جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رساله ای که پیش رو دارید,باموضوع«الحوار فی القرآن الکریم/گفتگو در قرآن کریم«, تحقیقی است که تااکنون در دانشگاههای ما مورد بررسی قرار نگرفته ولازم بود مورد بررسی علمی قرار گیرد,به همین دلیل دراین چکیده به نکته هایی که درمورد گفتگو در قرآن به آن دست یافته ایم, اشاره می شود. 1-گفتگوهای قرآن به فصلها ومبحثها وقسمتهایی که در رساله موجود می باشد,تنظیم شده است. 2-گفتگوهای قرآن را برای اوّلین بار به گفتگوی مستقیم, غیر مستقیم, دوجانبه,چند جانبه,پاسخ از طرف مخاطب, بامشارکت شخص سوّم وگفتگوهای آموزشی وغیره تقسیم کرده ایم. 3-به برکت هدایت قرآن کریم,به بعضی از صنعتهای بلاغی که اصطلاح آن در کتابهای بلاغت موجود نبود رَه یافتم وآن را به فنون بلاغت إضافه نمودم, مانند: تناسب وهماهنگی در گفتگوهای قرآن, مشابهت لفظی ومعنوی آخر سوره وأوّل آن یا أوّل آیات گفتگو وآخر آنها. 4-همچنین برخی از صنعتهای بلاغی را ازآیات گفتگو استنباط وتطبیق کرده ام که اصطلاح آن در کتابهای بلاغت موجود می باشد, ولی علمای بلاغت شاهدی از آیات گفتگو برای آنها نیاورده اند. 5- در پایان این رساله نگرش جدیدی در مورد گفتگوهای قرآن کریم, موضوعات, اهداف, انواع وبلاغت آن ارائه می کند وصرف نظراز مطالب اختصاصی آن,صِرف جمع آوری آیات گفتگو راه رابرای پژوهشهای بعدی در گفتگوهای قرآن وارتباط آنها بایکدیگر باز می کند.

هنر چون زبان مشترکی بین آدمی که با فطرت انسان در ارتباط است، با انتقال مفاهیمی موجود در لایه‎های پنهان و آشکار خود در ذهن و جان مخاطب اثر می‎گذرد، ازجمله‌ی این هنرهای که در میان جوامع به منصه‎ی ظهور می‎رسد، معماری است. معماری به‌عنوان هنری که قوام و دوامش، در مفاهیم صورت و ماده گره‌خورده، به‌واسطه‌ی قوه‎ی بصری، ادراک و شهود می‎شود، و چنانچه بازتابی از ذات احدیتی مقدس و تجلی عالم برتر در ساحت مادی و نفسانی باشد، آن هنر، هنر قدسی و متناسب با آن فضای معماری مخلوق، معماری قدسی و مکان موردنظر مکان تقدس یافته‎ای است؛ به‌عبارتی‌دیگر خلق مکان مقدس مستلزم وجود کارکرد مقدس است، میزان تقدس این کارکرد رابطه‎ی مستقیم با حضور و تجلی امر قدسی دارد، در این خصوص ایجاد فضای گفتگو دینی به سبب اطاعت از امر قدسی در راستای تمسک جویی به حبل الله از مهم‌ترین اماکن در برقراری ارتباط و گفتگوی موثر است، درست به همین دلیل است که مرکز گفتگو به عنوان مکانی مقدس تصویری از قلمرو الهی، حاوی پیام‎هایی مقدس و متعالی است که چگونگی برقراری روابط انسانی را به تصویر می‎کشد. فضای گفتگو دینی در پی اهدافی چون کاهش بحران‌های میان پیروان ادیان با تفاهیم و درک طرفین، نجات جامعه‌ی انسانی، افزایش روحیه‎ی دینی و منجی‎گرایی است، این اهداف تحقق نمی‎یابند مگر اینکه همراه با ملاحظات دینی، به‌دوراز جانب‎داری و سوگرایی باشد. سیر مسیر در تحقق اهداف به‎صورت شناخت ماهیت و مفاهیم، واژه‎شناسی، بررسی دیدگاه اندیشمندان در راستای با بهره‎گیری از مفهوم هنر، چگونگی تجلی هنر قدسی در فضای معماری و کالبد بنا، و نیز مولفه‎های معماری قدسی که در مخاطبین ایجاد حس مشترک نماید، است، سپس بستر، پتانسیل‎ها و عوامل دخیل بر آن، حول محور عوامل انسانی، طبیعی و کالبدی مورد بررسی قرار گرفت، پس از آن برخورد سایر طراحان از منظر تشابه با موضوع، رویکرد، بستر و مصادیق خارجی تدقیق و بازخوانی شد، در مجموع مطالعات انجام شده برنامه‎ی عملکردی و برنامه‎ی فیزیکی در ده عرصه در راستای پاسخگویی به نیازها در غالب جداولی ارائه شد، مطالعات حاکی از آن است که توجه به عناصر طبیعی و عناصر معماری در چهار حرف معماری (کف، سقف، دیوار و بازشوها) مفاهیمی را به آدمی با منشاء قداست منتقل می‎کند، این مفاهیم که زمینه‎ساز حیات معنوی، غایت زندگی و سعادت وی است آدمی را به شناخت و برقراری رابطه‎ی قدسی با خود، دیگران، طبیعت و معبود سوق می‎دهد، توجه به این ارتباط و چگونگی برقراری آن در حیات مدنی به دریافت حس قدسی مشترک هم‌راستا با نقاط مشترک می‎تواند در فرآیند نشست و گفتگوی دینی راه‎گشا باشد.

