جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چنين تاليف را الذريعه به خواجه نصير نسبت داده و ميگويد نسخه اش در مخزن كتب محمد علي خوانساري در نجف است. كه محتمل است همين نسخه بوده. «درايتي» [الذريعه 22/416، آية الله فاضل خوانساري 1/112]

متني موجز شايد كمي مفصل تر از تجريد الاعتقاد است در اعتقادات به روش کلامي و فلسفي. تفاوت عمده در اين دو كتاب آن است كه در تجريد، خواجه چنانكه در مقدمه ياد آور شده به مسائلي پرداخته كه مختار او بوده و آن را به دليل دريافته است و به آن معتقد بوده است. ولي در اين رساله اظهار نظر نمي كند و كاملا جنبه گزارشي و توصيفي دارد. مشتمل بر مقدمه و پنج باب که در بحث امامت به تفصيل بيشتري برگزار كرده است. اين كتاب داراي دو بخش كلي است: امور عامه، شامل هفت اصل كلي فلسفي كه مطالب مبنائي و مقدماتي را كاملا خلاصه مطرح مي كند كه عبارت است از: وجود و عدم، واجب و ممكن و ممتنع، ذات و صفات، حدوث و قدم، جوهر و عرض، نسبت بين موجودات، بطلان دور و تسلسل؛ و سپس پنج باب كلي در الهيات شاكله تبويب اين كتاب را تشكيل داده است: باب اول در اثبات موجد عالم، باب دوم صفات ثبوتيه و سلبيه خداوند، باب سوم درافعال الهي، باب چهارم در نبوت و امامت، باب پنجم در وعد و وعيد شامل شش مسئله: مسئله اول در اعاده معدوم، مسئله دوم در حقيقت انسان، مسئله سوم در معاد، مسئله چهارم در ثواب و عقاب، مسئله پنجم در استحقاق ثواب و عقاب و مسئله ششم در وعد و وعيد. در اين كتاب روش كار خواجه آن است كه در هر بحث اقوال گوناگون را بالاخص اقوال معتزله و حكماء و متكلمان را نقل مي كند و بيشتر جنبه گزارشي و توصيفي دارد تا نقد و بررسي آنها، و كمتر به اظهار نظر مي پردازد ولي در بحث امامت تاكيد بسيار خواجه بر نقل نظرات اسماعيليه و توضيح ابعاد گوناگون عقائد آنان در بحث امامت اين شائبه را بر انگيخته كه او در زمان تمايل به اين فرقه، آن را نگاشته است. در صورتي كه او در بحث امامت نظر بسياري از فرق اماميه را مطرح مي كند و جز آن نظر خوارج و غلاة و اهل سنت را نيز آورده است. گرچه اختصاص حجم بيشتري به توضيح نظر اسماعيليه مي تواند ايجاد ترديد نمايد. چنان كه علامه حلي در شرح اين كتاب و در نهايت اين قسمت آورده: «كلام اسماعيليه روشن است و دليلي بر مدعاي خود ندارند» اين عبارت مي رساند كه علامه نيز به تطويل اين قسمت توجه داشته است. خواجه در اين كتاب و در هنگام نقل آراء و انديشه ها، كمتر به نظر مختار خود پرداخته و يا در مقام نقد و بررسي آنها بر آمده است. اين رساله نيز همانند كتاب تجريد از طرف شاگردش علامه حلي با عنوان « كشف الفوائد في شرح قواعد العقائد» شرح شده است. جز آن شرحي از ركن الدين استرآبادي 645- 717 به عنوان « العزية في شرح المقالة النصيرية» و شرح ديگري از عبدالرزاق بن ملا مير رانكوئي (قرن 11) با عنوان « تحرير القواعد الكلامية في شرح الرسالة الاعتقادية» موجود است. و همچنين شرح ديگري با نام « كشف المعاقد في شرح قواعد العقائد» از محمود بن علي بن محمود الحمصي رازي معروف به تاج رازي (زنده به سال 750-749) است كه تنها نسخه موجود آن كه قسمتي به خط مؤلف آن است در كتابخانه دولتي برلين است و در سال 1386 ش از طرف مؤسسه پژوهشي حكمت و فلسفه ايران چاپ عكسي شده است. «درايتي» رساله مختصري است حاوي مباحث كلامي به سياق معتزله. مؤلف در اين رساله ابتدا اصولي را ذكر مي كند كه آگاهي بدان در هر حالي لازم است مثل موجود و معدوم، واجب الوجود و ممتنع الوجود، ذات و صفت، حادث و قديم، جوهر و عرض و ... و سپس به بيان مطالب در پنج باب به ترتيب ذيل مي پردازد: باب اول در اثبات موجد عالم، دوم در صفحات صانع تعالي، سوم در افعال منسوب به او، چهارم در نبوت، پنجم در وعد و وعيد. كتاب في العقايد مرتب علي مقدمة و خمسة أبواب. (انصاري، محمد باقر) كتابي است در اصول دين و كلام شيعه، خواجه نصير در اين كتاب ضمن بيان استدلالي مسائل كلامي، شعر بر ايجاز و اختصار پرهيز از اطناب دارد. وي به عنوان مقدمه اصولي را در كليات، طي 6 اصل و مباحث مورد نظر را در پنج باب ارائه نموده است. فهرست ابواب چنين است. باب اول: در اثبات عالم، باب دوم: در ذكر صفات صانع، باب سوم: در افعال باري تعالي، باب هارم: در نبوت و امامت، باب پنجم: در و وعده وعيد. رساله مختصري است در اعتقادات اماميه که مؤلف در آن اصول دين را به روش کلامي -فلسفي در يک مقدمه و پنج باب نگاشته است؛ مقدمه: در کليات، داراي شش اصل؛ باب اول: در اثبات موجد عالم، باب دوم: در صفات باري تعالي، باب سوم: در افعال باري تعالي، باب چهارم: در نبوت و امامت، باب پنجم: در وعد و وعيد. نسخه کهن اين رساله با تاريخ محرم687 به شماره 217 در کتابخانه آستان قدس رضوي موجود است. شروح و حواشي متعددي براين کتاب از سوي دانشمندان نوشته شده که تعدادي ازآنها در همين کتابخانه نگهداري مي شود. آغاز كتاب: الحمد لله المنقذ من الحيرة و الضلالة و الصلوة علي محمد المخصوص بالرسالة و آله الموصوفين بالعدالة يقول صاحب المقالة اني اردت فيها قواعد العقائد من العلم المنسوب الي الاصالة و احترزت في تقريرها عن الاطناب و الاطالة مخافة ان يؤدي الي السآمة و الملالة و اقدم ذكر اصول يجب الوقوف عليها في كل حالة و هي هذه: مقدمة: اصل: الموجود و المعدوم و الثابت و المنفي و الحال كل مل يمكن ان يعبر عنه فاما ان يكون موجودا و اما ان لا يكون موجودا و ما لا يكون موجودا معدوم ... انجام كتاب: و ان كانت الخيرات و الشرور غير متمكنة فيها تمكن الملكات بل كانت معرضة للزوال و الفوت زالت سعادتها و شقاوتها بزوالها و النفوس الخالية عن الطرفين كنفوس الصبيان و البله تبقي غير متألّمة و يكون لها لذات ضعيفة بحسب ادراكها لذاتها و لما لا بد لها منه. [كتابخانه جامع گوهرشاد 3/1635؛ دانشگاه تهران 6/2328؛ مدرس ص 248؛ فهرست سپهسالار 5/410؛ التراث العربي 4/285؛ الذريعة 17/186و 14/23-24 و 17/18؛ مرعشي و 20/190و 12/7 و 1/239 و 5/64و 21/52و 18/202و 21/272و 28/97 و 29/368 و 37/541؛ مشار عربي 715؛ مدرسه آية الله خوئي ص 48؛ آية الله فاضل خوانساري 1/211؛ فهرست آستان قدس 1/183 و 4/217؛ آيت الله جليلي 269؛ خاندان ميبدي 111؛ كتابخانه وزيري 4/1315؛ حوزه علميه امام صادق 2/130؛ كتابخانه ملي 13/8 و 9/475 و 10/285 و 19/242؛ مدرسه فيضيه 2/174؛ كتابخانه ملك 5/252؛ مجلس شورا 4/138 و 10/624 و 10/2024؛ مدرسه نواب 510؛ فاضليه ش 43 ص 24؛ عكسي مركز احياء 4/229 و 6/353؛ كتابخانه جمعيت نشر ص 1192؛ مجلس سنا 1/390؛ مدرس رضوي 336و 436؛ دائرة‌ المعارف بزرگ اسلامي 1/197؛ فهرست ادبيات 252؛ آثار و احوال خواجه از مدرس رضوي 248؛ ادبيات تهران 1/385؛ دانشگاه تهران 10/1669 و 8/245 و 9/907 و 14/3555 و 17/169؛ افشين عاطفي ص 69؛ مركز مطالعات و تحقيقات اسلامي 2/232؛ مجلس شوراي ملي 11/16؛ نشريه 3/223 و 7/134 و 5/288 و 9/243؛ اهدائي به آستان قدس ص 283؛ نسخه پژوهي 3/78؛ الفبائي آستان قدس ص 451؛ كتابخانه شيخ علي حيدر 3/305 و 2/93 و 3/624؛ ميراث شهاب س12ش3و/4 147؛ الذريعه 17/186؛ التراث العربي 4/285-286؛ معجم التراث الكلامي 4/468؛ رايانه ملي ص 2245؛ عكسي مرعشي 3/427؛ مكتبة اميرالمومنين 4/225؛ رايانه آستان قدس] شرح و حواشي: تلخيص المقاصد في شرح قواعد العقائد (-) كشف الفوائد في شرح قواعد العقائد = كشف الفوائد علي ايضاح ما اشتملت عليه الرسالة الموسومة بقواعد العقائد علامه حلي، حسن بن يوسف (648-726) العزية في شرح المقالة النصيرية = شرح القواعد استرآبادي، حسن بن محمد (645-717) تحرير القواعد الكلامية في شرح الرسالة الاعتقادية رانكوئي، عبدالرزاق بن ملا مير (-11) درر الفرائد قمي زيواني، حبيب الله بن زين العابدين (1289-1359)

رساله بسيار کوتاهي است دربيان آنچه واجب است بر مکلفين اعتقاد بدان از توحيد و نبوت و امامت و معاد و بيان برخي ازفروعات چون امر به معروف ونهي از منکر. اين رساله با اين كه بسيار كوتاه و مختصر است و از تمامي اصول چون توحيد و عدل و نبوت و امامت و معاد سخن گفته ولي آن را عاري از استدلال و دليل نكرده است و در پي هر موضوع به دليل آن اشاره كرده مثلا: يجب علي كل مكلف ان يعرف ان الله تعالي موجود واجب الوجود لذاته، و الا لم يكن شيئ موجودا. و يا در عدل مي گويد: افعالنا مستندة الينا بالضرورة و لهذا نمدح و نذم. در نبوت مي گويد: و النبوة و الامامة واجبة، لانهما لطف و اللطف واجب و همچنين در بقيه مباحث. لذا مي توان اين رساله دو صفحه اي را، يك دوره اعتقادات استدلالي شيعي دانست. كه مهارت خواجه در موجز نويسي را مي رساند. نام اين رساله در فهرست مؤلفات خواجه نيامده ولي در ذيل برخي نسخ موجود از اين رساله انتساب آن به خواجه نصير آمده است جز اين كه شرحي از اين رساله از محمد مؤمن بن طاهر كرماني موجود است كه آن را از خواجه دانسته است و اين كرماني خود نيز بر شرح خود حاشيه اي دارد. «درايتي» اين رساله از خواجه نصير طوسي دانسته شده است، اما آقاي حسيني اشکوري (تراثنا 103/4) آنرا از شيخ مفيد معرفي کرده است «صدرائي و حافظيان» آغاز كتاب: بسمله الحمدلله باري الموجودات والصلوة علي اشرف النفوس المقدسيات محمد و آله اکمل الذوات و بعد فهذه مقنعة في اول الواجبات لخصتها لذوي الاشتغالات فنقول يجب علي کل