جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

رساله‌ی حاضر با هدف شناسایی نقش اخلاق و دین در ازدواج و تحکیم آن بر اساس منابع دینی و اصول اخلاقی الهی- انسانی و تاثیر آن‌ها در کارآمدی نهاد خانواده انجام شده است.این پژوهش با رویکرد تحلیلی - توصیفی و کتابخانه‌ای و اینترنتی با هدف شناسایی آموزه‌های دینی و اخلاق الهی در ازدواج وخانواده تدوین یافته است؛ که عمل به آن‌ها موجب تقویت، استحکام و کارآمدی این دو می‌شود.نتایج پژوهش نشان می‌دهد که، در منابع دینی برای تمام جنبه‌های زندگی خانوادگی که کانون تربیت ، رشد مادی، معنوی، فردی و اجتماعی است، دستورالعمل‌های اخلاقی بیان شده ، که پایبندی و عمل به آنها کارآمدی خانواده را تأمین و تضمین می‌کنند.آرامش و سکینه، موّدت و رحمت، بین زن وشوهر از نتایج ازدواج بر مبنای این‌که ازدواج از دیدگاه دینی، صرفاً قراردادی ساده و عادی نیست؛ بلکه میثاقی غلیظ و پایدار است، می‌باشند.به همین منظور، جهت ترغیب به ازدواج و اعتلای خانواده پیشنهاد شده، تا پاره‌ای از قوانین و ومقررات حقوق ایران، در قسمت حقوق خانواده با رویکردی کارشناسانه وفنی تغییر و یا اصلاح شوند

یکی از ضروریات، جهت استحکام بنیاد خانواده ی اسلامی تأسی به الگوی کامل است. آخرین و کامل ترین کتاب آسمانی-قرآن- که برنامه ی جامع سعادت دنیوی و اخروی است، الگوی کامل را با شاخصه و علایم آن معرفی نموده است.پیروی و الگوگیری از اسوه های انسانی، فرد را از هر گونه انحطاط و انحراف مصون می دارد. انسان و خانواده ی اسلامی در صورت نداشتن الگو یا داشتن الگوی نامناسب نمی تواند مسیر کمال را طی نماید. بنابراین خانواده ی اسلامی بهتر است در پی دانستن و به کار بستن گفتار و رفتار ائمه معصوم(ع) به عنوان قرآن ناطق و الگوی کامل بشری، باشدتا دچار خطا نشود و در جهت تربیت صحیح خود و فرزندان و خانواده و در نهایت، جامعه ی اسلامی گام نهد. در این پژوهش به تعریف الگو و الگوپذیری از غرب و الگوهای غرب زده و عواقب پیروی از آنها و الگوپذیری مثبت از اسوه های حسنه و نتایج آن پرداخته شده است و در هر بخش، فرمایشات معصومان(ع) بیان شده است تا مورد تبعیت قرار گیرد. در جهت الگوپذیری، محقق نمونه هایی از زندگی عالمان دینی و شهدای عصر حاضر را نیز ارایه نموده است تا الگوهای عینی، ملموس و مشهود نیز مورد توجه قرار گیرند و خانواده های اسلامی بهتر بتوانند طی طریق کنند.هدف از این پژوهش، شناخت شاخصه ی گفتاری و رفتاری الگوهای کامل انسانی برای خانواده های اسلامیاست تا بتوانند در اموری مانند کار و تلاش در کنار آراستگی باطنی و ظاهری و در کنار آن تربیت فرزندان صالح، به نیکی عمل کنند و در آداب اسلامی همچون خوردن و آشامیدن که مهم ترین رکن آن کسب رزق حلال است، را همراه با تمام افراد خانواده به خوبی عمل کنند و علاوه بر اخلاق فردی به اصلاح امور اجتماعی بپردازند و در حق نیازمندان جامعه ی اسلامی، انفاق را عملی سازند و در کل بتوانند از آثار و برکات پیروی از الگوهای اسلامی بهره مند شوند و به آرامش قلبی برسند و از سرگردانی و انحطاط دینی دور گردند. تا هر فردی برای دیگران و والدین برای فرزندان و در نهایت خانواده ی اسلامی برای دیگر خانواده ها الگو باشندو بتوانند جامعه ای اسلامی و کامل بسازند.

