جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در یک قرن اخیر، برخی از فیزیک‌دانان اصل علیت عمومی را در علم به چالش کشیدند و ادعا کردند که در برخی عرصه‌های جهان، ازجمله در عرصۀ دنیای ریز و دنیای زیراتمی، اتفاقاتی می‌افتد که با دترمینیسم، موجبیت و قطعیت در حوادث و پیش‌بینی حوادث منافات دارد که مورد انتقاد برخی از دانشمندان سرشناس نیز قرار گرفته است. تفسیرهای موجبیتی متفکران مکتب کپنهاگی از قانون علیت، به‎ویژه در تفسیر مسیر ذرات، استدلال غلطی را شکل داده و موضوعی عمل‎گرایانه به موضوعی هستی‎شناسانه ارجاع شده که فیزیک را به ورطه‎ای غیر از حوزۀ تخصصی خود وارد می‎کند. دیوید بوهم، از بزرگ‎ترین فیزیک‌دانان قرن بیستم، با تفسیر هستی‎شناختی خود و به‌کارگیری متغیرهای پنهان در مکانیک کوانتومی، به مخالفت با تفسیر کپنهاگی، که در آن زمان تفسیر رایج بود، پرداخت و توانست یک صورت‌بندی علّی از نظریۀ کوانتوم ارائه دهد. از دیدگاه ملاصدرا، اصل علیت در عالم هستی حاکم است و هیچ فعلی بدون علت رخ نخواهد داد. تکیه ملاصدرا بر اصالت وجود، این نتیجه را به دنبال دارد که اگر علیتی در جهان هستی وجود دارد، فقط در بستر وجود است و معیار نیاز موجودی به دیگری تنها به حقیقت وجود و فقر وجودی نهفته در ذات موجود بازمی‎گردد. بوهم در تفسیر خود از مکانیک کوانتومی، نگاهی کلی و فلسفی را در نظر داشته و، با طرح متغیرهای نهان، گامی مؤثر در نزدیکی به واقعیت برداشته است. آنچه ضروری است این است که متغیرهای پنهان را صرفاً به امری فیزیکی و مادی برنگردانیم تا بتوان شاکله‌ای جامع برای حل مسائل در نظر گرفت.

در دیدگاه معاصر، استعاره انتقال الگوی استنباطی حوزۀ مبدأ به حوزۀ مقصد است و براساسِ آن می‌توان بسیاری از مفاهیم فلسفی را بازخوانی نمود. چگونگی ادراک و مراحل مختلف آن در فلسفۀ سینوی به شیوۀ استعاری و برمبنای استعارۀ ساختار رویداد لیکاف و جانسون قابلِ‌فهم و تبیین است. طرح‌وارۀ حرکت اساس استعارۀ ساختار رویداد است که به‌صورتِ کلان‌استعارۀ «ادراک حرکت است» از ترکیب استعاره‌های اولیه «معرفت حرکت است» و «علم حرکت است» تشکیل یافته و قادر است تمام اقسام ادراک اعم از ادراک جزئی و کلی را بازسازی نماید و، در آن، حرکت کلی شامل ریزحرکت‌هایی می‌شود که خرده‌استعاره‌های کلان‌استعاره حرکت را تشکیل می‌دهند و هر کدام از این خرده‌استعاره‌ها بر جنبه‌ای از فرآیند ادراک تمرکز و آن را برجسته می‌کند. این مقاله با رویکرد استعارۀ مفهومی، ازطریقِ بیان حوزۀ ادراک (حوزۀ مقصد) توسط حرکت (حوزۀ مبدأ)، در پی ارائۀ خوانشی جدید از معرفت‌شناسی سینوی است.

