جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پرداختن به تربیت فطری و مؤلّفه ‌های آن، به جهت جایگاه ارزشمند آن در تمام ادیان ابراهیمی، ضروری به نظر می‌رسد؛ از همین رو در مقاله‎ حاضر، بعد از معرّفی فطرت و بیان تمایز آن با مفاهیم مشابهی چون طبیعت، غریزه و نفس؛ به تبیین نقش مهمّ توحید و ایمان، در باروری فطرت پرداخته شده و در راستای کاربردی نمودن مبانی نظری بیان‎شده، مؤلّفه‌ های مهمّ تربیت دینی ـ فطری، بر مبنای روایات ائمّه علیهم السلام، بیان شده است. مؤلّفه‌ های دین‎ داری، همان‌ مطالباتی است که فطرت و سرشت خاصّ انسانی، از آدمی دارد. مهم‎ترین موانع شکوفایی فطرت نیز غفلت و دنیاگرایی است که نه تنها آفت زندگی دین ‎مداران ادیان الهی محسوب می‎ شود بلکه تمام جوامع بشری را نیز تهدید می‌ نماید.

اهل سنّت غالباً جایگاهی بسیار والا همچون جایگاه عصمت برای صحابه ی پیامبرصل الله علیه و آله قائل‌اند. در نگاه ایشان صحابی پیامبر، به دلیل درک ظاهری پیامبر اکرم صل الله علیه و آله از هرگونه خطا و اشتباهی، مصون بوده‌اند و برای این ادّعای خود، آیاتی از قرآن کریم ذکر می‌کنند؛ از جمله این‎ که طبق آیه‎ ی 100سوره‎ی توبه، تمام صحابه را ازجمله‎ ی سابقون می ‌دانند که هم خدا از آنها راضی است و هم آنان از خدا راضی هستند، لذا همگی عادل ‎اند و در مورد آنها جرح و تبدیل راه ندارد. در قرآن کریم، واژه‎ی «صحابی» با این معنای کنونی بیان نشده و اگر مدح و ثنایی به مسلمین نسبت داده شده، مطلق نیست بلکه مشروط به برخی شرایط، ازجمله ایمان و عمل صالح افراد است، نه به‎ صرف صحابی بودن آن‎ها. با توجّه به بررسی آیه‎ ی 100 سوره‎ی توبه، عدالت همه‎ ی صحابه اثبات نمی‌شود.

بسیاری از آیات قرآن، پیرامون حکم جهاد و ابعاد مرتبط با آن است و همین امر سبب شده است تا مخالفان و نقادان، اسلام را دینی خشن معرفی کنند. ضرورت بحث از حکم جهاد در قرآن و فطری‌بودن آن، هنگامی روشن می‌شود که هجمه‌های فراوان مخالفان اسلام را به این حکم، متذکّر شویم. علامه طباطبایی ذیل آیات ۳۹ و ۴۰ سوره‌ی حج، حکم جهاد را مطابق با فطرت بشر می‌داند؛ در صورت پذیرش این نظریه، شبهات پیرامون آن نیز پاسخ داده می‌شود. لذا در این مقاله، به روش تحلیلی، با استناد به منابع کتابخانه‌ای، به بررسی دیدگاه مذکور پرداخته شده است؛ بدین‌گونه که پس از بررسی مفهوم «فطرت» و «جهاد»، به تبیین دیدگاه جناب علامه پرداخته و در آن، مقدّمه‌ای پیرامون فطری‌بودن غیرت و تعصّب ممدوح، ارتباط آن با دفاع از حقوق مظلومان و جهاد برای رهایی‌ آنان از چنگال ستمگران ذکر شده است. پس از آن با نقل تعدادی از آیات و روایاتی که دلالت بر فطرت توحیدی بشر دارند، ارتباط آن با حکم جهاد بیان گردیده است. همچنین سیره‌ی عقلا در دفاع مشروع در زمان خطر، به عنوان یکی دیگر از ادلّه‌ی فطری‌بودن جهاد مورد بررسی قرار گرفته است.

