جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

متن حاضر برای شناخت اصول فلسفه ملاصدرا نوشته شده است.(حکمت متعالیه) که می توان برای تدریس در مقطع کارشناسی ارشد گروه فلسفه و کلام و نیز رشته های مرتبط از آن استفاده کرد و در یک نگاه سیال ، هدف آن، شناساندن حکمت متعالیه در بخش قالب و محتواست.

تفسير «معقولات ثاني» پيوند ناگسستني با مسئله «اصالت وجود» دارد که اين دادوستد متقابل، در نظام فلسفي شيخ اشراق و حکمت متعاليه بيشتر مشهود است. از رهگذر اين جستار مشخص مي‌شود که سهروردي نه‌تنها معقولات ثاني منطقي و فلسفي را فاقد وجود خارجي مغاير مي‌داند، بلکه به نفي مطلق تحقق خارجي آنها پرداخته، آنها را امور ذهني صرف قلمداد مي‌نمايد و در پرتو همين مبنا، نظريه اصالت ماهيت و اعتباريت وجود را مطرح مي‌سازد. اين در حالي است که به باور صدرالمتألهين ازآنجاکه ظرف تحقق ربط، ظرف تحقق طرفين ربط است، هر دو طرف در ظرف واحد كه همان ظرف اتصاف موضوع به حكم است تحقق دارند؛ بنابراين چون اتصاف در مفاهيم فلسفي در ظرف خارج سامان مي‌پذيرد، مفاهيم فلسفي نيز بايد تحقق خارجي داشته باشند. صدرالمتألهين در پرتو اين مبنا، ضمن نقد برهان شيخ اشراق بر اعتباريت وجود، در سايه براهين نظريه اصالت وجود به تفسير نحوه تحقق مفاهيم وجودي پرداخته است.

شيخ اشراق، که خود در شمار اخوان تجريد و از صوفيان است، مجموعه‌اي از انوار را برشمرده که بر مبتديان، متوسطان و منتهيان در سلوک اشراق مي‌گردد. انوار اشراق شده بر مبتديان، که ناپايدارند، به «طوالع و لوايح» موسوم است و انوار تابان بر متوسطان در سلوک، که داراي ثبات و قرارند، «سکينه» ناميده شده است. اين انوار، که اشراقاتي از ناحية عقل مفارق بر نفس انساني‌اند، داراي اصناف گوناگون و آثار متفاوت هستند. «نور طامس» از آنِ فاضلان و منتهيان در سلوک است که امر سالک را به فنا و بقاي بعد از فنا منتهي مي‌سازد. اين بارقه‌هاي الهي و انوار تابان بر سالکان همان علم و يا لذت ناشي از علم نيست، و نيز ورود اين انوار بر سالک، به ويژه تجلي نور طامس، به معناي اتصال و اتحاد او با مبدع (حق تعالي) نيست. با وجود اين، شيخ اشراق از نوعي اتحاد در اين زمينه ياد کرده که ملاصدرا آن را نقد كرده است.

در فلسفه اسلامي عقل فعال در نظام علّي و معلولي، علت فاعلي و غايي براي نفس قلمداد شده است و نفس در ادامه سير تکاملي خود با آن متحد مي‌گردد. آنچه در اين مقاله مورد نقد و بررسي قرار مي‌گيرد، اتحاد و يا اتصال نفس انسان در حرکت تکاملي خود با عقل فعال است و اين نقد از دو طريق انجام مي‌شود: 1. نقد مباني پذيرش عقل فعال همچون عقول عشره و نظام طولي فلسفه مشاء؛ 2. نقد اتحاد و يا اتصال دو وجود با يکديگر بعد از فهم دقيق معاني اتحاد و اثبات اين نکته که تنها معناي صحيح براي اتحاد، رسيدن نفس انسان به درجه وجودي عقل فعال و يا اتحاد با افاضات عقل فعال است.

مسئله کثرت‏گرایی دینی و حقانیت ادیان (پلورالیسم دینی) از مباحث مهم حوزه دین‏شناسی و فلسفه دین بوده، بحث‌های فراوانی درباره آن شده است. آنچه در این مقاله مدنظر است، نگاهی عقلانی و قرآنی برای تکمیل بحث، و نگاه واحد از نظر عقل و نقل به این مقوله است. حاصل نوشتار حاضر آن است که اولاً، از منظر عقلی محال نیست که یک دین حق باشد و ادیان دیگر مورد قبول نباشند، ولی نجات و رستگاری در دین حق منحصر باشد. همچنین باید دانست که رفتار مسالمت‌آمیز با حقانیت دینِ خاص منافاتی ندارد و ثانیاً، این امر ممکن با نگاهی قرآنی تثبیت می‌گردد.

در باب رابطه دین و اخلاق صورت‌های مختلفی تصویر شده است؛ ازجمله رابطه عینیت، تعامل، ابتنا یا تعاند و ضدیت که هرکدام نیز اقسامی دارد. مقصود اصلی مقاله، تأکید بر ابتنای اخلاق و دین بر عقل است. از این ناحیه دین حق و معقول، پایه و اساس اخلاق و ضمانت اجرای آن و اخلاق صحیح و معقول، روح دین و جزء ‌دین و یکی از اهداف دین حق است. پس اگر عقل معیار حق و باطل باشد، نه احساس و عاطفه صرف و نه تعبد محض، آنگاه دین حق و اخلاق معقول به‌نحوی بر یکدیگر مبتنی هستند.

