جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف پژوهش حاضر مقایسه تطبیقی داوری درفقه اسلام با داوری در غرب و فرانسه می‌باشد. نهاد داوری در فقه اسلام به استناد منابع فقهی (قرآن، سنت، اجماع، عقل) تحت عنوان حکمیت مطرح شده است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که مفهوم داوری در نظم حقوقی کنونی منطبق بر مفهوم قاضی تحکیم در فقه است. حقوقدانان مسلمان بر این عقیده‌اند که نظام داوری و دادرسی اسلام با جامعیتی تمام توانسته در خصوص تمام اعمال و رفتار بشر با ایجاد قوانین دقیقی که براساس فطرت بشر بنا نهاده شده است، راه‌های منطقی و اصولی ایجاد نماید، در حالی‌که در نظام داوری و حقوقی غرب اینگونه عمل نشده است. فلسفه تحقق و وضع داوری در شریعت و حقوق اسلام و مطابقت آن در حقوق غرب و بین‌الملل (فرانسه) این است که این نهاد حقوقی مدنی بتواند بدون تشریفات اداری و دادرسی محض و فارغ از هرگونه اجبار حقوقی و قضائی و صرف وقت و زمان طولانی، در راستای حل منازعات و فصل خصومت‌های خصوصی، ملی و بین‌المللی در سایه رضایت طرفین یا افراد ذی‌نفع یک­ قرارداد یا کنوانسیون ­یا­ حتی­خانواده و غیره، برآید و منشاء آثار شود. حال آثاری که از این عمل حقوقی محقق می‌شود، به‌مثابه شرایط ضمن عقد محسوب می‌گردد.

برخی از آیات قرآن کریم به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم نسبت خطا یا گناه به انبیای الهی می‌دهد. با توجه به پیش زمینه‌های فکری، تبیین و تفسیر این دسته از آیات و تطبیق آنها با آموزة عصمت متفاوت است. مقالة حاضر با مطالعة موردی آیات 76 تا 78 انعام، درنگی بر تحلیل عارفان و متکلمان بر این آیات دارد. مقاله بر این فرضیه استوار است که تعریف متفاوت نبوت و عصمت در اندیشة عارف و متکلم، و مجهز بودن عارفان به ابزار کشف و شهود تفسیر متفاوتی به دنبال خواهد داشت. نتایج، گویای آن است که تفسیرهای عرفانی با رویکرد خاص خود که مبتنی بر هستی‌شناسی و ابزار معرفتی آنهاست، معنا و معارف بلند را پشتوانة الفاظ قرار داده و ظاهر آیات را منافی عصمت نمی‌دانند. از منظر ایشان این آیات، استعاره‌ای از تکامل سلوکی انبیا علیهم السلام است. ستاره و ماه و خورشید واسطه‌هایی بودند که در سلوک معرفتی ابراهیم علیه السلام گام به گام حذف شدند و این طریق در انسانی تحقق می یابد که خودش از میان برخاسته و معبود را به تماشا نشسته است. از سویی متکلمان برآنند که ظاهر قرآن حجت است و می‌توان از خود آیات قرآن و ارجاع آیات متشابه به آیات محکم مقصود قرآن را دریافت و عدول از مفاد ظاهری قرآن و روی آوری به تأویل، زمانی مجاز است که مبتنی بر حجتی معتبر باشد. بر باور ایشان ابهامات موجود در داستان انبیا، تفسیر به ترک اولی یا از باب تعلیم به دیگران تفسیر می‌شود.