خانواده از دیدگاه اسلام، کانون الفت و محبت و کانون مهر ورزی و مودت است. در این میان امام علی (علیه السلام) محبت و صداقت را ارکان اصلی خانواده عنوان می‌نماید. پژوهش حاضر در صدد بررسی و شناخت الگوی رفتار در خانواده از دیدگاه کلام و سیره علوی می‌باشد. سئوال اصلی این پژوهش به دنبال پاسخ به آن می‌باشد که الگوی رفتار در خانواده در کلام و رفتار امام علی (علیه السلام ) چگونه بوده است؟محقق با استفاده از روش اسنادی و کتابخانه ای و بهره‌گیری از منابع و متون معتبر در این زمینه به بررسی وشناخت الگوی متعارف رفتار در خانواده، رفتار والدین با فرزندان، زن و شوهر و فرزندان در برابر یکدیگر در کلام و سیرۀ علوی پرداخته است. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که محبت ورزیدن و صداقت از بنیان‌های اصلی خانواده در مکتب امام علی (علیه السلام) به حساب می‌آیند. پرهیز از دروغ و خشونت ورزی، داشتن حسن خلق و احترام متقابل اعضای خانواده نسبت به یکدیگر از مهمترین ارزش‌هایی است که پر کاربرد‌ترین عناصر مورد تأکید امام علی (علیه السلام)، محبت و مهربانی و خوش خلقی بوده و در فرهنگ علوی با صراحت کامل خشونت و زور در رفتار با خانواده نهی شده است. همچنین پاکدامنی، خوش خلقی، پرهیز از انتظارات نامعقول و تربیت صحیح فرزندان از توصیه‌های مهمی در فرهنگ علوی به زنان و همسران خانواده‌ها برای داشتن یک زندگی شیرین بوده است.

تعلیم و تربیت همواره از دغدغه‌های بزرگ بشر بوده و عالمان این عرصه درصدد تعیین خط مشی تربیتی برای جوامع بشری بوده‌اند. در این میان ادیان الهی نیز برای هدایت و تربیت انسان ارائه‌ی طریق کرده‌ و فطرت پاک انسانی را مخاطب خود قرار داده‌اند و اسلام به عنوان آخرین و کامل‌ترین دین آسمانی، برای این منظور برنامه‌ای خاص و فراگیر دارد و با ارائه‌ی الگوی حسنه : پیامبر اکرم ( ص ) سرمایه‌ای گرانقدر در اختیار جوامع بشری قرار داده است که مطالعه و بررسی سیره‌ی نبوی می‌تواند ما را به تبیین نظام تربیتی استواری برساند.این پژوهش با هدف : " تبیین نظام تربیتی بر اساس سیره‌ی نظری و عملی پیامبر ( ص ) " درصدد پاسخ گویی به این سوالات برآمده است.1- مبانی فلسفی و نظری نظام تربیتی مبتنی بر سیره‌ی حضرت رسول ( ص ) چیست؟2- اصول تربیت از نظر حضرت رسول اکرم ( ص ) چه می‌باشد؟3- بر اساس مبانی تربیتی رسول اکرم ( ص ) چه اهداف و روش هایی برای تبیین نظام تربیتی می‌توان تعیین نمود؟4- الگوی تربیتی حضرت رسول اکرم ( ص ) دارای چه شاخص هایی می‌باشد؟ـ روش پژوهش حاضر تحلیلی ـ توصیفی از نوع تحقیقات کیفی می‌باشد که از طریق مطالعه‌ی کتب و منابع موجود به تحلیل اطلاعات جمع آوری شده پرداخته است و به بررسی مبانی، اصول و اهداف تربیتی برآمده از سیره‌ی نبی می‌پردازد : مبانی و اصول تربیت نبوی از قرآن سرچشمه گرفته، بر کرامت انسان و فطرت پاک او ـ اصل توحید و معاد استوار شده است و می‌خواهد که با تزکیه‌ی نفس او را به مقام قرب الهی رسانده و با اجرای عدالت اجتماعی زندگی مادی و معنوی او را تأمین سازد. و در راستای ارائه الگوی برتر و پاسخگو به نیازهای جامعه، جامع‌ترین راهکار را در اختیار ما قرار دهد.

