جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عیسیj پرابهام‌ترین فرد در مسیحیت است که این ابهام، هم به دلیل تعارضات موجود در عهد جدید و هم به دلیل آرا و تفاسیر مختلف در قرون بعدی است. شناخت این شخصیت در عصر ما نیز مسئله اندیشمندان و محققان از جمله متفکران اگزیستانسیالیست بوده است. این پژوهش با شیوه تحلیلی و تطبیقی متکفل تبیین این مسئله است که مسیحj در اندیشه فیلسوفان اگزیستانسیالیست، به‌ویژه کیرکگور، چه کسی است و مسیحی‌شدن نزد آنها به چه معنا است. هرچند اگزیستانسیالیست‌ها زمینه فکری مشترکی دارند، اما در این موضوع اختلاف‌نظرهای بسیار دارند. از این‌رو در اینجا کیرکگور به عنوان پدر اگزیستانسیالیسم و کسی که دغدغه بیشتری در این زمینه دارد، محور این پژوهش قرار می‌گیرد. نتیجه مشخص این است که کیرکگور با تأکید بر اهمیت ایمان تعریف جدیدی از مسیحی‌شدن مطرح می‌کند و معتقد است برای مسیحی‌شدن باید با تکیه بر ایمان کل وجود خویش را تسلیم مسیح کرد و این متفاوت با مسیحی‌بودن است.

یکی از مسائل کهنی که از دیر باز ذهن انسان را به تامل واداشته است و همواره مـورد اخـتلاف ادیان و مذاهب بوده است، مسئله جبر و اختیار است. این اختلافات در بین مذاهب دیـن مبین اسلام نیز وجود داشته و همواره بحثی بسیار پیچیده و جنجالی بوده است و در این زمینه تحقیقات و نظریه پردازی‌های زیادی انجام شده است. نگارنده در این پایان‌نامه سعی کرده‌است کـه این موضوع ازدیدگاه اشاعره معاصر که در موردش تحقیق زیادی نشده است را ابتدا با خود اشعـری مقایسه کـرده، سپس آن را با دیدگاه امام خمینی(ره) که از متکلمان معاصر امامیه است مورد مقایسـه قرار داده و وجوه اشتراک و اختلاف‌شان را بیان کند. اشعری درباره‌ی افعال اختیاری انسـان بـه نظـریه کسب معتقد است که در آثارش، دو تعبیر متفاوت از کسب ارائه داده‌است. در یکی از تعابیر، انسان مـوجود بـا جبـر محض است و در دیگری که اشاعره معاصر با آن موافق هستند به انسان اختیار بیشتری داده‌است. اشاعره معاصرمعتقدند که انسان در اراده کردن اختیار دارد و به تبع اراده‌ی او به انجام کاری چه خیر و چه شر، خداوند آن کار را برایش خلق می‌کند و انسان در ازای اراده‌ی اختیاریی که می-کند، مـورد بازخواست الهی قرار می‌گیرد. امام خمینی نیز مانند اشاعره، معتقد است که خداوند خالق افعال اختیاری انـسان است؛ اما دو تفاوت مهم با آن‌ها دارد. 1- امام فقط افعال خــیر را به خـداوند نسبـت مـی‌دهد. امـا اشاعره هم افعال خیر و هم افعال بد را منسوب به خداوند می‌کنند 2- تفاوت دوم در اصطلاحات بکار برده شده است. امام، فعل انسان را تجلی و افاضه‌ی فعل خداوند می‌داند و به این طریق آن را به خـدا نسبت مـی‌هد در حـالی که اشاعره معاصر از راه خلق فعل توسط خداوند آن را به وی نسبت می‌ دهند. این رساله با روش مطالعه‌‌ی کتابخانه‌ای تهیه شده است و از نرم افزارهای کتابخانه‌ای و پایان نامه‌های دیگر در این زمینه نیز استفاده شده است. امیـد است کسانی که همیشه در این زمینه سوالاتی در ذهن دارند و درباره‌ی آن دچار سردرگمی هستند با مطالعه این رساله به پاسخ سوالات خود دست یابند.

فخر رازی در اوایل حیات علمی خود سخت از نقش عقل در حوزه دین دفاع می‌کرد اما در دوران متأخر، بُرد عقل در حوزه الهیات را محدود دانسته و نقل و شهود را کارآمدترین ابزار می­ داند. او برهان، قرآن و عرفان و به‌تعبیری دینداری و خردورزی را با هم قابل جمع می‌بیند و به جایگاه برتر نقل و شهود اذعان می­ کند، فهم دین را به‌وسیله عقل لازم و یکی از مهم‌ترین کارکردهای عقل را فهم باورهای دینی و رفع تعارض و تناقض از مدعیات دینی می­ داند. تمام تعریف و تمجیدی که رازی از جایگاه خِرَد و خردورزی به‌عمل می­ آورد، به همین کارکرد عقل برمی‌گردد. در این پژوهش با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی و انتقادی به ترسیم هندسه معرفت دینی رازی پرداخته و دیدگاه وی در باب جایگاه هر یک از اضلاع این شکل هندسی و چگونگی ترتّب آنها بر یکدیگر مورد بررسی قرار گرفته و به این نتیجه می‌رسد که هندسه معرفت دینی وی مثلثی است که اضلاع آن را قرآن، عرفان و برهان تشکیل می‌دهد. عقل نقش مقدماتی و مبنایی برای حصول معرفت متعالی قرآنی و عرفانی دارد و کنار نهادن آن در هیچ مرحله‌ای موجّه نیست.

