جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مهم‌ترین نظریه‌های روابط بین‌الملل سازه‌انگاری است که هم به عواملی فکری و فرهنگی، و هم به عوامل مادی در تجزیه و تحلیل مناسبات بین‌المللی و سیاست خارجی کشورها توجه دارد. اما آیا سازه‌انگاری تنها یک نظریه است یا می‌توان روش پژوهش نیز از آن استخراج کرد؟ برخی از سازه‌انگاران اعتقاد دارند که این نظریه داعیه‎های روشی نیز دارد و می‎توان در قالب روش‌های مختلف به پژوهش سازه‌انگارانه پرداخت. در این میان، سازوکارها و مکانیسم‎های علّی از جمله ابزارها یا روش‌های پژوهش در قالب سازه‌انگاری است. برخی سازه‌انگاران مسئله علیت و تبیین علّی را می‌پذیرند، اما تحلیلی مکانیکی و پوزیتیویستی از آن ارائه نمی‌دهند، بلکه آن را با هستی‎شناسی و معرفت‎شناسی سازه‎انگارانه ترکیب کرده‌اند و به مفهومی از علّیت توجه دارند که نقش مؤلفه‎های انگاره‎ای و مشاهده‎ناپذیر را نیز در نظر می‌گیرد؛ بدین‌ترتیب سازه‌انگاری به تبیین علّی اعتقاد دارد، اما علت را تنها مسائل مادی (مانند زور، قدرت، جنگ و...) نمی‌داند، بلکه مؤلفه‌های فکری، فرهنگی و انگاره‎ای (همچون سنت، دین، جامعه و...) را نیز علت دانسته، آنها را در تبیین علی دخیل می‌داند.

یکی از چالش‌های روابط زناشویی، مطالبات جنسی نامتعارف و غیر معمول است روابطی که با عدم رضایت یکی از طرفین صورت می‌گیرد و حق جنسی زوجه یا زوج ضایع می‌شود. پرسش اصلی این است که آیا مطالبات جنسی نامتعارف از نظر اخلاقی ناپسند و غیر موجه است یا می‌توان از نظر اخلاقی دلیل معتبری برای توجیه آن فراهم آورد؟ در این مقاله با روش توصیفی، تحلیلی و با برشمردن برخی از مهم‌ترین مصادیق روابط جنسی نامتعارف تلاش شده است تا با دلیل نقلی و عقلی قطعی، غیر اخلاقی بودن روابط جنسی نامتعارف تبیین و اثبات شود. عدم رضایت، یکی از مولفه‌های مهم غالب روابط جنسی نامتعارف است و عناوین غیر اخلاقی دیگری مانند ایذاء، ظلم، اجبار، اضرار، تحقیر، نقض کرامت، تضییع حق، معاشرت به غیر معروف، ... بر آنها صدق می‌کند ازاین‌رو باید عناوین فوق به عنوان چارچوب‌های روابط جنسی در نظر گرفته شود تا نه حق کسی تضییع شود و نه امری غیر اخلاقی رخ دهد و نیاز‌های طرفین به شکل مطلوبی تأمین گردد.

در پی شیوع بیماری کوید 19 و ضرورت قرنطینه، کلاس‌های درسی دانشگاهی به صورت مجازی و برخط تشکیل شد که در بدو امر، طبیعتاً با کاستی‌هایی مواجه بود. هدف از انجام این تحقیق، فهم ادراک و تجربه دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی از مشکلات آموزش مجازی در همان اولین نیمسال برگزاری به شیوه مجازی (نیمسال تحصیلی دوم سال 99-1398)، از منظر اخلاق بود. در این تحقیق کیفی، تعداد 17 نفر از دانشجویان دختر دانشگاه شهید بهشتی به صورت هدفمند، انتخاب شده و مورد مصاحبه نیمه ساختار یافته قرار گرفتند. برای تحلیل داده‌ها از روش تحلیل تماتیک براون و کلارک استفاده شد. براساس یافته‌ها، مشکلات آموزش مجازی، در قالب 9 تم اصلی بدست آمد و در مجموع، در سه محور مشکلات مربوط به دانشگاه، مشکلات مربوط به اعضای هیئت علمی و مشکلات مربوط به دانشجویان دسته‌بندی شد. درنهایت، پیشنهاداتی برای رفع کاستی‌ها مطرح شد.