ادوارد هانسلیک، نخستین متفکر صورت‌بنیاد یا فُرمالیست در حوزۀ موسیقی، بر آن بود که موسیقی صورت‌ها یا فُرم‌های متحرک طنین‌ها یا نُت‌هاست. وی این گزاره را مبنا قرار می‌دهد و چنین استدلال می‌کند که موسیقی چیزی جز فرم نیست و محتوا یا درون‌مایه‌ای بیرون از فرم یا صورت خود ندارد. ازاین‌رو، موسیقی نمی‌تواند احساسی را که از بیرون بر آن وارد می‌شود بیان کند، بلکه اگر احساسی نیز وجود دارد، برآیند خود صورت‌ها و ساختار موسیقی است. تفاوت موسیقی با دیگر هنرها در همین است که نمی‌تواند بازنمایندۀ واقعیت باشد. بنابراین، قضاوت زیباشناختی دربارۀ موسیقی باید اندیشه‌ورزانه و مبتنی بر تأمّل باشد و نه احساس. درون‌مایۀ موسیقی نیز نمی‌تواند مفهومی باشد و ،ازاین‌رو، زیبایی موسیقی غایتمند نیست و امری خودمختار و خودبسنده است. ردّپای تمام این اندیشه‌های هانسلیک را می‌توان در نقد سوم ایمانوئل کانت با عنوان سنجش داوری زیباشناختی یافت. کانت بر آن بود که زیبایی در صورت پدیده‌هاست و هرگونه داوری زیباشناختی باید صرفاً برمبنای صورت انجام پذیرد. همچنین کانت اعتقاد دارد که قضاوت زیباشناسانه نباید برمبنای غرض و علاقۀ شخصی و یا غایتی خاص باشد، بلکه باید کلیت و عمومیت داشته باشد تا بتواند به‌مثابۀ حکمی کلی عرضه گردد، یعنی احساسات فردی و شخصی نباید در قضاوت دخیل گردد. رویکرد هانسلیک به نقد موسیقی نیز بر همین مبناست.

هدف اصلی مطالعۀ حاضر نقد رمانتیسیسم به‌مثابۀ زیبایی‌شناسیِ فقدان است. مطالعۀ موردیِ پژوهش حاضر رمان زندگی جای دیگری است اثر میلان کوندرا است. نیچه معتقد است که رنجِ تراژیک ناشی از غنای زندگی است (بدبینی نیرومندانه)، اما رمانتیسیسم زیبایی‌شناسیِ فقدان و سترونیِ زندگی است (بدبینی ضعیفانه). شاعرِ رمانتیک «برگزیده»‌ای است که به حقیقتِ متعالی دسترسی دارد، حقیقتی که آلوده به این زندگیِ روزمره نیست. او جوانی است که نمی‌خواهد از مکانِ مثالی (زهدان مادر) دور شود و به همین دلیل همیشه بی‌تجربه و نابالغ باقی می‌ماند. به اعتقاد کوندرا، سنِ تغزلی جوانی است و این رمان حماسۀ نابالغان است. شعرِ غنایی فرمِ ایدئال اوست: شعری که حدیث نفسِ شاعر است، نوازش احساسات به‌مثابۀ احساسات است. شاعر به‌جایِ کُنش، به‌جایِ جهان، فقط از نوازشِ نفس می‌گوید. همین افراط در درون‌بودگیِ سوبژکتیو به بحران رمانتیسیسم منجر شد. برای انسانِ تغزّلی جهان تا آنجا «واقعیت» دارد که بتواند به اُبژۀ زیباشناسی تقلیل یابد. قلمرو واقعیت عرصۀ امر مشروط است، اما حوزۀ شعر حوزۀ امر مطلق و نامشروط است. به همین دلیل است که همواره میان شعر و زندگی فاصله وجود دارد و جهان بیرون و درون بر یکدیگر منطبق نمی‌شوند. یارومیل (شخصیت رمان) خواهانِ امر نامشروط است اما شکست می‌خورد. استعاره‌ها او را طلسم کرده بودند.

شهیدثانی از جمله فقیهانی است که آراء او بسیار بر روی سیر تحولات تاریخ حدیث شیعه تاثیرگذار بوده است. اوج بالندگی علم درایه الحدیث در زمان وی و با نگارش کتابهای سه‌گانه ایشان است. او تنویع رباعی احادیث تکامل بخشید و بر دقت تعاریف این اصطلاحات چهارگانه افزود؛ و از طرف دیگر سخت‌گیری‌های بیشتری را نیز نسبت به پیشینیان خود در پذیرش روایات اعمال کرد، خصوصا اینکه نسبت به نظریه انجبار رویکردی نقادانه داشت و بسیاری از استنادات به شهرت عملی را شهرت فتوایی‌ای می‌دانست که بعد از شیخ طوسی به وجود آمده است. همچنین او اخبار موثق و حسن را نیز صرفا در صورت وجود مرجح مى‏پذیرفت و مراسیل را نیز مطلقا حجت نمی‌دانست، اگرچه مراسیل امثال ابن ابی عمیر را تخصصا از دایره مراسیل خارج می‌داند و آنان را ظاهرا مرسل و در واقع مسند می‌دانست. این سختگیری‌ها توسط فقهای پس از وی نیز ادامه پیدا کرد و بلکه مضاعف شد و اینگونه رویکرد شهیدثانی در پذیرش روایات زمینه ظهور جریان‌هایی انتقادی و در نتیجه پیدایش مکتب اخباری‌گری را فراهم کرد.

