جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فلسفه هنر وزیبایی شناسی که امروزه شاخه مهمی از فلسفه های مضاف به حساب می آید، در بردارنده مسائل فراوانی است که می توان بسیاری از آنها را با مدد گرفتن از مبانی اساسی(وجود شناسی(ابن عربی و ملاصدرا)، ماهیت شناسی (سهروردی)، نفس شناسی و معرفت شناسی)، بازشناسی و بازخوانی کرد، دیدگاه این سه حکیم درباره قوه خیال نیز یکی از مسائل نفس شناسی است که نقش آن در آفرینش آثار هنری بررسی خواهد شد. بنابر مبانی نفس شناسی ملاصدرا، نفس از قوا و مراتب گوناگونی که بخشی از آنها ناظر به ادراکات انسان اند. از جمله مهم ترین آنها قوه خیال است که همواره نقش بسزایی در شکل گیری یک اثر هنری دارد. عالم مثال یا همان عالم خیال همواره مورد توجه فلاسفه بوده , این موضوع را حتی در فلسفه افلاطون نیز می توان سراغ گرفت .کمال و تعالی هنر در تعبیر این سه حکیم، قوه خیال درمخاطب اثر هنری متجلی می شود. هنگامی که مخاطب با یک اثر هنری رو به رو می شود، در همه این حالات، نخست صورت حسی از آن در نفس وی منعکس می شود. در مرحله بعد، این صورت حسی ارتقا می یابد و در خیال او جای می گیرد و سپس با تعالی این صورت خیالی در نفس مخاطب، حقیقتی معقول که در واقع، معنا و محتوای آن اثر را تشکیل می داده است، ظهور می یابد. بر اساس نظریه اتحاد عاقل و معقول، این صورت ها و حقایق در هر مرحله با قوه متناظر خود و در واقع با نفس مخاطب متحد می شود و از آن جا که صورت های خیالی از صورت های حسی و کلیات معقول از صورت های خیالی واقعی تر هستند، مخاطب در رویارویی با اثر هنری، مرحله به مرحله تعالی می یابد. البته، ناگفته نماند که میزان این تعالی کاملاً به توانایی ادراکی مخاطب و تعالی اثر هنری بستگی دارد. هرچه مخاطب رشد یافته تر باشد، در رویارویی با اثر هنری متعالی بیشتر رشد کرده و سریع تر به حقایق والای آن منتقل می شود. بر پایه هر دو بعد از تحلیل نقش تربیتی مهم قوه خیال در نگاه حکمای مسلمان ،بسیار پراهمیت است. خیال که واسطه ای است میان عالم محسوسات و معقولات، هم وظیفه ابلاغ حقایق عالیه جهان هستی را برعهده دارد و هم انسان های کمال جو را از مسیر محسوسات به حقایق معقول می رساند.پژوهش پیش رو اسنادی _ کتابخانه ای است و از روش توصیفی تحلیلی بهره گرفته شده است.واژگان کلیدی:فلسفه هنر _ سهروردی_ابن عربی_ ملاصدرا_عالم خیال.

مسئلۀ هنر از پدیده های مهم در زندگی بشر است که احکام آن باید در دانش فقه به صورت منضبط استنباط شود. در فقه به دو صورت می توان موضوع هنر را به تصویر کشید: گاه با نگاهی جامع و فارغ از تعینات هنری و گاه با نگاه و تمرکز بر موارد خاص. در نگاه جامع، آنچه مهم است، استخراج اصل اولی این پدیده است. بر اساس اَسناد شرعی، حکم اولی آن استحباب است؛ پس از تحلیل و بررسی آن دسته از مصادیق هنر که در فقه مورد اشکال واقع شده، روشن می شود جهت اشکال، عناوینی غیر از عنوان هنر است و این عناوین گاه با هنر مقارن و گاه مفارق با آن است.

تمامی هنرهای بصری تمدنهای پیشین نشان‌دهنده نوعی اندیشه و بینش‌اند، که از قداست و ژرفا برخودارند، و این، حاصل آشنایی هنرمندان با "معرفت بصری یا دیداری" بوده و مراد از معرفت دیداری آنست که اینان با معرفتی راستین به جنبهء معنوی وجود التفات داشتند. اینان پیرامون عالم کبیر و عالم صغیر غور و مداقه کرده‌اند، و بدین جهت آثارشان کاملا از جهات ربانی و معنوی بهره یافته است . به واقع آثار مبتکرانهء اینان پیوندی مستقیم با خداوند و حقیقت داشته است . این هنرمندان ساختار مجرد عالم را به ما نمایانده‌اند و این نه تنها بیانگر اعتلای کار ایشان در "معرفت دیداری" است بلکه عمق اندیشهء آنان را نیز آشکار می‌سازد.