مکلف ان يعرف ان الله تعالي موجود واجب الوجود لذاته ... انجام كتاب: و النهي عن المنكر للسمع بشرط العلم و تجويز التأثير و انتفاء المفسدة و العفو جائز لانه حقه تعالي و احسان تمت الرسالة الشريفة المنسوبة الي الملک العلما و السلطان الادبا خواجه نصير الملة و الدين قدس الله روحه و نور ضريحه و السلام [مجلس شورا 23/813؛ الذريعة 22/125، نسخه اي از آن را آقا بزرگ در كتابخانه ميرزا محمد طهراني در سامراء گزارش كرده است و او نيز از خواجه دانسته است با آغاز « الحمد لله الباريء الموجودات و الصلاة علي اشرف الموجودات و اكمل الذوات و بعد فهذه مقنعة في الواجبات لخصتها لدي الاشتغالات. » و با عنوان « المقنعة في العقائد» ؛ نسخه پژوهي 3/84] شرح و حواشي: شرح المقنعة في اول الواجبات كرماني، محمد مؤمن بن محمد طاهر (-12) حاشية شرح المقنعة كرماني، محمد مؤمن بن محمد طاهر (-12)

طوسي در روزگار ترقي علم كلام و رواج بازار جدل و بحث ميزيست و مسئله اثبات خدا كه فيلسوفان و متكلمان همه بدان مينگريستند او را هم بخود كشيد «او در اين گفتار كوتاه كه گويا از نگارشهاي كلامي او گرفته شده است بي آنكه نيازي بابطال دور و تسلسل باشد خدا را ثابت نمود. (محمد تقي دانش پژوه) دو نسخه از اين رساله شناخته شده كه يكي در دانشگاه و ديگري در مجلس شوراست. دانشگاه آن را از شيخ طوسي دانسته و مجلس شورا از محقق طوسي. قرينه مجلس شورا عبارت للمحقق الطوسي آغاز نسخه است و قرينه دانشگاه عبارت مبهم « (ذكره) شيخ (؟) الطوسي ... » است كه معلوم نشد ترديد از كيست: فهرستنگار يا كاتب؟ ولي در عبارت نسخه مجلس صراحت به محقق طوسي دارد. ولي مسلم آن است كه رساله مستقل نيست و برگرفته از آثار كلامي آنهاست ولي به نظر مي رسد برگرفته از آثار خواجه نصير باشد نه شيخ طوسي. دو نسخه مربوط به فهرست الفبائي آستان قدس معلوم نيست همين رساله باشد چون توضيحي ندارد. بايد مراجعه شود. «درايتي» آغاز كتاب: برهان شريف في اثبات الواجب تعالي غير متوقف علي ابطال الدور ... للمحقق الطوسي و بيانه موقوف علي تقرير مقدمتين احديهما تصورية و الاخري تصديقية ... انجام كتاب: واجباً و اجاب عنه بان الخلاف انما هو في المباشر القريب و هو العبد ضرورة و ليس بتام في التأثير فسقط النقصان كما لايخفي علي من له ادني مسكة فتأمل. [مجلس شورا 9/456؛ فهرست دانشگاه تهران 3/116 شود؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص18؛ كتابخانه شخصي رضا استادي ص 60]

خواجه طوسي در اين رساله فارسي بروش مناظره خدا را ثابت ميكند و اندكي مفصل است. در ذريعه (ج1 ص 108) مي نويسد كه خواجه اين رساله را براي نجم الدين كاشي فرستاده بود. اين رساله در برخي نسخه ها دنباله رساله خواجه در باره تقسيم موجودات آمده است و چندان معلوم نيست كه آيا تاليفي جداگانه است و يا اينكه يك تاليف بوده كه اين قسمت آن جدا شده است. البته شكل مباحث رساله تقسيم موجودات بگونه اي است كه امكان جدا كردن قسمتي از مباحث آن هست گرچه شكل مباحث در باره وجود و عوارض آن و در نهايت بحث در باره واجب و ممكن و مباحث