فخر رازی مفسر و متکلم اشعری است که هرچند تا پایان عمر بر این مذهب کلامی سلوک می­کند؛ اما در پاره­ای باورها از دیدگاه­های اشعری فاصله می­گیرد و به نقد آن­ها می­پردازد. تزلزل و اضطراب فخر در برخی دیدگاه­ها، بیان­گر مطالعه و تأمل او در آراء دیگران و تحول فکری وی است. نزدیک شدن رازی در برخی مسائل کلامی به مذهب شیعه، ناشی از یافتن حقیقت در مواضع پیروان اهل بیت(ع) و ضعف نظریات کلامی اشعری و عدم کفایت ادلّه آن­ها می­باشد. از مهم­ترین آن­ها می­توان به مسأله صفات الهی، جبر و اختیار، ولایت و امامت و مهدویت، اشاره کرد. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی برخی از مهم­ترین مواضع کلامی تأثیر پذیری رازی از آموزه­های شیعی می­پردازد و به این نتایج می­رسد که معقولیت باورهای مذکور و قوت ادله و شواهد آن­ها از یک سو و ضعف و عدم قدرت اقناع مواضع مدعیات مقابل آن­ها و تحول فکری رازی از سوی دیگر منجر به اتخاذ چنین مواضعی گردیده است.

از دیدگاه ملاصدرا، وهمْ مدرک معانی جزئی است و قوه‌ای مستقل نبوده بلکه عقل متنزل یا خیال متصاعد می‌باشد. وی بحثی مستقل در مورد چگونگی حصول ادراکات وهمی ننموده است ولی نگارندگان چگونگی وصول نفس به این‌گونه ادراکات را از جهت ادراکات خیالی و عقلی و اتحاد عالم با معلوم در هر مرتبه‌ای تحلیل و بررسی می‌کنند. مبانی صدرا در اثبات حدوث جسمانی قوۀ واهمه، اصالت وجود، ترکیب اتحادی ماده و صورت، و حرکت جوهری است. قضایاى وهمی چند دسته‌اند: جاری نمودن حکم معقول بر محسوس، مخالفت وهم با عقل در نتیجۀ قیاس، آرزوهاى دائم و مخوفات وهم. تأثیر وهمیات نیز سه مورد کلی است: قوّت متعارف نفوس، شرافت یا خباثت آنها

گناه به معنی جرم و خطا ،فعلی است که انسان به اختیار آن را انجام می دهد. بسیاری از اندیشمندان علوم دینی به بحث و بررسی درباره گناه و چیستی آن پرداخته اند.امام محمد غزالی از متقدمین و علامه طباطبایی از متاخرین از جمله علمایی هستند که به بررسی مسئله گناه و عصیان پرداخته اند که ما این نظرات را بررسی دادیم. در این نوشتار سعی شده است با روش توصیفی_تحلیلی با رویکرد تطبیقی به گردآوری مطالب پرداخته شود. مجموع عقاید غزالی در خصوص گناه با نظر به آثارش این است که او گناه را مخالفت با امر الهی میداند ( خواه در ترک فعل و خواه در انجام آن) و ملاک اصلی برای معرفت گناهان را شرع بیان می کند و گناه را به منزله خوردنی مضر برای بدن مطرح می کند. علامه سید محمد حسین طباطبایی گناه را به معنای سرپیچی و عصیان طاعت می داند که فاعل آن موافقت یا مخالفت جنبه سود اجتماعی را در نظر نمی گیرد و بلکه گناه را آیینه شهوات فردی می داند. لذا فصل مشترک نظرات غزالی و علامه طباطبایی سرپیچی فاعل گناه از فرامین الهی است که موجب دور شدن انسان از هدف سعادت ابدی است؛ برخی تفاوت هاینظراتشان در این است که علامه مراتب و نتایجی برای فاعل گناه متصور شده اما غزالی در این خصوص سکوت کرده است بعلاوه غزالی عواملی برای بازدارندگی گناه لحاظ کرده که این عوامل در آثار علامه دیده نشده است.