در هنر نقاشی با این پرسشروبرو هستیم که آیا باید به فرم ظاهری طبیعتوفادار بوده و به ترسیم آن پرداخت ؟ و یا ضرورتی بر انجام دخل و تصرفدر تظاهر طبیعی اشکال وجود دارد؟ با یافتن این پاسخ که اشکال در ظاهر طبیعیخود (اگر چه حقایق را پنهان دارند) فاقد معنای عمیق هستند و با ترسیم ظاهر طبیعت ، حضور هنرمند به حداقل می‌رسد، به اهمیتدفرماسیون پی خواهیم برد. اما دفرماسیونی که موجبارتقاء فرم گردد، و معانی عمیق و حقایق را آشکار کند. بنابراین هر دخل و تصرفی نمی‌تواند موجبدست‌یابی به حقایق رتر شده و اهمیتپیدا کد. به سببدیدگاههای مختلفنسبتبه واقعیت ، دخل و تصرفدر ظواهر طبیعت ، دارای تنوع گوناگونی است ، که در هنر شرق دور و مصر و یونان و هنر معاصر غربو نگارگری ایرانی اسلامی نمایان می‌باشد. در هنر غرب ، از میان ساختار ذهنی هنرمندان مختلفبرخی به سببنوع نگاه استهزاءآمیزشان نسبتبه انسان و جهان، به تحریففرم می‌پردازند و به مخدوشکردن فرم اقدام می‌کنند، و یا به جهان موهوم نفسانی می‌پردازند. در حالی که دفرماسیون علی‌رغم معنی لفظی خود در جهترسین به حقایق و ارتقاء صورتمی‌گیرد. و این ارتقاء فرم جز با نظر به عالم مثال و توجه به عالم خیال صورتنخواهد پذیرفت . انسان وقتی آیینه ضمیر را از آلودگی پاککرده باشد و به خوبیها و پاکیها و اعمال انسانی عادتنماید می‌تواند به عالم خیال محمود دستیابد. و انسان هنرمندی که ضمیر را از آلودگیها زدوده باشد، می‌تواند با صور خیال، حقایق را بازنمای کرده به صور محسوسدرآورد. و یا به عبارتتی ظواهر مادی را با پالایشو پیرایشبه عالم برتر کند. که این امر از طریق خیال متصل و سپسخیال منفصل (خیال مطلق) انجام می‌گردد. و این همان اقداماتی استکه در نگارگری اصیل انجام می‌گردد. بنابراین نگارگر با نظر به عالم مثال، به جهان مادی نخواهد پرداختبلکه جهانی می‌آفریند که از عوارضمادی دور است ، جهانی که نگارین و مثالین می‌نماید. بنابراین پالایشو پیایشدر نگارگری، برای دست‌یابی به عالمی لطیفو اعیان صور ثابته و جوهر دگرگون نشدنی اشیاء است . و نگارگر با کمکمواد گرانبها و جادو رنگها و خطوط کناره نمای (قلمگیری) لطیفو طرحی سامان یافته و ترکیبی موزون به یکساختار وحدتیافته دستمی‌یابد. با توجه هنرمند به زمان و مکانی فانی طبعا وی ملزم به طرح عوارضو ایجاد علاقه به آن خصوصیات ، نقاشرا از دریافتملکوتی باز خواهد داشت . اما وقتی هنرمند توجه خود را به عالم درونی و نقوشی که در قوه تخیل وی پدید می‌آید معطوفسازد، می‌تواند (در صورتپاکبودن ضمیر از زنگار) به عالم ملکوتپیوند برقرار نماید. و همچون سالکی رو به حق حرکتکند. و آثاری خواهد آفرید که از قواعد محسوسرسته‌اند و چون کتابی از معرفتجلوی ما نمایان خواهد شد و این همان هنر اسلامی استکه چون شانی از فرهنگو تمدن اسلامی در مقام ابداع "وجه‌الله" است . و نگارگر مسلمان همتشرا در جهتبیان معانی دینی و ایجاد صور محسوساز اعیان و صور ملکوتی مصروفخواهد داشت . بنابراین هنرمند نگارگر امروزه، آنگاه که سعی در نزدیکساختن اثر خود به طبیعتدارد و در ترکیب‌بندی و تناسباتو پرسپکتیو به ظاهر طبیعتتوجه می‌نماید، از ویژگیهای اصیل نگارگری (که ارزشخود را مدیون آنها است) دور خواهد شد. بنابراین هرگونه نوآوری در نگارگری وقتی با شناختروح نگارگری و درکارزشهای معنوی هنر ایرانی - اسلامی نگارگری و در مسیر سنتالهی انجام بگیرد، اصالتخواهد یافت .