کتاب السفور و الحجاب به قلم نظیره زین‌الدین، بانوی تجددگرای عرب و از شیعیان دروزی لبنان، در 1928 انتشار یافت. اشتمال این کتاب بر بحث‌های دینی و قرآنی موجب تمایز آن از برخی آثار مشابهِ آن دوره شده و این اثر را شایسته پژوهشی مستقل کرده است. دغدغه اصلی زین‌الدین در این کتاب بهبود وضعیت اجتماعی زنان مسلمان و تغییر وضعیت حجاب‌ است. او پوشاندن صورت را باعث عقب‌ماندگی زنان و مانعی برای پیشرفت جوامع اسلامی می‌داند و با بررسی آیات و احادیث مربوط به حجاب و همچنین، با ادله عقلی نشان می‌دهد پوشاندن صورت به ‌شیوه مرسوم در آن روز حکم شریعت نیست. در این پژوهش، مبانی فکری و ادله عقلی و دینی او درباره حد پوشش زنان توصیف و تحلیل شده است. در اثنای تحلیل این کتاب می‌توان اهمیت اقتضائات زمان و مکان را در رسیدن به نتایج متفاوت به وضوح دریافت و درباره مناقشات علمی سال‌های اخیر در ایران و دیگر جوامع اسلامی بر سر مسئله حجاب، به درک عمیق‌تری رسید.

دریکی از منابع روایی امامیّه دوره میانی خبری یافت میشود که بر تطیّر‌‌ علی (ع) به طلحه در هنگامه بیعت ایشان دلالت دارد. برای اعتبارسنجی محتوای این خبر، موضوع محوری آن یعنی نحس‌انگاری افراد به معیارهای قرآن، سنّت صحیحه و نظرگاه دانشوران مسلمان عرضه شده‌است. هم چنین مؤلفه‌های تاریخی درین حدیث، موضوع جانبی آن است که با واکاوی در گزارش‌های تاریخی پیرامون بیعت علی (ع) ترازیده شده‌است. برای این منظور، آموزه‌های متناسب با موضوع محوری و جانبی حدیث در هر یک از معیارهای پیش گفته گرد آمده و در پایان هر بخش برآیند حاصل از عرضه حدیث به آن مؤلفه تبیین شده‌است. پنج آیه از کتاب الهی، سه دسته از اخبار پیرامون موضوع نحس‌انگاری و فال بد زدن و نیز دیدگاه شش تن از دانشوران امامی درین مرحله به دقت واکاوی شده‌اند. درگام بعدی فرآیند اعتبار سنجی، تاریخ نگاری حدیث و منبع نقل آن و نیز گزارش های تاریخی پیرامون نحوه بیعت طلحه ورخدادهای آن مجلس واکاوی شده‌اند. نتیجه حاصل ازین روند، مردود گشتن حدیث تطیّر‌‌ علی (ع) در هر چهار حوزه و حکم به بی اعتباری آن است.

استاد معرفت به عنوان یکی از صاحب‌نظران در تفسیر علمی مطرح است. دیدگاه‌های ایشان در زمینه تفسیر علمی در آثارشان پراکنده است، از این‌رو آشنایی با دیدگاه‌های ایشان مشکل و زمانبر است؛ از این‌رو در این پژوهش سعی شده تا با بررسی آثار این مفسر، دیدگاه‌های ایشان در زمینه امتیازات و آسیب‌های تفسیر علمی استخراج گردد. در این نوشتار گردآوری داده‌ها، با روش توصیفی- پیمایشی و تحلیل داده‌ها با روش AHP (روش تحلیل سلسله مراتبی) صورت پذیرفته است. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که مؤلفه ترغیب مسلمانان به علم آموزی وحفظ استقلال جوامع مسلمان دارای بیشترین اهمیت در امتیازات تفسیر علمی از دیدگاه استاد معرفت هستند. هم‌چنین مؤلفه علم‌زدگی و نداشتن تخصص کافی دارای بیشترین اهمیت در معیارهای آسیب‌شناسی می‌باشند. به نظر می‌رسد که مواردی از امتیازات، همچون کمک به فهم روشمند آیات جزء امتیازات مشترک انواع تفاسیر قرآن ‌است و مواردی نیز به طور مستقیم با تفسیر علمی در ارتباط است، مانند ترغیب مسلمانان به علم آموزی و حفظ استقلال جوامع مسلمان؛ زیرا ترغیب به علم آموزی (علم به مفهوم علوم تجربی) با توجه به نیازهای روز دنیا در پیشرفت تکنولوژیکی جوامع اسلامی تاثیر گذار است و این پیشرفت در نهایت سبب استقلال جوامع اسلامی خواهد شد.