نقش دین در سیر تحولات تاریخی امری بی‎بدیل است؛ از یک‎سو ادیان دارای تنوع و تفاوت‎های بسیاری هستند و از سوی دیگر در طول تاریخ کشمکش و نزاع‎های طولانی که به نام دین صورت گرفته، گفتگو میان ادیان را به یک ضرورت تبدیل نموده است. اما چگونه می‎توان شیوه و مبانی مدونی را برای گفتگو براساس تعامل بین ادیان دنبال نمود؟ در سال‎های اخیر دربارة شیوة گفتگو بین ادیان نظریاتی ارائه شده و فرصت‎هایی برای به‎کار بستن آنها با هدف ایجاد رواداری، احترام و درک متقابل فراهم گردیده است، اما هنوز تا رسیدن به کمال مطلوب فاصله بسیار است. در این نوشتار به بررسی شیوه‎های چهارگانة گفتگو پرداخته خواهد شد که از کثرت‎گرایی جان هیک و پارادایم‎های سه‎گانة او آغاز می‎شود و با طرح روش گفتگوی مارتین بوبر مبتنی بر اندیشة من ـ تو ادامه می‎یابد و پس از تأکید بر روش کویاما که مبتنی بر اصل بازتاب است، سرانجام به بحث دربارة روش چهارم یعنی گفتگوی مبتنی بر اندیشة عرفانی می‎رسد. روش چهارم، در مقایسه با سه روش دیگر، جریانی مطمئن و انسانی را در گفتگوی بین ادیان طی می‎کند. آنچه در این نوشتار خواهد آمد، بررسی این شیوه‎ها و تحلیل بهترین ابزار و روش در گفتگوی بین ادیان است

رابطه میان عارفان و متشرعین - به نمایندگی فقها - در طول تاریخ تمدن اسلامی، رابطه‌ای پر فراز و نشیب بوده است. تلقی عارفان از شریعت نیز به همین منوال با نوسانات مختلفی همراه بوده است. برخی از اهل تصوف، حقیقت را همان شریعت می‌دانند (وحدت‌انگاران) و برخی دیگر حقیقت را ورای شرع و قانون می‌انگارند و حضور شریعت را مخلّ ظهور طریقت و تصوف می‌دانند (معارضان). برخی گروه‌های دیگر نیز با اصالت دادن به هر یک از دو گفتمان، معتقدند نبایستی هیچ‌یک در حریم دیگری ورود کرده و هر یک متکفل سامان دادن به بخشی از نیازهای این‌جهانی و آن‌جهانی فرد است (استقلال‌اندیشان). گروه دیگری نیز فارغ از آنکه خود به کدام‌یک از دو گروه وحدت‌اندیش یا استقلال‌اندیش معتقدند، در پی ایجاد گفت‌و‌گو میان این دو گفتمان پرقدرت فرهنگ و تمدن اسلامی‌اند و معتقدند چنانچه بتوان با گفت‌و‌گو و برقراری آتش‌بس میان این دو گروه پتانسیل‌های موجود در هر یک را به فعلیت رساند، فرهنگ و تمدن اسلامی شاهد یک جهش عظیم رو به جلو، هم در جهات مادی و هم در سمت‌و‌سوی معنوی خواهد بود (گفتگو). این مقاله می‌کوشد تا آرای جریانات مختلف فکری اسلامی را ذیل یکی از این چهار گروه دسته‌بندی نماید.