مربوط به آن مجموعه آن را تشكيل مي دهد. در هر صورت اين قسمت از بحث در رساله موسوم به تقسيم موجودات نيز آمده است. «درايتي» آغاز كتاب: من فوايد مولانا الامام المعظم الافضل الاعلم المحقق السعيد نصر الحق و الملة و الدين محمد الطوسي سقي الله ثراه در اثبات واجب الوجود بطريق مناظره اگر واجبي نبود هيچ موجود نبود اما موجودي هست پس واجبي هست بيان شرطي آنست كه موجود يا واجب بود يا ممكن و ممكن نتواندبود تا غير او نبود و آن غير يا واجب بود يا ممكن اگر واجب بود پس ممكن نتواند بود تا واجب نبود ... انجام كتاب: ... و اين باطل است چنانكه بيان كرده شد ... چون همه اقسام باطل شد، ثابت شد كه واجب نبود كو هم اقسام منحصر نبود چه اگر وجوب سلبي باشد خارج بود از اين قسمها و بر تقدير تسليم حصر فساد لازم بيايد. و السلام چاپ: در مجموعه رسائل خواجه به سعي مدرض رضوي چاپ شده است. [الذريعة 1/108؛ آية الله فاضل خوانساري 1/178؛ فهرست آستان قدس 4/2؛ الهيات تهران ص 713؛ دانشگاه تهران 3/120؛ فهرستواره منزوي 6/64 «اثبات واجب2» ]

خواجه طوسي در اين رساله كه در پاسخ به سؤالي نگاشته، اقل اعتقاد مكلف را اعتقاد و تصديق به آن حقيقتي است كه در لا اله الا الله و محمد رسول الله نهفته است و خلاصه اي از آنچه اين اعتقاد مي طلبد را بيان كرده است و معتقد است اين مقدار را براي مردم عادي كافي دانسته است و نياز به حصول معرفت عقلاني بر پايه بحث و فحص تفصيلي و اقامه براهين نيست و مباحث كلامي و فلسفي مطرح را در گرو دانستن شبهاتي مي داند كه ممكن است براي عوام در اثر شبهات بيش از فهم پاسخ آن باشد و باعث تزلزل ايمان آنها شود. عالم استدلال و دفع شبهات را ميدان عالمان قوي بنيه دانسته و مردم عادي را بي نياز از ورود به آن دانسته و اعتقاد به كليات را براي آنان كافي ميداند. در نهايت شرح آنچه را گفته، به كتاب قواعد العقايد خود ارجاع مي دهد. الذريعه آن را « اعتقادات» ثبت كرده و مي گويد « شايد اين همان رساله اي باشد كه شيخ سليمان ماحوزي آن را به نام « وجيزة» ناميده است. و در جاي ديگر آن را « اقل ما يجب الاعتقاد به» ناميده كه برداشتي از آغاز اين رساله است. «درايتي». فيض كاشاني در دو كتاب خود حقايق و قرة العيون آن را بتمامه آورده است. رساله بسيار مختصري در بيان مباني اعتقادي يک مکلف است. مؤلف، شرح بيشتر مطالب را به تأليف ديگرش با عنوان «قواعد العقايد» ارجاع داده است. وي اين رساله را به درخواست بعضي از دوستان خود نگاشته است. رساله درباره آنچه كه بايد مسلمانان شيعي مذهب بدان معتقد باشد. (حائري، عبدالحسين) در الذريعة به عنوان «الاعتقادات»، «اقل ما يجب الاعتقاد به» و «الرسالة الاعتقادية» تكرار شده است. متن اين رساله را مرحوم شهيد قاضي نورالله شوشتري مرعشي در كتاب «مجالس المؤمنين»، فيض كاشاني در 2 كتاب خويش «الحقايق» و «قرة العيون» و مرحوم مدرس رضوي در كتاب «احوال و آثار خواجه» درج نموده اند. (سيد محمود مرعشي و محمد حسين اميني) آغاز كتاب: بسمله. اعلم ايدك الله ايها الاخ الصالح العزيز ان اقل ما يجب اعتقاده علي