جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وزن كردن اعمال در قيامت، بر اساس آيات قرآن كريم‌ ‌و روايات متعددي از ائمه (ع) امري قطعي و از مراحل مهم حسابرسي اعمال است. آنچه در مسئلۀ ميزان، منشأ اختلاف نظرهاي فراوان شده است، كيفيت اندازه‌گيري اعمال و حقيقت برپايي ميزان در قيامت و برخي جزئيات مورد اشاره در آيات و روايات است. ملاصدرا بعنوان فيلسوف و مفسر قرآن كريم، بر اساس مباني عقلي خود و با در نظر گرفتن آيات و روايات، در تبيين اين آموزه كوشيده است. اين نوشتار درصدد است با روش توصيفي ـ تحليلي، ضمن تبيين ديدگاه ملاصدرا دربارۀ حقيقت و چيستي ميزان، ميزان علوم، ميزان اعمال و نيز سبكي و سنگيني اعمال، به سنجش و ارزيابي آن بر اساس آيات و روايات بپردازد و ميزان سازگاري آن را با آيات و روايات نشان دهد.

قیامت در زبان رایج و بعقیدة همگانی، صرفاً ناظر به قیامت آفاقی است که جزئیات آن در ادیان الهی بیان شده است. اما عارفانی همانند سیدحیدر آملی با تفسیر انفسی از قیامت، گونه¬های متنوعی از قیامت را ترسیم و تبیین کرده¬اند؛ قیامتهایی که بیشینة آنها با مرگ ارادی در ارتباط است. پرسش اصلی نوشتار حاضر اينست كه از منظر سیدحیدر آملی، مرگ و انواع قیامت چه ارتباطی دارند؟ یافته¬های این پژوهش عبارتند از: 1) سیدحیدر قیامت را به قيامت آفاقی و انفسی تقسیم میکند و هرکدام از آنها را دارای دو قسم صوری و معنوی میداند و هر يك از اقسام صوری و معنوی را به صغری، وسطی و کبری تقسیم كرده است؛ به این ترتیب، او از دوازده قسم قیامت نام ميبرد. به بيان ديگر، قیامت انواع گوناگونی دارد که بیشینة آنها با مرگ ارادی در ارتباط است و آدمی باید به مرگ ارادی بمیرد تا بتواند قیامتهای گوناگون را شهود کند. 2) مرگی که آملی از آن سخن گفته است موجب امتداد انسان میشود، او را از انحصار زندگی این‌جهانی بیرون آورده و گسترده-تر میکند و آفاق را بروی وی میگشاید و به حیاتش، خودش و نگاهش، وسعت ميبخشد؛ انسانی که بدنبال مرگ ارادی نیست و حیات این‌جهانی دارد، بتعبیری انسانی کوتاه‌قامت است.

این پژوهش، با هدف واکاوی رئالیسم جادویی در رویکرد متامدرنیسم و دلالت‌های آن در ایجاد کاوش فکری و همدلی انجام شده است. مؤلفه‌های اصلی متامدرنیسم شامل نوسان، رئالیسم جادویی، تفکر‌گویی یا انگار، نئورمانتیسم و عملگرایی است. با وجودی که کاربرد رئالیسم جادویی از نظر قدمت، به قبل از متامدرنیسم می‌رسد ولی اکنون این راهبرد هنری به نئورمانتیسم و متامدرنیسم مربوط می‌شود. این رویکرد ادبی به عنوان آمیختگی تخیل و واقعیت یکی از مؤلفه‌های مؤثر متامدرنیسم محسوب می‌شود. با توجه به اهمیت این مؤلفه در رویکرد متامدرنیسم، این پژوهش، به واکاوی رئالیسم جادویی در رویکرد متامدرنیسم به منظور ارائه دلالت‌های آن در ایجاد کاوش فکری و همدلی پرداخته است. این تحقیق از نوع کیفی و مطالعه آن کتابخانه‌ای با استفاده از روش تحلیل محتوای متن است. جامعه پژوهش، اسناد و مقاله‌های مرتبط و در دسترس است. همچنین ابزار ثبت و نگهداری اطلاعات در این پژوهش، فیش‌برداری است. نتیجه این پژوهش نشان می‌دهدکه رئالیسم جادویی می‌تواند به طور قابل توجهی به رشد فکری فراگیران، توسعه تفکر انتقادی و تقویت کاوشگری ذهن، همدلی، افزایش حساسیت‌های بین فرهنگی و درک عمیق‌تر از مسائل پیچیده فکری کمک کند.