پروفسور هانری کربن و پروفسور توشیهیکو ایزوتسو، دو متفکر اسلام‌شناس و ایران‌شناس شهیر معاصرند، کهعلاوه‌بر تمام تلاش‌هایِ ارزشمندی که در راستای شناساندن اسلام و ایران به دنیای معاصر انجام داده‌اند، می‌توان در اندیشه آنان با دو طرح بسیار مهم آشنا شد که آدمی را قادر خواهند ساخت تا به گفت‌وگویی حقیقی میان صاحبان ادیان، سنت‌ها و تمدن‌ها نائل گردد. در حقیقت، این دو طرح، دو وجه امکانی هستند که پیش از هر اقدامی می‌باید در پیوندی همدلانه میان صاحبان ادیان، سنت‌ها و تمدن‌ها از نو احیاء گردند تا گفت‌وگویی حقیقی، تحقق پذیرد. حال، یکی از این امکانات ضروری برای آغاز گفت‌وگو، ساحت «فراتاریخی» است که کربن آن را به‌واسطه فلسفه تطبیقی مورد نظر خود که جمعِ خلّاقانه لطیفی ما بین «پدیدارشناسی هوسرل و هرمنوتیک هایدگری» و «حکمت و عرفان فلاسفه مسلمان به‌خصوص فلاسفه ایرانی که همچنان باور به ملکوت در اندیشه‌شان سخت پا برجاست» و با توجه به سیر و سلوکی روحانی در عالمی خیالی(عالم مثالی)، طرح می‌نماید. و دیگری «فراسوی گفت‌وگویی» است که ایزوتسو با تأکیدبر «فراتاریخ» و همچنین روش هانری کربنو باز هم با تمرکز بر ساحت‌های معنوی و عرفانی موجود در تفکر اسلامی و سایر اندیشه-های درون‌گرا(باطنی)آنرا مطرح می‌سازد.در واقع، «فراتاریخ» و «فراسوی گفت‌وگو» دو جزء از پیکره‌ای واحدند که اگر در عرصه‌ای فرا زمینی و فرا زمانی در کنار یگدیگر قرار گیرند، خواهند توانست برای اهل معنا در سراسر عالم، گفت‌وگویِ فراتاریخیِ ادیان و حتی سنت‌ها و تمدن‌ها را امکان‌پذیر سازند و بقای ابدی آنان را در عالمی ملکوتی و به دور از هر تفکر زمینیِ‌ بیمارگونه ( همچون : لاأدری‌گری، نیست-انگاری و تاریخ‌انگاری ) که زندگی آدمی را به قهقرا می‌کشاند، حتمیّت بخشند.

فلسفه میان فرهنگی یکی از گرایش های جدید فلسفی است که بر آموزه های مجموعه ای از فیلسوفان و پژوهشگرانی اطلاق می شود که با برداشتی مشترک از شرایط دنیای معاصر در پی تدوین و تنظیم اصولی برای مفاهمه، گفتگو و همزیستی بین فرهنگ ها هستند. این فلسفه خود را نه فلسفه ای در کنار سایر فلسفه ها، بلکه خود را حاوی اصولی می داند که متفکران از فرهنگ های مختلف می توانند با نظر بدان، اندیشه ورزی و پژوهش های خود را دنبال کنند. فلسفه میان فرهنگی با نفی مطلق انگاری و خویشتن محوری می خواهد نظریه گفتگوی میان فرهنگ ها باشد. لذا می کوشد با بازخوانی ادبیات فلسفی در فرهنگ های مختلف، مسیر گفتگو و همراهی بین فرهنگ ها را فراهم کند و کوشش متفکران برخاسته از فرهنگ های متفاوت برای حل مشکلات عالم معاصر را پرثمرتر سازد.

«گفتگوی چهار جانبه» تالیف مرتضی مطهری، جلسه گفتگوی استاد شهید مطهری، آیت الله خامنه ای، دکتر شریعتی و فخر الدین حجازی که در حدود سال 1355 هجری شمسی در تهران برگزار شده، تحت عنوان گفتگوی چهار جانبه می باشد که مطالب مطرح شده در آن به خوبی فضای فکری و فرهنگی جامعه مخصوصا دانشجویان و روشنفکران آن زمان یعنی سال های نزدیک به انقلاب اسلامی را نشان می دهد. این سخنان ضمن اینکه ویژگی های فکری هر یک از صاحب نظران فوق را آشکار می سازد، حاکی از نکته سنجی و انحراف شناسی و استقامت رای شهید آیت الله مطهری می باشد.

