشف از حکم شرعی(نه انشای حکم مولوی)، لحاظ همه ابعاد وجهات مسائل، در تولید، تغییر و تکامل معرفت دینی نقش‏آفرین است. قلب، ابزاری بسیار نیرومند با تهذیب، در مرحله عالی، وحی الهی و در مراتب پایین‎تر الهامات و اشراقات را در‏می‎یابد. هیچ کس توان درک کنه علم حضوری وحی، این سلطان علوم، مکمل عقل و مغایر با سنخ تجربه دینی را، ندارد. قلب ادراکات عقل در قالب مفهومی را به صورت موجودی شخصی و خارجی می‎یابد و می‏تواند بسیاری از مجهولات دست‏نیافتی عقل را، با علم حضوری دریافت کند. معیار درستی یا نادرستی شهودات قلبی، عقل و نظر معصوم است.