المكلف فهو ما ترجمه قوله « لا اله الا الله محمد رسول الله» ثم اذا صدق الرسول فينبغي ان يصدقه في صفات الله تعالي و اليوم الآخر و تعيين الامام المعصوم. و كل ذلك بما يشتمل عليه القرآن من غير مزيد و برهان ... انجام كتاب: ... تضربون كتاب الله بعضه ببعض انظروا ما ذا امركم الله به فافعلوا، و انهاكم عنه فانتهوا. فهذا تنبيه علي منهج الحق و استيفاء ذلك شرحناه في كتاب قواعد العقائد فاطلبه منه و الحمد لله رب العالمين و صلي الله علي خير خلقه و آله اجمعين. [الذريعة 11/102 و 11/93و 226؛ التراث العربي 1/271؛ فهرست الفبايي آستان قدس رضوي ص58؛ الهيات مشهد 2/200؛ فهرست آستان قدس 11/29؛ مرعشي 6/245 و 29/358 و 37/662؛ مجالس المؤمنين 2/208؛ موسسه امام صادق ص 92؛ كتابخانه وزيري 4/1338؛ ملي 3/403؛ مجلس شورا 4/126 و 4/206و 11/14 و 23/813 و 38/395؛ مجلس سنا 1/358؛ ادبيات تهران 1/31؛ ذريعه 2/274 احوال و آثار خواجه (چاپ 2) : 550-552 (اعتقاديه) ؛ دانشگاه تهران 3/531 و 13/3082 و 8/568 و 8/693 و 10/1811 و 20/435؛ اصغر مهدوي 2/180؛ مرعشي 17/14 و 24/213و 28/99 و 23/174؛ الذريعة 2/226؛ نشريه 7/229؛ دانشكده حقوق تهران 252؛ دانشگاه تهران 9/828؛ نشريه 4/405؛ اهدائي به آستان قدس ص 280 و 283 و 350؛ چاپ عبدالله نوراني همراه تلخيص المحصل ص 271و272؛ بنام اقل مايجب الاعتقاد به، نيز ص 24 ديباچه؛ كتابخانه ملك 9/69؛ كتابخانه وزيري 3/969؛ ريحانة الادب 2/179؛ دانشگاه تهران 16/339؛ نشريه 7/229؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 58؛ شيخ علي حيدر 2/58؛ مكتبة امير المومنين 1/127؛ فهرستواره منزوي 9/122؛ رايانه آستان قدس] شرح و حواشي: التحفة المحمدية في شرح المقدمة النصيرية شيرازي، عبدالنبي بن محمد مفيد (-1192) التحفة المحمدية (منتخب) شيرازي، عبدالنبي بن محمد مفيد (-1192)

گفتاري است در اثبات صانع. منسوب بخواجه نصيرالدين طوسي وجيزه ايست مختصر و فارسي در اثبات ذات واجب بطرق استدلال فرق متكلمين و حكماء و رياضين كه براي اثبات واجب چهار وجه بطريقه متكلمين و سه وجه به روش حكماء دليل آورده شده است. كاتب در صدر نسخه انتساب رساله را بخواجه علي المسموع ياد نموده. الذريعة هم بنقل از كشف الحجب اين رساله را در شماره مؤلفات خواجه دانسته. (مهدي ولايي) آغاز كتاب: بدان ايدك الله تعالي الي الصراط المستقيم و ارشدك الي الطريق القويم كه ... باب علم و عرفان و اصحاب حكمت يونان افضل علوم و اشرف معارف كه دانستن آن بر عقلاء واجب است ... انجام كتاب: پس معلوم شد كه وراي طبيعت چيزي ديگر است كه اين اجسام مختلفه را بدين ترتيب مختلف ايجاد كرده بر مقتضاي حكمت و ارادت خود ... . . از فوايد اين بهره مند كردند تم بالخير و الصواب چاپ: ايران، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1390 شمسي، محمد تقي مدرس رضوي، 2، در مجموعه رسائل خواجه نصير [كتابخانه ملك 8/16؛ فهرستواره منزوي 6/64 «اثبات واجب» ]

اين كتاب ازآغاز علم كلام است تا امامت، وحاشيه اي است از دانشمندي شيعي بر متني گمنام [فهرست سپهسالار 4/259]