گادامر، هستی انسان را هستی افکنده شده در تاریخ و سنت میداند که دارای نحوهی دید خاص و پیش‌داوری است. پیشداوریها ریشه در موقعیت مفسر دارند و در فهم دخیل هستند. به همین دلیل، منتقدینی مانند بتّی (Betti) و هرش (Hirsch)او را متهم به ذهنیتگرایی میکنند. اما گادامر مدعی است که در دام ذهنیت‌گرایی نمیافتد؛ زیرا بر مبنای مفهومِ پیش‌دریافتی از تمامیت معتقد است که مفسر همواره پیشداوریهای خود را در مواجه با حقیقت متن مورد ارزیابی و اصلاح قرار میدهد و آنها را بر متن تحمیل نمیکند، ولی خود مفهوم پیشدریافتی از تمامیت در اندیشهی گادامر به سنتگرایی میانجامد بدین معنا که فهم متاثر از تاریخ و سنت است و مفسر دخالتی در آن ندارد. گادامر با استفاده از مفهوم کاربرد که طبق آن، مفسر معنای متن را با موقعیت هرمنوتیکی خودش ربط میدهد از سنتگرایی فاصله میگیرد. اما مفهوم کاربرد دوباره به ذهنیتگرایی میانجامد. به نظر میرسد گادامر در دوری باطل میان ذهنیتگرایی و سنتگرایی گرفتار میشود. در این پژوهش، ضمن توضیح دورِ میان ذهنیتگرایی و سنتگرایی با تمرکز بر ساختار دیالوگی فهم و ابتنای آن بر الگوی سوژه-سوژه نه سوژه-اوبژهی دکارتی نشان خواهیم داد که گادامر از این دور فراتر میرود و فهم هرمنوتیکی، فهمی ذهنی نیست.

مسأله شرط متقدم و متأخر از چالش‌های مهم فقهی و اصولی است که برای حل آن راه‌های گوناگونی توسط اندیشمندان عرصه فقه و اصول مطرح شده است. مشکل مهم در این مسأله تفکیک زمانی بین علت و معلول در برخی از احکام فقهی می‌باشد که براساس قواعد منطقی محال است. نظریه اعتبارات و تفکیک بین امور حقیقی و اعتباری از نظریات بدیع و نوپیدایی است که توسط علامه طباطبایی1 تبیین شده و به مطالعه و تحلیل ادراکات اعتباری می‌پردازد. در پژوهش حاضر که به روش توصیفی و تحلیلی صورت گرفته است؛ مسأله شرط متقدم و متأخر از منظر نظریه اعتبارات تحلیل و بررسی می‌گردد. ره‌آورد این تحقیق آنست که استحاله تفکیک بین علت و معلول مربوط به امور حقیقی است که لازم است از مسائل اعتباری تفکیک گردند و در مسائل اعتباری تا زمانی که لغویت لازم نیاید، اعتبار مشکلی ندارد. ازاین‌رو اساساً از نظر عقلی در مسأله شرط متقدم و متاخر مشکلی وجود ندارد.

در برخی از روایاتی که از ائمه ـ علیهم السلام ـ روایت شده، به پاره‌ای از فرقه‌های اسلامی صفاتی منتسب شده است. شیخ طوسی در تهذیب الأحکام و کشی در رجال روایتی را از امام جعفر صادق ـ علیه السلام ـ روایت کرده‌اند که در آن روایت زیدی‌ها با ناصبی‌ها یکسان انگاشته شده‌اند. آنچه در این مقاله مورد بررسی قرار می‌گیرد متن و سند این روایت است و بعد از آن بررسی‌های تاریخی دربارهٔ زیدی‌ها انجام می‌گیرد. اهمیت این پژوهش در آن است که می‌تواند ما را با یکی از احادیثی که تا به حال دربارهٔ‌ آ‌ن تأمل چندانی نشده آشنا کند و به نزاع‌های میان فرقه‌ها اشاره‌ای داشته باشد. روش این پژوهش تاریخی و هرمنوتیکی است. نتیجه اجمالی که مقاله به آن دست یافته این است که این روایت یا از جعل جاعلان بوده که در دعواهای فرقه‌ای به جعل این روایت مبادرت کرده‌اند و یا معنای جدیدی از ناصبی بودن را می‌خواهد بیان کند. شاید بتوان که با توجه به داده‌های تاریخی وضع و جعل این حدیث اولی است.

همزمان با آغاز سده سوم هجری، جمعیت یکدست شیعى قم، تعداد نسبتا زیاد عالمان و محدّثان، دور بودن از ستمگرى‏های حاکمان عبّاسى وپدیدارى روحیه دانش‏گسترى، باعث شد که فعالیت حدیثی عالمان این شهر روزبه‌روز پر‌فایده‏تر شود به طورى که حرکت رو به کمال خود را تا پایان سده چهارم، در حدود 200 سال، ادامه دهد و در این بازه زمانى به یکى از اصلى‏ترین حوزه‏هاى حدیثى مکتب تشیّع تبدیل شود. تعداد راویان و محدثان قمى تا زمان شیخ طوسی و نجاشی نزدیک به 400 نفر است که 36 تن از آنها از مشاهیر و شخصیت‏هاى بزرگ هستند. این راویان و عالمان پرشمار امّا تألیفات و نگاشته‏هاى حدیثى بسى فراوان‏تر داشته اند چرا که گاهى یکى از آنها ده‏ها کتاب تألیف کرده است. در کتاب رجال نجاشى 67 عالم و محدّث قمى معرفى شده‏اندکه 537 کتاب را تألیف کرده‏اند. البته تعداد واقعى نگاشته‏هاى آنها بیش از این مقدار است. برخى از آن آثار تا زمان ما باقى مانده است و در جهت نشر معارف اهل بیت(ع) نور افشانى مى‏کند. همچنین تشکیل بیوتات و خاندان های علمی نشانه دیگری بر رونق علم و حدیث در این شهر در آن دوران است.