دو فرهنگ و تمدن چین و ایران از سالیان پیش در قاره پهناور آسیا خودنمایی می کردند. شاید به دلیل فاصله مکانی این دو قدرت بزرگ بود که در طول تاریخ دو امپراتوری چین و ایران هرگز در مقابل هم نایستادند. اما این دو قدرت عظیم آسیایی، همواره با یکدیگر ارتباطاتی داشتند که این ارتباطات خواه بازرگانی و خواه فرهنگی، تاثیراتی بر فرهنگ مقابل داشته است.هم ایرانیان و هم چینیان به خاطر وفاداری به سنت ها، عناصر فرهنگی وارداتی را به نوعی با فرهنگ و سنت خود همرنگ و هم سو می کردند.ایرانیان انعطاف خاصی نسبت به پذیرش هنر و فرهنگ جدید از خود نشان می دهند؛ ابتدا با آن عجین شده و سپس به تدریج استعداد و خلاقیت خاص خود را از لابلای این مراودات فرهنگی جلوه گر می سازند.یکی از جنبه های تاثیرگذار خارجی بر هنر ایران، هنر چین است که در بستر یکی از قدیمی ترین تمدن های بشری شکل گرفته است. با حمله مغول ها به ایران در سده ی سیزدهم تا هفتم و با رویکار آمدن ایلخانان، پس از سپری شدن ناآرامی ها و آشوب ها، ارتباطات بین دو کشور ایران و چین، به عصر طلایی خود رسید؛ چرا که هر دو کشور مورد حمله یک مهاجم خارجی قرار گرفته و تحت حکومت واحد مغول اداره شدند.حاکمان مغول (خاندان سونگ و یوآن) که به طور جدی تحت تاثیر فرهنگ و هنر غنی چین قرار گرفته بودند، از طریق ارتباطات سیاسی، تجاری و بعدها فرهنگی، این علاقه ی خود را به هم پیمان خویش در ایران نیز تسری بخشیده و مقدمات تاثیر متقابل هنر ایران و چین در زمینه های مختلف هنری و از جمله نقاشی، فراهم کردند.سوالات:1-آیا عناصر تشکیل دهنده نگاره های چینی در نقاشی های ایرانی دوره ایلخانی نیز تاثیر گذارده است؟2-چه تفاوت ها و شباهت هایی در خصوص انعکاس طبیعت در نقاشی های چینی و ایرانی وجود دارد؟اهداف:1-بررسی نمادین طبیعت گرایی در نقاشی های دوران سونگ، یوآن و ایلخانان ایرانی2-بررسی عناصر مشترک تشکیل دهنده نگاره های چینی و ایرانی

تحولات اجتماعی و سیاسی و فرهنگی ایران در دوران قاجار جامعه به‌ شدت سنتی ایران را در ‌برابر امواج تمدن غربی قرار داد و در مجموع، شرایطی به وجود آورد که تا آن زمان برای جامعه ایران بی ‌سابقه بود. پژوهش حاضر در ‌پی پاسخ‌ گویی به این پرسش است که آیا شرایط ویژه اجتماعی و فرهنگی عهد قاجار تاثیری در شعر و نقاشی این دوران گذاشته است؟ و اگر پاسخ مثبت است، آیا تاثیر پدید آمده در این دو حوزه هنری مشابه بوده است یا خیر؟بدین‌ منظور نخست با بررسی شرایط اجتماعی و فرهنگی ‌عهد قاجار و پژوهش در شعر و نقاشی این دوران در می ‌یابیم که، در هر دو حوزه جریان ‌های چهارگانه متناظری وجود داشته که دو جریان از آنها کاملا جدید است. تمسک شاعران و نقاشان به شیوه ‌های گوناگون بیان هنری چیزی نیست جز آزمونی برای برون ‌رفت از بحران اجتماعی -‌ فرهنگی دوران قاجار.نتیجه ‌گیری مقاله آن است که شرایط اجتماعی مشترک تاثیری واحد در این دو هنر بر جای گذاشته؛ تاثیری که سرگذشت آنها را به گونه ‌ای دور از انتظار به یکدیگر شبیه ساخته است.