خانواده مهمترین نهاد اجتماعی در جوامع انسانی است که تکوین و پرورش شخصیت افراد در آن شکل می‌گیرد. علی‌رغم جایگاه مهم خانواده و زندگی زناشویی، داده‌های آماری حکایت از افزایش روزمره‌ی فروپاشی این پیوند انسانی دارد. شکی نیست که نگرش مذهبی می‌تواند در ارتباط زناشویی موثر باشد، زیرا مذهب شامل رهنمودهایی برای زندگی و ارائه‌دهنده‌ی سامانه‌ی باورها و ارزش‌ها است که این ویژگی‌ها می‌توانند زندگی زناشویی را متأثر سازند. بنابراین باتوجه به افزایش روزافزون آمار طلاق در ایران و به طور خاص در قم، و نیز با توجه به تأثیر دین بر زندگی خانوادگی، درصدد آن برآمدیم تا رابطه‌ی دینداری با نگرش زوجین به طلاق را در بین کارمندان دانشگاه‌های دولتی شهر قم، مورد بررسی قرار دهیم. از روش پیمایش جهت جمع‌آوری داده‌ها استفاده شد. نمونه 160 نفر از کارمندان دانشگاه‌های دولتی بوده‌اند که با روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌بندی بین کارمندان توزیع شده است.مهم‌ترین نتایج تحقیق حاکی از آن است که متغیرهای مستقل اصلی، با متغیر وابسته(نگرش به طلاق) رابطه‌ی معنادار دارند؛ به این صورت که با افزایش میزان دینداری و نیز با بالارفتن سطح کارکرد خانواده، نگرش به مطلوبیت طلاق در سطح پایین‌تر و با قوت یافتن گرایش‌های دینی، نگرش به مطلوبیت طلاق در سطح بالاتر قرار می‌گیرد. در بین متغیرهای زمینه‌ای، متغیر گرایش‌های دینی با مدت اقامت در قم رابطه‌ی معنادار و مستقیم و با متغیر میزان تحصیلات رابطه‌ی معنادار دارد. همچنین متغیر نگرش به طلاق از بین متغیرهای زمینه‌ای، با متغیر میزان درآمد رابطه‌ی معنادار و مستقیم دارد. در مجموع، نتایج نشان می‌دهد متغیرهای مستقل اصلی تحقیق تقریباً 27 درصد از واریانس نگرش به طلاق را تبین می‌کنند. از بین متغیرهای مستقل، متغیر میزان دینداری و از بین ابعاد متغیر میزان دینداری، بعد پیامدی بیشترین تأثیر را روی متغیر وابسته داشته‌است، به‌طوری‌که بعد پیامدی به‌تنهایی، حدوداً 25 درصد از واریانس نگرش به طلاق را تبیین می‌کنند.

در منطقه‌ی جزیره العرب قبل از اسلام ، همانند سایر مناطق، نگرش منفی به زن نگاه غالب بوده است. اسلام این نگاه را متحول کرد. خلقت یکسان زن و مرد در گفتمان قرآن، تساوی آن ها را در کسب ارزش‌های معنوی و عدم تفاوت زن و مرد را در زمینه‌های فکری، خانوادگی و اجتماعی به همراه داشت. این بینش در گفتمان نبوی با تاکید بر ارزش ذاتی و شأن و منزلت زن و برخورداری از حقوق متقابل در چارچوب خانواده و مشارکت در امور جامعه، جنبه‌ی عینی و عملی به خود گرفت. با رحلت پیامبر(ص) جامعه دست‌خوش تحولات شد. اراده‌ی جامعه‌ی اسلامی بر این اندیشه استوار شد که گفتمان اسلام در باب زن در حاشیه قرار گیرد. عوامل متعددی هم چون باورهای یهود در تقویت این جریان و بازآفرینی نگاه جاهلی به زن تأثیر گذار بود. باورهای یهود در عهد عتیق در باب آفرینش زن و جایگاه او در هستی و اعتقاد به خلقت طفیلی و تبعی طن سبب شد تا نگاه منفی به زن در ابعاد مختلف در فرهنگ یهود انعکاس یابد. نفوذ این باور یهود در جامعه‌ی اسلامی به وسیله‌ی احبار نومسلمان و راویان آن‌ها زمینه را برای بازتولید نگاه منفی به زن در زمینه های مختلف فکری، خانوادگی و اجتماعی هم‌سو با نگاه جاهلی فراهم ساخت. بدین ترتیب، نفوذ و رواج باورهای یهود در جامعه‌ی اسلامی منجر به ظهور احادیث و روایت‌هایی شد که هر چند به نام احادیث اسلامی به فرهنگ اسلامی راه یافت، اما در حقیقت چیزی جز بازتولید نگاه جاهلی به زن نبود. از این رو، شناخت آموزه‌های اصیل اسلامی از آموزه‌های جاهلی بازتولید شده به نام اسلام، انجام این پژوهش را ضروری می سازد.