پرسش از چیستی نفس ناطقه و ویژگی‌های آن، از مهم‌ترین مبانی معرفت و تربیّت اخلاقی انسان است که با رویکرد‌های علمی، فلسفی، عرفانی، اخلاقی، کلامی، دینی و غیر آن، موردتوجه بوده است. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی دیدگاه فخرالدین رازی در مسأله‌ی چگونگی اختلاف نفوس ناطقه پرداخته شده است. فخررازی حقیقت انسان را نفس و آن را موجودی مجرّد می‌داند، وی با استناد به دلایل عقلی و نقلی، بر آن است که نفوس مذکور با یکدیگر تفاوت ماهوی و جوهری دارند، این دیدگاه علاوه‌بر پیامد‌های تربیتی، ازنظر عقلی و نقلی نیز قابل‌تأمل است. هم سخنان او درباب تربیت و تکامل‌پذیری نفس با مدعای فوق منافات دارد و هم دلایل او بر این مدعا قابل‌نقد می‌باشد که در حد وسع به آن پرداخته شده است.

فخر رازی، متکلم و مفسر شهیر اهل سنت، نویسنده ای پر تألیف و توانا در تحلیل مباحث کلامی است. همین امر یکی از دلایل صعوبت فهم نظر نهایی وی در برخی مسائل است و دیدگاه او در برخی مسائل متزلزل و مبهم به نظر می رسد که از آن جمله می توان به مسئله «مصداق شناسی معصوم» اشاره نمود. رازی همانند بسیاری از متکلمان مسلمان، وجود معصوم را جهت حفظ شریعت از تغییر و تحریف ضروری می داند. وی در کتاب المطالب العالیه در مسئله نبوت، دیدگاه اهل تشیع را در باب عصمت ائمه به صراحت حق می داند که مغایر با دیدگاه او در برخی دیگر از آثارش می باشد. در این پژوهش ضمن تحلیل دوگانگی دیدگاه وی در باب «مصداق شناسی معصوم»، مدعای برخی پژوهشگران در باب آثار و اندیشه های فخر درباره مسئله یادشده نیز نقد شده است. قدر مسلّم آن است که وی اصل وجود «معصوم» را پس از پیامبر اسلام ضروری می داند و مصداق آن را در مواردی «اجماع» و در مواردی «شخص کامل» معرفی کرده، ائمه شیعه ازجمله صاحب الزمان (ع) را از مصادیق شخص کامل و معصوم می شمارد.

فخر رازی نفوس انسانی را هم به لحاظ جوهر و هم از جهت سیر الی الله و پای‌بندی عملی و نظری به آموزه‌های دینی همچون هرمی می‌داند که «شخص کامل» در رأس آن قرار دارد. او کمال انسان‌ها را مرهون دو دسته امور تکوینی و تشریعی، و شرط رسیدن به آن را استعداد ذاتی نفس می‌داند. انسان کامل در الگوی فخر رازی، تجلّی‌گاه انوار کبریایی، واقف به اسرار آفرینش عوالم امر و خلق، پیوسته به انوار عالم قدسی و ارواح مجرد است. چنین انسانی در پرتو آموزه‌های وحیانی و رشد عقلانی، نفس خویش را در همه جنبه‌ها (قوا) به کمال رسانیده است. وی وجود «انسان کامل» را در هر زمانی ضروری، و او را شرط رسیدن دیگر انسان‌ها به سر منزل مقصود می‌داند. دیدگاه رازی در این زمینه کاملاً شبیه دیدگاه امامیه در مسئله امامت است تا آنجا که وی امام «معصوم» امامیه را از مصادیق انسان «کامل» می‌داند. از دیدگاه ایشان ارواح ضعیف با پیوند و محبتی که با ارواح کامل برقرار می‌کنند، به‌واسطه آنها محل بروز انوار الهی خواهند شد. در این نوشتار به بررسی توصیفی - تحلیلیِ جایگاه انسان کامل در اندیشه فخر رازی پرداخته‌ایم.

ظاهر برخی از آیات و روایات از جواز و برخی دیگر از عدم جواز رؤیت خداوند حکایت می‌کنند. فخرالدین رازی به استناد نصوص دسته اول، رؤیت بصری خداوند را جایز دانسته است؛ اما آن را مستلزم جسمانیّت و جهت‌داشتن خداوند نمی‌داند. وی نصوص دسته دوم را برخلاف ظاهرشان تأویل می‌کند. علّامه طباطبایی هر دو دسته از آیات و روایات را منطبق با ظاهرشان تفسیر می‌کند و تعارض ظاهری میان آن‌ها را با این نظریّه حل می‌کند که رؤیت در نصوص دینی دو معنی دارد: رؤیت بصری و رؤیت قلبی که از سنخ علم حضوری است. برخی از آیات و روایات، رؤیت قلبی خداوند را تأیید کرده‌اند که عقل هم آن را می‌پذیرد و برخی دیگر رؤیت بصری را رد کرده‌اند؛ زیرا رؤیت به این معنی، مستلزم آن است که خداوند مثل و مانند داشته باشد.