اگر اصول و احکام اخلاقی را بر پایه اموری واقعی استوار بدانیم و معتقد به یک نظام اخلاقی مطابق با نظام تکوین و هماهنگ با قوانین جاری در آن باشیم در این صورت یک نظام اخلاقی معقول و موجه داریم که می توانیم در مورد آن به بحث و گفتگو بنشینیم و اصول و احکام مطرح شده در آن را در بوته نقد بگذاریم. اما اگر راهی غیر از این را پیمودیم به هر نحوی که باشد آن نظام اخلاقی معقولیت خود را از دست می دهند و نمی توان در مورد آن با ابزار عقل و اندیشه به قضاوت نشست و درباره اصول و احکام آن داوری نمود در صورت اول ما یکسری اصول ثابت کلی و دایمی داریم که منطبق بر امور عینی و نفس الامری هستند و به تعبیر دیگ یک نظام اخلاقی مطلق داریم. در غیر این صورت احکام اخلاقی یا اموری کاملا بی معنا و نامعقول هستند و یا ناشی از احساسات و امیال فردی و گروهی می باشند که منجر به نسبیت گرایی در اخلاق می شود. بحث از رابطه باید و هست ناظر به همین مساله می باشد که آیا می توان از هست ها و واقعیت ها بایدها و احکام اخلاقی را نتیجه گرفت و آنها را بر پایه هست ها توجیه نمود یا اینکه میان این دو سدی نفوذناپذیر وجود دارد که هرگونه ارتباطی میان آندو را ناممکن می کند. ما در این تحقیق نظرات سه تن از فیلسوفان معاصر یعنی علامه طباطبائی شهید مطهری و استاد مصباح یزدی را منعکس نموده ایم و در نهایت به این نتیجه رسیدیم که آن سه بزرگوار علی رغم اختلاف نظر در برخی مسایل صورت اول را برگزیده اند و قائل به ارتباط میان باید و هست می باشند.

چکیده ندارد.

رساله حاضر که موضوع حرکت جوهری نفس را از منظر حضرت استاد جوادی آملی مورد تدقیق و بررسی قرار می‌دهد، بر مبنای اصل اصیل حرکت جوهری بنا شده که مطابق آن، ذره ذره عالم هستی در سیلان بوده و جهان دم به دم نو می‌شود. نفس انسان به عنوان برترین موجود این جهان از این حرکت جوهری بی بهره نبوده و از بدو پیدایش، دائماً با خود و در خود گام می‌زند، از پوسته‌ی خویش بیرون آمده، پس از سپری نمودن مراحل آغازین وجود، به درگاه نفس ناطقه وارد شده و صاحب شریف ترین موجود این جهانی می‌گردد و آنگاه به سوی غایت و کمال خویش با سیلان جوهری اش روان می‌شود. نفس پس از ورود به نشئه‌ی پر تزاحم دنیا، با سرمایه های درونی اش که همانا دو بال نظری و عملی عقل او می‌باشد، در دورترین عوالم هستی سکنی گزیده و باید با تکاپو و حرکت اختیاری اش، به سوی مأوای دل آرامش گام بردارد. اگر چه نفس به عنوان موجودی مجرد می‌باشد، اما از آنجا که تجرد آن تام نبوده، با ماده در ارتباط است و غالباً افعال خویش را در عالم ماده و با ماده انجام می‌دهد، حرکت جوهری نفس مورد پذیرش بیشتری قرار می‌گیرد؛ اگر چه در رابطه با تکامل مجردات گروهی مخالفت می‌ورزند. برای تبیین این تکامل و حرکت، ابتدا مبانی بحث پیرامون حقیقت حرکت جوهری، نفس انسان و ویژگی‌های آن بسیار ضروری است. چرا که تنها با استمداد از این اصول و پایه‌ها می‌توان به اثبات حرکت در جوهر نفس انسان پرداخت. آنگاه باید اذعان داشت کهدو بال رسش انسان که همانا شریعت الهی و دو قوه علمی و عملی نفس ناطقه است، در کمال و به غایت متعال رسیدن نفس ناطقه بسیار ضروری است و وصول به غایت و نهایت حرکت نفس که همان سعادت این حرکت شریف است و معرفت به این حرکت الهی و وصول به سعادت، بر شرافت بحث می‌افزاید. آنچه این رساله در پی آن است، تبیین حرکت تکاملی و صعودی انسان در نشئه دنیاست؛ هرچند نفس در نشآت دیگر نیز حضور و ظهور دارد و این نکته فی الجمله مورد قبول دیگران نیز می‌باشد. البته اینکه آیا نفس به نفسانیت خود در نشآت دیگر حضور دارد یا به انحاء دیگر وجودی، بحث جدی و مفصلی دارد که این نوشتار در پی آن نیست.