روابط زن و مرد که در جوامع پیشرفته امروزی و با ظهور صنعت از پیچیدگی خاصی برخوردار شده است، با ظهور فمینیسم و توسعه ی آن به کشورهای مسلمان، متفکران اسلامی را به چاره اندیشی و پاسخ به شبهات مطرح واداشت.این پژوهش بر آن است که با استناد به آیات قرآن و روایات منقول از پیامبر اسلام و ائمه طاهرین علیهم السلام،جایگاه و روابط زن و مرد را در صورت نامحرم بودن و در ارتباط با همسر خود از منظر قرآن کریم مورد نقد و بررسی قرار دهد. این پژوهش به روش اسنادی- کتابخانه ای تدوین یافته و از نظرات مفسران استفاده گردیده است؛ ضمن آنکه از روایات معصومین علیهم السلام در تحلیل بررسی های صورت گرفته و یا در تعیین مصادیق و جزئیات،بهره گرفته است.در این پژوهش، پس از بیان کلیات، به مفهوم شناسی روابط، ضرورت و ضابطه مندی آن بر اساس وحی الهی پرداخته شده است. مقصود از روابط در اینجا روابط متقابل و اجتماعی است که حامل معنا و پیام است.در فصل سوم، مسئله ی جایگاه زن و مرد در قرآن کریم مطرح شده و آفرینش مستقل زن از مرد، سرشت و توان عقلی برابر او با مرد مورد بررسی قرار گرفته و آیات مربوطه و روایات نقل شده از شیعه و سنی مطرح گردیده و نظرات مفسران مورد نقد واقع شده است.در این فصل به گفتمان مردانه درقرآن کریم پرداخته شده و بیان گردیده که از این امر نمی توان شرافت و برتری مردان را بر زنان ثابت نمود.در فصل چهارم به روابط زن و مرد نامحرم پرداخته شده است و جنبه های مختلف ارتباط گفتاری و غیر گفتاری مورد ارزیابی قرار گرفته است. محدودیت ارتباط زن و مرد نامحرم با یکدیگر، گسترش عفاف و دوری از مسائل تحریک کننده در جامعه، از منظر قرآن كريم نتیجه ای است که این فصل در برداشته است. منفعت جامعه و به خصوص زنان از این دستورات حکمتی است که در ورای این محدودیت ها نهفته است.در فصل پنجم به روابط زن و شوهر در محیط خانواده پرداخته شده است. اهمیت حفظ و تقویت نهاد خانواده، باعث شده که این جامعه ی به ظاهر کوچک، مورد حساسیت شریعت اسلام واقع شود و قرآن کریم و سخنان معصومین علیهم السلام ، به ذکر مسائل خانواده و ارتباطات خانوادگی بپردازند و با بیان جزئیات و مصادیق در تمام زمینه های ارتباطی رهنمودهای لازم را بنمایند تا با عمل به این دستورات و سفارش ها، از فروپاشیاین نهاد مهم اجتماعی جلوگیری شود.