تقیه یکی از مهمترین موضوعات در تاریخ حدیث، فقه و کلام شیعه است که همواره مورد توجه عالمان بزرگ اسلامی قرار گرفته است. در تراث حدیثی شیعه روایات متعددی درباره تقیه و ضرورت آن به ویژه از امام صادق (ع) نقل شده است. این قبیل روایات، از نظر دلالت متنوع و دارای ابهاماتی است که به نظر می‌رسد فهم مدلول صحیح آنها، نیازمند واکاوی دقیق تر بستر و شرایطی است که این روایات در آن صادر شده است. آنچه در این پژوهش به جهت تبیین صحیح عناصر مؤثر در فهم مدلول روایات تقیه مورد بررسی قرار می گیرد، کاربردشناسی روایات تقیه بر مبنای تحلیل بافت موقعیتی یا لایه برون زبانی این روایات با توجه به پنج مولفه محیط، موقعیت، مخاطبان، هدف و ترتیب عمل است. بر اساس این نوع تحلیل می توان دریافت که تقیه نشانگر موضوع مهمی در تاریخ حیات امام صادق(ع) است و در واقع، یکی از راهکارهای سیاسی و فرهنگی ایشان در مواجهه با شرایط دشوار و پیچیده معاصر حیات خود، برای تبلیغ و تبیین سنت‌ نبوی، در کنار حفظ جان خویش و اصحابش بوده و به موضوع إختفاء اسناد روایات فقهی مرتبط است تا فقه نبوی که بر اساس حوادث دوران پس از پیامبر اکرم (ص) در آستانه اضمحلال و نابودی قرار گرفته بود، دوباره احیا گردد

یکی از خدمات مهمی که قرآن پژوهان از دیرباز و به‌ویژه، در دوره معاصر در آستانه قرآن ارائه کرده‌اند، سعی بر ترجمه‌ آیات قرآن جهت فهم همگانی است. به رغم همه این تلاش­ها، گاه به دلیل کم‌توجّهی به قواعد ادبی، در ترجمه­ها لغزش‌هایی پدیدار گردیده است. از جمله، ترجمه ساختار «وَدَّ» و «لَو» -که در دوازده موضع قرآن به کار رفته­اند- است. بنابر ادله ادبی-قرآنی، «لو» در این ساختار، مصدریه بوده و با صله‌اش به تأویل مصدر رفته و مفعولٌ‌به برای فعل «وَدَّ» است و طبق قول بسیاری از لغت­نامه‌های معتبر عربی آنچه‌ که در ساختار فعل «وَدَّ» و «لَو» معنای تمنی می‌دهد فعل «وَدَّ» و نه «لَو» است. بررسی سیزده ترجمه مشهور قرآن، نشان داده که ترجمه‌ها غالبا یا برای «وَدَّ» معادل‌یابی ناصوابی داشته و با تعابیری چون: «دوست دارد» و «خوش دارد» به خطا رفته‌اند و یا در ترجمه «لو» با تعابیری چون: «ای کاش» و «کاش» و حرف ربطیِ «که»، لغزش داشته‌اند و یا همزمان در ترجمه هر دو واژه «وَدَّ» و «لَو» اشتباه کرده‌اند. در ترجمه‌ این دوازده آیه؛ رضایی پنج بار ترجمه صحیح، مکارم چهار نوبت ترجمه صحیح، حداد عادل دو بار ترجمه صحیح، صفارزاده و قمشه‌ای نیز هر کدام یک نوبت، ترجمه صحیح ارائه کرده‌اند.