در قرآن برخی کلمات و جملات و حتی بعضی داستان‌ها در یک یا چند سوره به اشکال گوناگون تکرار شده‌اند که دانشمندان و پژوهشگران اسلامی و ادیبان آنرا یکی از اساسی ترین مولفه های اسلوب بیانی قرآن کریم و نشان دهنده اعجاز قرآن می‌دانند و با کاوش در نظم و سبک تعبیر و ترتیب کلمات و جملات وسیاق آیات فهمیده می شود که خداوند متعال در ورای هر واژه و عبارت هر چند تکراری هدف و منظور خاصی در نظر داشته و از بیان هر داستانی حتی به ظاهر یکسان و مشابه هدف دقیقی را دنبال نموده است. اما عده‌ای از طاعنان، ساختار تکرار در قرآن را یکی از معایب آن بر شمرده‌اند و معتقدند تکرار یک مطلب در سوره‌های مختلف نشان از درهم بودن و تشتت و پراکندگی آیات و تکراری بودن پیام قرآن است به طوری که خواننده با خواندن یک سوره بزرگ نیازی به خواندن سوره دیگر ندارد که نویسنده "نقد قرآن" بدان پرداخته است و در حقیقت این گروه خواسته‌اند فصاحت و بلاغت قرآن را زیر سوال ببرند

بحث از تاریخ، جنبه های مختلفی دارد که هرکدام می تواند موضوع مقاله یا کتاب مستقلی قرار گیرد. یکی از مهم ترین این جنبه ها، فرجام تاریخ است که برخی آن را تاریک و بد فرجام می دانند و برخی روشن و نویدبخش می خوانند. با توجه به اینکه اظهار نظر از آینده تاریخ، نوعی آینده گویی است و آینده گویی تنها از معمار هستی و پیامبران الهی ساخته است و بس، ما در این جستار بدون توجه به ایده دیگران، آیات قرآن را ملاک قرار می دهیم و آینده تاریخ را تنها از نظرگاه این کتاب آسمانی تحلیل و تفسیر می کنیم و در ادامه با نویدهای قرآنی به فرجام خوش تاریخ و آینده بشر آشنا خواهیم شد و سرانجام با ذکر جلو های از خوش فرجامی تاریخ، این مقاله را به پایان می بریم.

یکی از افعال مورد تأکید دین اسلام، دعا کردن است. دعا به معنای صحبت با خداوند متعال است که گاهی مقارن با حاجت خواستن نیز می‌گردد. یکی از چالش ‌ها در باب دعا، کیفیت استجابت است؛ زیرا استجابت دعا، توسط خداوند متعال صورت می ‌پذیرد، درحالی‎ که ذات خداوند متعال، تغییرناپذیر و استجابت دعا نیازمند تغییر در اجابت‌کننده است. در این پژوهش، ابتدا به حقیقت دعا و برخی از آداب و شروط اساسی دعا پرداخته شده و سپس ارکان استجابت دعا که شامل خداوند متعال، وسائط فیض و نفوس انسانی است، مورد تحلیل قرار گرفته است. از جمله نتایج بدست آمده، این است که استجابت دعا حقیقتاً متعلق به خداوند متعال است و وسائط فیض، همچون اوّلیاء، ملائکه و نفوس انسانی، در طول اراده‎ی الهی قرار می‌گیرند، نه در مقابل آن، لذا از طریق استجابت، نه تنها نقصی به خداوند متعال نسبت داده نمی‌شود بلکه کمال لایتناهی خداوند متعال، اقتضای چنین تأثیراتی را در عالم دارد.

متن ذیل، سخنرانی دکتر جهانگیر مسعودی با عنوان «هرمنوتیک، نو اندیشی دینی و اجتهاد» در نشست علمی انجمن فلسفه و کلام اسلامی است. وی در این نشست سخنان خود را در سه محور: هرمنوتیک و نو اندیشی دینی، نو اندیشی دینی و اجتهاد و اجتهاد و هرمنوتیک، بیان کرده است که تحریر آن از نظرتان می‌گذرد.

در این تحقیق به بررسی آراء آقای شبستری در باب حقیقت ایمان پرداخته شده است. از دیدگاه ایشان ایمان حقیقتی از سنخ تجربه‌های دینی است و با مقوله‌ نظر و استدلال میانه‌‌ای ندارد که بماند بلکه اصلاً با علم و معرفت به صورت عموم و با اعتقاد و بارور به صورت خاص هم رابطه ندارد. وی ایمان را با شک قابل جمع می‌داند ولی بایأس قابل جمع نمی‌داند.وی فرهنگ دین مقدس اسلام را در ابتدا یک فرهنگ شفاهی ارزیابی می‌کند و معتقد است که حقیقت ایمان از منظر مسلمانان نخستین یک حقیقت تجربی با تمام وجود بود؛ آنان از ورای چهار زندان اصلی زمان و زبان و تاریخ و جامعه خطابی می‌شنیدند و آن خطاب تا عمق جانشان رسوخ می‌کرد. در قرون بعد آهسته‌آهسته بحث‌های باور قلبی پیدا شد وایمان درگذر گاه تاریخ با محدودیت‌های انسان گره خورد و حقیقت معرفتی یافت. وی بر اساس روش پدیدار شناختی تاریخی معتقد است که مسلمانان باید متکی بر تجارب دینی‌شان باشند تا معارف دینی؛ زیرا که احیای دین وابسته به احیای تجارب دینی مسلمانان می‌باشد نه احیای تفکر و معارف دینی؛ زیرا که معارف دینی بر گرفته از تجارب دینی است که عمیق‌ترین لایه دین است.