چیستی و چگونگی بروز رفتار ارادی از انسان، یکی از بنیادی ترین مبانی انسان شناختی است که می‌تواند در شاخه‌های مختلف علوم انسانی سرنوشت بسیاری از توصیفات و تجویزات در باب زندگی انسان را دستخوش تغییر و تحول کند، امّا از همه بیشتر دانش اخلاق اسلامی و تربیت برآمده از آن نیازمند تبیین دقیق فرآیند اراده و عمل در انسان است. این مقاله ابتدا نیم‌نگاهی به جریان های علمی رایج در این حوزه دارد و سپس با روش تبیینی و تحلیلی و کتابخانه‌ای به دیدگاه علامه طباطبایی و امتیازات این دیدگاه نسبت به سایر نظریّات بدیل خواهد پرداخت، دیدگاهی که توانسته است با تکیه بر پدیده روانی اذعان و بسط و تحلیل آن در فلسفه عمل، گونه‌ای بدیع از ارتباط جهان درون و بیرون انسان را در فضای فلسفه عمل تبیین کند که به رغم برخورداری از نقاط قوت سایر دیدگاه ها،بدون افتادن در دام اراده‌گرایی و نسبی‌اندیشی، اقتضائات واقع گرا بودن اخلاق اسلامی را نیز تأمین کند.

قرآن کریم برسنت گریزناپذیر امتحان و ابتلاء الهی درزندگی بشر از دو طریق نقمات و نعمات دلالت قطعی دارد. بحث پیرامون امتحان با نقمات و ناخوشی‌ها بیشمار انجام شده، اما ابتلاء با نعمات و خوشی‌ها مورد غفلت قرار گرفته است، درحالی که این نوع آزمایش که قرآن ازآن به «بلاء حسن» یاد می‌کند، بسیار سخت، گمراه کننده و تأثیرگذارتر بوده، و زمینه‌ساز سلب نعمت و تبدیل آن به نقمت و سرآغاز بلایاء، مشکلات و ناکامی‌های فزاینده برای انسان می‌باشد. یافته‌های تحقیق که به روش اسنادی و با رویکرد تحلیلی ـ توصیفی است، نشان می‌دهد، امتحان با نعمات دارای آثاراخلاقی و تربیتی مختلفی از جهت روحی و روانی و از جهت فردی و اجتماعی است. شکرگزاری، امید به زندگی، رضایتمندی، افزایش نعمت، شادابی در اطاعت و بندگی خداوند و تلاش مضاعف برای تقرب به خداوند از آثار مثبت آن بوده و ناسپاسی، ناامیدی، سلب نعمت، غفلت نسبت به نعمات مادی و معنوی، واکنش‌های مغرورانه و متکبرانه انسان در مواجهه با نعمات، که او را از اطاعت و بندگی دور و بصورت استدراجی به هلاکت در اوج لذت کاذب نزدیک می‌کند، ازجمله آثار منفی بلاء حسن می‌باشد. در این مقاله درصدد بررسی آثار گوناگون و راهکارهای قرآن در برخورد با این نوع امتحان می‌باشیم.

از مهم‌ترین مسائل در ساخت تمدن نوین اسلامی، تعیین اولویت میانِ سیاست‌ها و اقدامات کلانی است که باید در فرایند تأسیس و تکامل این تمدن مراعات شود و دیدگاه‌‌های مختلفی در پاسخ به این مسئله وجود دارد. پیچیدگی این مسئله باتوجه‌به ماهیت ارزشی تمدن نوین اسلامی دوچندان است؛ زیرا کسی که مثلاً اقتصاد یا امنیت را در یک زمان خاص یا به‌صورت مطلق در اولویت قرار می‌دهد، آن را از حیث اخلاقی نیز در اولویت می‌داند؛ اما آیا اخلاق می‌تواند اولویت امری را در چنین سطحی تعیین کند؟ اگر می‌تواند، با کدام معیار؟ این مقاله از طریق روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر مبانی فلسفه اسلامی، امکان طبقه‌بندی افعال و برنامه‌های کلان براساس اخلاق‌ را تبیین می کند؛ معیار ثبوتیِ طبقه‌بندی اخلاقی سیاست های کلان را تحلیل می‌کند؛ و درآخر چهار معیار اثباتی برای تشخیص اولویت سیاست‌های کلان براساس معیارهای اخلاقی ارائه می دهد.

فراگیرترین ماهیتی که جهان زیستی بشر را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد دین است. دین دربرگیرنده آرامش‌ها، جنگ‌ها، عمران، خرابی‌ها و ... است. هنر ابزار پُرقدرت دین در این میانه در کمک به نشر و گسترش عقاید و افکار و مرزداری از آن است. آموزش هنر در جامعه از یک سو در بُعد اجرایی به بسط و گسترش و غنای تکنیک‌ها و زیبایی‌های هنری و معنوی در دین کمک می‌کند و از سوی دیگر در بُعد مخاطب همچون رسانه اجتماعی مخاطب را به رشد هدایت می‌کند. هر دین به فراخور فلسفه وجودی‌اش می‌تواند طبق محتوای ارزشی‌اش سفارش‌دهنده آثار هنری دینی باشد و نهایت استفاده را از هنر ببرد و در مقابل، راز ماندگاری هنر نیز در تعامل با ادیان بوده است، چراکه تاریخ‌نگاری‌های هنر در بستر سفارش‌دهندگان دینی به چشم می‌خورد و به علت معنویت مکانی آثار هنری هم تا حد امکان حفظ شده است. با این همه، جریان‌های هنری مولد معنویت و گرایش‌های فراطبیعی نبودند، بلکه شأن الاهی و اجتماعی دین ایجاب می‌کرد که هنر بستری برای ایجاد انگیزه و تعامل و فضاسازی معنوی باشد.