حواشي است بر حاشيه مير سيد شريف جرجاني، علي بن محمد متوفي 816 هـ . ق . بر شرح قديم تجريد از شمس الدين اصفهاني، محمود بن عبدالرحمان متوفي 749 يا 746 هـ . ق . بر كتاب تجريد الكلام تأليف خواجه نصيرالدين طوسي متوفي 672 هـ . ق . يادداشتهايي است تحقيقي و توضيحي بر تمام مقصد اول و بخشي هم از مبحث جواهر كه قسمتي از مقصد دوم تجريد الكلام است . خطيب زاده اين حاشيه را به نام سلطان بايزيد بن سلطان مرادخان رومي معنون داشته است . (فاضل) حاشيه اي است با عناوين «قوله، اقول، قال، قال الشارح، قال في الشرح» بر حاشيه مير سيد شريف جرجاني (در گذشته: 816هـ ق) بر شرح شمس الدين محمود اصفهاني (در گذشته: 746 يا 749هـ ق) تا اوايل بحث جواهر = قسمت اول از مقصد دوم. گفتني است شرح شمس الدين محمود به شرح قديم معروف است و نام اصلي آن «تسديد [تشييد] القواعد في شرح تجريد العقائد» ميباشد. حاشيه خطيب زاده به سلطان بايزيدخان پيشكش شده است. در كشف الظنون از حاشيه خطيب زاده نام برده ليكن آغازي كه براي آن آورده با آغاز نسخه مجلس ناهمخواني دارد. آغاز نسخه كشف الظنون: «اما بعد حمد من استحق الحمد لذاته و صفاته» و آغاز نسخه مجلس: «يا من لاتدركه الاعين بالحاظها .. قوله خص بالذكر من صفاته العلي ما هو احق به تعالي، اقول، المراد بالاخصية الاظهرية في الاختصاص دون المعني الظاهر منها ...» مي باشد. اين حاشيه در نسخه ارجاعي از سوي فهرستنگار سابق كتابخانه به اشتباه به عنوان «حاشية شرح التجريد الجديد» و بدون نام مؤلف آمده كه بدين وسيله تصحيح مي گردد. يك نسخه ديگر از اين حاشيه به شماره 15627 در جلد 39 همين فهرست گزارش شده است. خطيب زاده بر حاشيه مير سيد شريف بر شرح تجريد جديد قوشچي نيز حاشيه نگاشته و نسخه اي از آن در فهرست كتابخانه مجلس شوراي اسلامي معرفي گرديده است. جهت بررسي بيشتر به فهرست مجلس رجوع شود. (سيد محمود مرعشي) آغاز كتاب: يا من لا تدركه الا عين بالحاظها و لا تحده الالسن بالفاظها... قوله خص بالذكر من صفاته العلي ما هو اخص به تعالي اقول المراد بالاخصية الاظهرية في الاختصاص دون المعني الظاهر منها فان الوجوب اظهرها في الاختصاص ... و ليس هو ازيد في الاختصاص المطلق من ساير صفاته ... و لا يتصور الزياده بالنسبه اليه . ثم انه او مي بهذا التعبير الي وجه آخر ... انجام كتاب: بل يكفي فيه التغاير الاعتباري و ما ذكره لا يدل علي تغاير وجود العرض ... فلا يبطل بما ذكره قطعاً قول ذلك الزاعم اذ يحتمل ان يكون مراده هو الاتحاد بالذات و هو لا ينافي التغاير الاعتباري المصحح للتفريع [مرعشي 21/4 ؛ فهرست آستان قدس 1/108 ؛ كتابخانه جامع گوهرشاد 4/2023؛ كتابخانه مجلس شورا 5/110-112؛ كشف الظنون : تجريد1/347 ؛ فهرست آستان قدس 1/31؛ فهرست اسكوريال 1/453-452 ش 644 ؛ دارالكتب 1/172 ؛ ف. مشهد ش95؛ چلبي 1/250؛ فهرست سپهسالار 4/209]

حاشيه اي است با عناوين «قوله-قوله» بر شرح اصفهاني بر تجريد الاعتقاد، محشي از فضلاي اماميه است. در منابع از اين حاشيه اطلاعي بدست نيامد. (حافظيان، ابوالفضل) [شورا 44/87]