قرآن برای ارتباط همسری بین زن و شوهر، قوانین و تکالیفی را قرار داده است و حقوقی را نیز برای هر یک ثابت دانسته است، هر تکلیفی حقی را ثابت می‌کند و هر حقی تکلیفی را با خود به همراه دارد. از این رو اگر سخن از حقوق متقابل زن و شوهر به میان می‌آید در همان حال بایستی توجه داشت که تکالیفی نیز برای آنان ثابت است. در تفاوتهایی که در تفاسیر شیعه و اهل سنت در مورد حقوق متقابل زن و شوهر مشاهده می‌شود تفاوت جوهری و اساسی دیده نمی‌شود اما آنچه این دو را از هم متمایز می‌سازد منابع تفسیری آنهاست. هدف از این پژوهش شناخت دیدگاه‌های برآمده از قرآن در زمینه‌ی حقوق متقابل زن و شوهر است. قواعد و اصول قرآنی در بحث حقوق متقابل زن و شوهر که شامل قاعده مماثلت حقوق و تکالیف، قاعده معاشرت، قاعده تسلیط، قاعده لاضرر و ... در این تحقیق بیان شده‌اند. یکی از بحث‌هایی که در موضوع حقوق متقابل زن و شوهر مطرح می‌شود و از مباحث مبنایی در موضوع خانواده است حق حاکمیت و مدیریت در خانواده است. ابعاد مدیریت و حاکمیت در خانواده که شامل اطاعت و تمکین زن نسبت به مطالبات مرد، مشورت، حق تصمیم‌گیری در نگه داشتن طلاق و رجوع و عدالت می‌شود از منظر مفسران شیعه و اهل سنت معاصر مورد بررسی قرار گرفته است. از دیگر حقوق متقابل زن و شوهر حقوق معنوی است که شامل کمک به رشد معنوی و شناخت ضروریات دین و رسیدگی به امور معنوی و احکام دینی یکدیگر می‌شود. همچنین حقوق عاطفی که دربرگیرنده حسن خلق و احترام گذاشتن به یکدیگر، دوست داشتن یکدیگر، رازداری و حفظ آبرو و ضرر نزدن به یکدیگر می‌شود. و حقوق جنسی است که شامل آمیزش و بقاء نسل، رعایت بهداشت و عدم آزار در آمیزش می‌شود. حقوق اقتصادی زن و شوهر نسبت به یکدیگر گاهی حالت عام دارد که مشترک بین زن و شوهر است مثل اجرت کسب (دستمزد) و گاهی حقوقی هستند که جنبه‌ی اختصاصی به زن دارد مثل حق نفقه و مهریه.

یکی از مباحث بسیار مهم سبک زندگی اسلامی، بحث در مورد مبانی نظری سبک زندگی خانواده می‌باشد که مهمترین آنها عبارت‌اند از: خداشناسی، هستی شناسی، فرجام شناسی و انسان شناسی. نگارنده در این پژوهش با هدف آشنایی با مبانی نظری سبک زندگی در خانواده، با مطالعات کتابخانه‌ای، تحلیلی و با استفاده از کتب تفسیری و روایی و روان‌شناسی، به اثبات فرضیه تحقیق و بیان آثار مبانی نظری در سبک زندگی پرداخته و به نتایج زیر دست یافته است. خدا‌شناسی به عنوان اولین باور دینی، مسیر زندگی را برای خانواده‌ها روشن می‌کند و آثار زیادی در زندگی خانواده‌ها دارد: تقویت ایمان، سلامت جسم و روان، آرامش روحی، وحدت و همبستگی، خوش بینی و معنایابی زندگی، تقویت روحیه رضا و تسلیم، تقوا، آسان شدن مشکلات و ایجاد روحیه صبر و بردباری، از جمله آثار این مبنا می‌باشد. شناخت عالم هستی و نوع نگرش به آن، آثاری از قبیل: رعایت اعتدال بین دنیا و آخرت، استحکام خانواده در برابر مشکلات، احساس مسولیت در خانواده و امیدواری را در زندگی خانواده به ارمغان می‌آورد. فرجام شناسی، زندگی را از روزمره‌گی و تکراری بودن در می‌آورد و آثاری همچون: ایجاد انگیزه و اصلاح نگرش، آسان شدن مشکلات، خوش اخلاقی و احساس مسولیت اعضای خانواده، تعدیل و رهبری غرائز، معنابخشی به زندگی خانواده، جهت‌دهی به اقتصاد خانواده، در زندگی خانوادگی دارد. انسان‌شناسی و آگاهی از ابعاد وجودی انسان، هدفمندی و خلیفه خدا بودنش، خانواده‌ها را به سوی زندگی برتر سوق می‌دهد و آثاری همچون: گرایش به معنویات، نگرش مثبت به زندگی، ایجاد انگیزه و رعایت حقوق متقابل و وظایف خانوادگی، مهار کردن غرائز، رهایی از بی بندوباری، روشن شدن مسیر زندگی، پایبندی به ارزش‌های اخلاقی، برنامه ریزی در تربیت فرزندان و وفاداریرا در زندگی خانواده دارد.