اسلام و مسیحیت بیشترین پیروان را در دنیا دارند. بیشتر پیروان این دو دین خود را در طریق نجات می دانند و به همین دلیل، دعوت مسیحیان به پذیرش دین اسلام شاید همواره موفقیت آمیز نباشد. سؤالی که برای متفکران پیش می آید این است که در این شرایط، چگونه می توان به همزیستی مسالمت آمیز رسید؟ بهترین شیوة گفت وگوی ادیان، گفت وگوی پیروان ادیان است. در گفت وگوی ادیان، مشابهت ها و نقاط افتراق میان دو دین بیان می شود و بسیاری از سوءفهم ها برطرف می گردد. امروزه بیش از پیش ضرورت این بحث مشخص شده است. یکی از متفکرانی که دغدغة این بحث را داشته هانری کربن، فیلسوف فرانسوی، است. وی گفت وگوی اسلام و مسیحیت امکان پذیر می داند. این مقاله آراء وی را در این خصوص نقد و تحلیل می کند.

محی الدین ابن عربی ومارتین هایدگر دو پایه اصلی این پژوهشند. ابن عربی به عنوان نماینده سنت عرفان اسلامی ، پرنفوذترین عارف و حکیم اسلامی از قرن هفتم هجری به بعد بوده و تاثیر و نفوذی عظیم در تفکر و فرهنگ اسلامی ، بخصوص در ایران داشته است .هایدگر به عنوان نماینده تفکر معاصر پرنفوذترین متفکر قرن بیستم است که بیش از هر متفکری در فهم و نقد تفکر جدید سهم داشته و افقهای کاملا جدیدی به روی انسان معاصر گشوده است .در این پژوهش (( پرسش از حقیقت انسان )) به عنوان پرسش اصلی ، نقش رشته راهنما برای ورود به اندیشه های دو متفکر و تحقیق در آراء آنها را ایفا نموده است . ترجیح موضوع(( حقیقت انسان )) بر سایر موضوعات از آن جهت است که با این موضوع مجال برای ورود در عرصه های وسیعی از تفکر ، از جمله مسایل انضمامی تر انسان معاصر فراهم می گردد. محقق به مدد این پرسش کوشیده است امکان هم سخنی دو متفکر و تقریب آراء آنها را بررسی کند. این پرسش در مجموعه آثار دو متفکر نقشی بنیادی دارد و علاوه بر آن می تواند در فهم تفکر معاصر راهگشا باشد . این پژوهش را از دو وجهه نظر می توان مورد توجه قرار داد:1. بررسی امکان گفتگوی نمایندگانی از دو فرهنگ در باب مسئله ای از مسایل انسان معاصر. 2. بررسی امکان مشارکت نماینده یک سنت فکری مربوط به دوران غیر مدرن در پاسخ دادن به پرسشی اساسی در عالم معاصر. پرسشهای تحقیق در ذیل همین دو وجهه نظر قابل طرحند: 1. آیا می توان انتضار گفتگوی ثمر بخشی بین نمایندگان دو سنت در باب حقیقت انسان داشت؟ 2. آیا استمداد از مکتب ابن عربی برای پاسخ گفتن بهمسایل انسان معاصر وجهی دارد؟ فرضیه تحقیق در ابتدا پاسخ مثبت و قاطع به این دو پرسش بود . اما در ضمن تحقیق این پاسخ تعدیل شد و توجه بیشتر به جوانب اندیشه های دو متفکر و تفسیرهای متفاوت از آنها، بخصوص در مورد هایدگر، تحقیق را به این نتیجه سوق داد که این خصوصیت ذاتی دو تفکر است که امکان تفسیرها و برداشتهای متنوع از آنها را فراهم نموده است . در عین حال به نظر می رسد که :1. امکان گفتگوی بین دو سنت وجود دارد و نمایندگان دو سنت می توانند این گفتگو را بسط و گسترش دهند. 2. آثار ابن عربی و شارحانش برای ورود به عرصه پرسشهای بنیادی انسن معاصر قابلیتی بیش از آنچه تا کنون ظاهر شده دارد. در این پژوهش محقق به روش تحلیل محتوا آثار و متون دو متفکر و شارحان آنها را مورد بررسی قرار داده و کوشش نموده با توجه به اقتضائات تاریخی و شرایط فکری آنها پاسخهای دو متفکر به (( پرسش از حقیقت انسان )) را استخراج کند. سپس بر اساس کلیت طرح دو متفکر، به روش هرمنوتیکامکان گفتگو و هم سخنی دو متفکر را بررسی کند. در فصولی که امکان تقریب آراء و الیف اندیشه ها و یافتن افقهای مشترک مورد تامل بوده ، بطور طبیعی نقش محقق و برداشتهای وی بیشتر شده و تاویل متن به عنوان روش غالب در آمده است . دراین گام تجربه متفکران ایرانی در تقریب اندیشه ها و همچنین روش مقارنه و تطبیق بین هایدگر و حکمای شرق، بخصوص آن گونه که بین هایدگر و لائوتسه در ژاپن صورت گرفته مورد توجه قرار گرفته است .