بعد از استیلای لشکر چنگیز بر بلاد اقوام اویغور و منحل شدن این طایفه در تاتارها، سبک نقاشی مانوی – اویغوری توسط مغولان در چین منتشر و رایج شد و ذوق و سلیقه استادان این سرزمین متمدن که خود نیز به این فن علاقمند و در آن مهارت داشتند، در آن اثر کرد و به تدریج سبک نقاشی ایرانی – مانوی پس از گذشتن از دست هنرمندان اقوام اویغور و مغول، در چین به عنوان سبک خاصی شناخته شد و همین سبک نقاشی است که در عهد ایلخانان مغول توسط هنرمندان چینی با بهره مندی از روش ها و سنت های هنری نقاشی چینی، دوباره در راستای مبادلات فرهنگی و هنری به ایران برگشت و به عنوان «سبک چینی» مشهور گردید. علت عمده این امر نیز عزیمت برخی از هنرمندان چینی به امر ایلخانان، به ایران بود. در نتیجه این امر و رفت و آمد مردم ایران به چین به تدریج نقاشی سبک چینی در ایران انتشار یافت. بر اثر نفوذ هنری نقاشان چین و استفاده از کاغذ، قلم و مرکب چینی و شکل و شیوه رنگ آمیزی و ترکیب خطوط و ترسیم صورت بعضی حیوانات و پدیده های ذی روح که در میان فرهنگ و هنر مسلمین سابقه نداشته، مثل اژدها و بعضی از حیوانات افسانه ای دیگر، به تدریج اجزای و عناصر جدیدی در نقاشی ایرانی داخل شد و در تصاویر خلق شده، نقش صورت های مغولی با چشم های بادامی و گونه های برجسته معمول گردید و این اختلاط و تاثیر و تاثرات سبک نقاشی چینی و ایرانی در یکدیگر، به ویژه در عهد تیموریان در قالب «مکتب هنری هرات» به اوج خود رسید.

آثار آندره مالرو گستره ای جهانی و اروپایی دارد. این توجه خاص نسبت به اروپا نقاشی پابلو پیکاسو را نیز شامل می شود. با اینکه مالرو در مورد پیکاسو در زمان حیاتش مطلبی ننوشته است اما در سالگرد مرگ نقاش کتابی را به رشته تحریر در آورد تا بدین ترتیب از او قدردانی به عمل آورد. رابطه پیکاسوی نقاش و مالروی نویسنده بسیار پر فراز و نشیب بود. با اینحال در اسپانیا کتاب ضد خاطرات همانقدر سر و صدا بپا کرد که تابلوهای پیکاسو. به همین دلیل است که مالرو سخنگوی نقاش می شود تا بهتر عقاید خویش را در مورد نقاشی بیان کند و پیکاسو هم به بهترین وجه موزه خیالی نویسنده را به تصویر می کشد.

فضای اَدبی بین دو قرن شاهد انفجار فعالیت شعری بوده، آفرینش حالتی «صنعتی» پیدا کرده و متون ادبی، هنری نیز شده اند. نویسندگان همچون «پروست» به نقاشیهای زمان خود توجه می کنند، به خصوص به نقاشانی همچون: «مونه»، «مانه» و «تانر» که دارای سبک امپرسپونیستی هستند. تابلوهای «مونه»، علی الخصوص دو مجموعه نیلوفرها و آنهایی که دارای مضامین آبی می باشند، اثر نویسنده را تحت تاثیر قرار داده اند.با «مونه» و «مانه»، «پروست» تبدیل به منتقد هنری شده، او همچنین از حامیان هنرمندان چون «شارل را فردوسی» در کتاب خویش یاد می کند. نویسنده همچنین شخصیتهایی واقعی همچون نقاش فرانسوی «شاردن» را با شخصیتهای دیگر که خیالی هستند، همانند «الستیر» جایگزین می کند. بدین ترتیب شاهکار پروست، تعریف دیگری از ادبیات و نوع – سومی از آفرینش «بارتی» بین نقد و رمان می باشد.

مفهوم «شمایل نگاری تفسیری» از آثار هنری که ریشه در علم بیان و سخنوری یونان باستان داشته است، باز در قرن نوزدهم توسط نویسندگان رمانتیک و بخصوص پارناسینها رواج پیدا کرد. علی رغم محدودیت های اعمال شده بر معنای این لغت در طی قرون که منجر به پدید آمدن یک دیدگاه مختصر و تقلیل یافته از تاریخ نوشتار توصیفی در نقد ادبی شد، با این وجود شمایل نگاری تفسیری در توصیف آثار هنری جایگاه ویژه ای در نوشتار منظوم و منثور قرن نوزدهم دارد. نمایش اثر هنری و توصیف آن به شکل نوشتاری که در آثار تئوفیل گوتیه بسیار فراوان دیده می شود، بر پایه هنر و دانش زیباشناسی شاعر مبنی بر جستجوی زیبایی مطلق و در جهت ایده آل کردن واقعیت می باشد. نمایش نوشتاری و تفسیری یک اثر هنری در مجموعه شعر اسپانیا نقش اساسی داشته به طوری که از حد یک صنعت سخنوری فراتر رفته و ارزشی چندمنظوره پیدا می کند.