پیتر ال. برگر (1929-2017) یکی از تأثیرگذارترین جامعه‌شناسان در شصت سال گذشته بوده که آثارش در زمینه جامعه‌شناسی دین، از جمله آثار کلیدی این حوزه است. مقاله حاضر، «نقد مثبت» سه جنبه از نظریه برگر در جامعه‌شناسی دین است: 1. کاربرد ناسازگار ایده ساخت اجتماعی؛ 2. بی‌توجهی به «قدرت» و «ایدئولوژی»؛ و 3. کارکرد ناکافی زبان به عنوان ابزار ساخت جهان. این مقاله با تقویت نظریه برگر در بستر نظریه‌های معاصر ایدئولوژی و گفتمان، طرح کلی رویکرد ساخت‌گرایانه انتقادی به جامعه‌شناسی دین را مطرح می‌کند.

تعیین چارچوب‌های زمانی و مکانی پیدایش دین‌های کهن، مبحثی مهم در تاریخ ادیان جهان باستان است. این رهیافت موجب شناسایی ریشه‌ها، خاستگاه‌ها و بافتارهای تاریخی، فرهنگی و اجتماعی دین‌های مذکور، آموزه‌های اصیل آنها و روابط و برهم‌کنش‌هایشان با دیگر جهان‌های فکری معاصر با خود می‌شود. در این میان، دین زرتشتی به‌ دلیل دیرینگی‌اش، جایگاهی ویژه در تاریخ ادیان باستان دارد، اما همین موضوع دسترسی به متن‌های اصیل و جامع دینی و درک و تفسیر مقبول متون بازمانده آن و نیز شناخت راستین بنیان‌گذارش را دشوار کرده است. چند و چون زمان و مکان پیدایش زرتشت، که بنیان‌گذار دین مزداپرستی انگاشته می‌شود، بر همین اساس و از دیرباز محل بحث و مناقشه پژوهشگران بوده است، به ‌طوری که هر پژوهشگری بر اساس شواهد و قرائن به‌دست‌آمده از متون زرتشتی و هم‌سنجی آن با داده‌های تاریخی و باستان‌شناختی و زبان‌شناختی کوشیده است راهکار معقول و مقبولی برای شناسایی زمان و مکان ظهور زرتشت بیابد. از جمله ایرانیان پژوهشگری که به نظریه‌پردازی در این زمینه پرداخته، ذبیح بهروز است. اگرچه نظریات بهروز محل توجه برخی از شاگردان و معاصرانش و بخشی از جامعه زرتشتی ایران قرار گرفته، در این جستار نشان می‌دهیم که مبانی نظریات او تاب نقد و راستی‌آزمایی ندارد و دیدگاهش درباره زمان برآمدن زرتشت اثبات‌پذیر نیست.

شورای دوم واتیکان نقطه عطف بسیار مهمی در تاریخ کلیسای کاتولیک رومی بود و این کلیسا را تا حد بسیار با جهان مدرن آشتی داد. در این شورا، که از 1962 تا 1965 به درازا کشید، ترقی‌خواهان و محافظه‌کاران در برابر یکدیگر صف‌آرایی کردند که نتیجه‌اش تصویب 16 سندِ عمدتاً ترقی‌خواهانه بود. مهم‌ترین ابعاد نوشدگیِ آموزه‌های کاتولیکی عبارت‌اند از: تنوع زبانی و فرهنگی در آیین عبادی، وحدت‌گرایی مسیحی، ارتباط با پیروان سایر ادیان، اختیارات مشترک و مساوی اسقفان، عدالت‌خواهی، و جایگاه غیرروحانیان در کلیسا. این شورا متأثر از برخی زمینه‌های اجتماعی و الاهیاتی بود. به ‌لحاظ اجتماعی، اوضاع کاتولیک‌های کشورهای فقیر تأثیر بسیار بر مصوبات آن داشت. از نظر الاهیاتی نیز اندیشه‌های الاهی‌دانان مدرنی چون تِیار دو شاردن، آنری دو لوباک، ایو کونگار و کارل رانر بسیار مؤثر بود. پس از شورای دوم واتیکان، پارسامنشی کاتولیکیِ رومی نیز جانی تازه گرفت و به ‌طور خاص، مادَر ترسای کلکته و هنری ناون برجستگی خاصی در این وادی داشتند.