در میان متکلّمان و قرآن‌پژوهان اسلامی، بحث‌ها و مناقشه‌های متعدّدی پیرامون کیفیّت لقاء و نظر به خداوند در دنیا و آخرت بر اساس آیات قرآن و سنّت وجود داشته است. این مسأله در دوره‌های اخیر، با نفوذ جریان سلفی‌ها و وهّابیت در جهان اسلام، مورد بازتاب فکری و نظری عالمان آن‌ها قرار گرفته و با تکیه بر ظاهر برخی آیات قرآن و جمودگرایی لفظی، دست‌کم به دنبال اثبات قطعی امکان مشاهده‌ی بصری خداوند در آخرت برای مؤمنان بوده‌‌‌اند و در این رابطه، به آیات متشابه و برخی روایات نبوی استدلال وزیده‌‌‌اند. در این نوشتار، آیات کلیدی مرتبط به واژگان «نظر» و «لقاء»، به ویژه آیات23 سوره‌ی قیامت و 223 سوره‌ی بقره و 110 سوره‌ی کهف، مورد واکاوی مفصّل‌تری قرار گرفته و آیه‌ی 26 سوره‌ی یونس مورد بررسی اجمالی قرار گرفته است. با نگاه و فهم مجموعی آیات قرآن و استمداد از نظرات اندیشمندان و مفسّران برجسته‌ی شیعه و سنّی، تفسیری مناسب و متّکی بر عقل متعارف و نصوص و محکمات قرآنی ارائه شده و ادلّه‌ی نافین رؤیت بصری خداوند، مورد تقویت قرار گرفته و شبهات و اشکالات سلفی‌ها و ادلّه‌ی مُثبتین مورد ارزیابی و نقد قرار گرفته است.

امام سجّاد علیه السلام به عنوان وارث علم پیامبر صل الله علیه و آله روایات تفسیری گران‎ بهایی را علی‎ رغم زندگی در شرایط حساس ـ از خود به یادگار گذاشته‌‌ اند که جمع قابل توجّهی از آن‎ها در منابع اهل سنّت نیز انعکاس یافته و همین امر، ضرورت و اهمیت پرداختن به موضوع مورد نظر را دوچندان می‌نماید. مقاله‎ حاضر، به روش توصیفی ـ تحلیلی، با تتبّع در مصادر اهل سنّت و استخراج احادیث تفسیری امام زین العابدین علیه السلام، نشان می‌دهد که مهم‎ترین گونه ‌های روایات تفسیری امام عبارتنداز: جایگاه ثقلین در کلام امام، تجلّی آیات در سیره‎ امام، آموزه‌ های کلامی و تبیین معارف اعتقادی، روایات فقهی، احادیث اخلاقی، تربیتی و هدایتی. نکته‎ی قابل تذکّر این است که تحقیق پیش رو، در مقام برشمردن تعداد روایات تفسیری امام سجّاد علیه السلام در منابع اهل سنّت نبوده، بلکه در پی رمزگشایی از گونه ‌ها و روش ‌های تفسیری امام علیه السلام در آن‌هاست. از دیگر مسائل مطرح‎ شده در این نوشتار، بیان روش‌ های تفسیری امام زین‎ العابدین علیه السلام است؛ از جمله‌‌: تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر قرآن به سنّت، تفسیر واژه‎ای، بیان اسباب نزول، مکّی و مدنی، تبیین مجملات، تقیید مطلقات، تخصیص عمومات، استفاده از جری و تطبیق در تفسیر و سایر مبانی علوم قرآنی. همچنین برخی از روایات این امام همام، در شرایط تقیّه صادر شده‌‌اند که در این نوشتار، به آن‎ها پرداخته است.