علامه مجلسی دو روایت را در بحار الانوار با محتوای نکوهش معلم نقل کرده است. این روایات که مضمون آن‌ها در تعارض با ادله عقلی و نقلی می‌باشند در ساختار زبانیِ مشترک با صنف بافندگان و زنان قرار گرفته‌اند که حکایت‌گر فضای فکری و فرهنگی عصر تکوین خود هستند. اگرچه این روایات از حوزه حدیث خارج‌اند و نمی‌توان آن‌ها را حدیث نامید، از آنجایی که متن در خلأ شکل نمی‌گیرد، پی‌جویی این منقولات در متون متقدم برای کشف و دست‌یابی به شرایط و بستر تولید متن و گفتمان حاکم ضروری می‌نماید. در نوشتار پیش‌رو به روش تحلیلی ـ توصیفی ضمن تبارشناسی احادیث در منابع فریقین و یافتن خاستگاه نقل این گزارش ‌ها به بررسی و تحلیل گفتمانی منقولات مورد بحث پرداخته شده است. در واقع روایات محل بحث فاقد سند هستند که در منابع روایی متقدم شیعه اثری از آن‌ها یافت نشد. نخستین نقل این احادیث در قرن هفتم در کتاب شرح نهج البلاغه کیدری رؤیت شد که به نظر می‌رسد مصدری جز فرهنگ عامیانه نداشته باشد. از سویی دیگر سرچشمه نقل این روایات در منابع عامه، متون ادبی است که در حقیقت امثال و حکمی است که بین مردم در قرن سوم رایج بوده است.

یکی از نکات ضروری در مواجهه با متون کهن بویژه متون دینی، توجه به واژگانی است که در معنای لغوی به کار نرفته‌اند؛ بلکه متکلم متناسب با فرهنگ گفتاری رایج در عصر خود، مفهومی مجازی، اراده کرده است. تشبیه رخدادیست که گاه کاربست آن در متون کهن مانند نهج‌البلاغه موجب پیچیدگی معنا گشته. معادل‌گزینی صحیح برخی از این گزاره‌های تشبیهی بویژه آن دسته که از معنای مستعمل کهن خود فاصله گرفته‌اند، دقتی دوچندان می‌طلبد و ‏عدم توجه به مجاز بودن، برداشت ناصواب از کلام را به همراه دارد. نامه 45 نهج البلاغه که امیر مؤمنان% در آن خود را به «ماده الاغی پشت‌زخم» تشبیه کرده‌اند، از این سنخ گزاره‌ها به شمار می‌رودکه در وهله اول ‏معنای ظاهری آن کژتاب است و در ادبیات معاصر، نامتعارف جلوه می‌کند. موضوعی که چرایی کاربست آن، مسئلة نوشتار حاضر است که به شیوه کتابخانه‌ای و با روش توصیفی‌ استنتاجی، با مراجعه به کاربست در متون اصیل، توجه به فضای صدور، سیاق و بهره‌گیری از شاخصه‌های گفتاری فرهنگ عرب متقدم، به نفی پندار رایج بر انحصار این تعبیر در معنای منفی می‌پردازد. اثبات چند کاربردی بودن این تعبیر و کاربست توأم مثبت و منفی، در سده نخستین، از مهم‌ترین ثمرات این پژوهش به شمار می‌رود.

یکی از نظریه‌های مربوط به استدلال نظریه پرسش و پاسخ فیلسوف بلژیکی، میشال مایر است.نظریه مایر تحت عنوان"پرسمان استدلالی" به اهمیت و کارکرد سؤال در استدلال‌های متکلم و نقش آن در تأثیر گذاری بر مخاطب و اقناع او می‌پردازد.در واقع سؤال به عنوان یکی از سودمند‌ترین ابزار‌های زبان برای استدلال است. این اهداف می‌تواند در جهت آگاهی بخشی،توبیخ،برملا سازی حقایق،روشنگری و..باشد.در این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی آن دسته از سخنان امام سجاد(ع) که حاوی پرسش‌هایی استدلال محور بوده است مورد بررسی قرار گرفته است و جبنه استدلالی مورد تحلیل و بررسی واقع شده است.با توجه به اینکه امام سجاد به لحاظ تاریخی،اجتماعی و سیاسی در دوران خفقان و مراقبت‌های شدید دستگاه بنی امیه قرار داشتند سخنان ایشان در صورت‌های گوناگون آن، از پرسمان استدلالی بهره جسته است تا با توجه به شرایط حاکم به شکل غیر مستقیم آنچه مد نظر حضرت بوده‌است مانند: افشای ستم دستگاه بنی امیه،تبیین احکام دین، تبیین صفات شیعیان حقیقی و... را به مخاطب انتقال دهد.کاربست سازه بلاغی تشبیه و استعاره پتانسیل استدلالی سخن را غنا بخشیده و قدرت استدلال را برای اقناع مخاطب بالا می‌برد.