علامه طهرانی استعمال لفظ امام در غیر­معصوم را جایز ندانسته و بر حرمت چنین استعمالی حکم نموده است. ایشان قائل است واژه امام با کاربرد اسمی (نه وصفی) در فرهنگ شیعه منحصر در معصوم به‌کار می­رود و در شرع انور استعمال برخی القاب در غیر­معنای اصطلاحی خود، حکم حرمت دارد. هدف پژوهش حاضر واکاوی مستندات فقهی این دیدگاه است. مسئله اصلی پژوهش تبیین مستندات این حکم فقهی است. روش پژوهش توصیفی - تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که علامه با استناد به تحقق هتک حرمت فقهی، ترسیم ناحیه استعمال این لفظ را به دلایلی که این استعمال را جایز شمرده­اند، مردود می­داند. دلیل دیگر نیز وجود برخی روایات ناهی برخی واژگان اختصاصی است که در شرع بر غیرمعصومین مورد نهی واقع شده است. ایشان با طرح امکان خطا و عدم عصمت ولی فقیه، و با این مبنا که در زمان غیبت، امامت اختصاص به حضرت مهدی دارد و ولایت فقیه تحت ولایت حضرت مهدی است، معتقد است تنها می‌توان واژه «نائب الامام» را برای ولی فقیه بکار برد.

علم نافع و سودمند به جامعه هويت مي‌دهد و علم غيرنافع جامعه را بي‌هويت مي‌کند. براين‌اساس يکي از مهم‌ترين مسائلي که طرح آن پس از گذشت چند دهه از پيروزي انقلاب اسلامي لازم و بلکه ضروري مي‌نمايد، موضوع ايجاد تمدن اسلامي است. بديهي است تحقق اين مهم آرزوي ديرينۀ همۀ اولياي الهي بوده است. بنابراين سؤال اساسي قابل طرح در تحقيق پيش‌رو اين است که ملاک و معيارهاي علم نافع در اسلام و غرب چه اموري هستند که موجب مي‌شوند يک جامعه به رشد و کمال برسد و جامعه‌اي به انحطاط کشيده شود. بدين بيان، برپايي تمدن اسلامي لوازمي دارد که مهم‌ترين آنها وجود علم نافع و سودمند است. مهم‌ترين ملاک علم نافع از منظر اسلام اين است که جامعه را از لحاظ مادي و معنوي به‌‌سوي رشد و کمال سوق مي‌دهد. اما در تمدن مدرن غربي، علومي مورد مطالعه و بررسي قرار مي‌گيرند که جنبه‌هاي مادي آن، جلوۀ بيشتري دارند؛ و نافع بودن يا مضر بودن آن به توليد ثروت و قدرت گره خورده است. به‌همين جهت، نوشتار حاضر با روشي تحليلي ـ استنادي در پي پاسخ به اين پرسش، براساس انديشه‌هاي امام خميني(ره) و رهبر معظم انقلاب است. براساس اين انديشه اگر علم نافع در جامعه‌اي محقق شود، ضمن آنکه جامعه را به رشد و کمال سوق مي‌دهد، تمدن‌ساز نيز هست.

ارزش اخلاقي به رفتاري تعلق مي‌گيرد که انسان را به سوی کمال نهايي سوق دهد و در سعادت ابدي او تأثير داشته باشد. در اسلام، چنين چيزي متوقف بر ايمان به خدا و روز قيامت است. آنچه به‌طور قطع از آيات و روايات استفاده مي‌شود، این است که اگر کاري بدون ايمان انجام شود، در آخرت ثمري نخواهد داشت: «وَقَدِمْنَا إِلَي مَا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْنَاهُ هَبَاءً مَّنثوراً» (فرقان: 23). بنابراين انسان قبل از کسب ارزش‌هاي اخلاقي لازم است به کسب ايمان بپردازد. اما آيا ايمان نيز از ارزش‌هاي اخلاقي به‌شمار مي‌آيد؟ زيرا اين سؤال مطرح است كه چگونه ارزش اخلاقي بر كسي که هنوز ايمان نياورده، صادق است؟ چون نمي‌توان کسب ايمان را مبتني بر ايمان دانست. از سوي ديگر، ارزش اخلاقي، فعل اختياري انسان است. بنابراين اگر ايمان براي کسي به ‌عنوان يک فعل اختياري مطرح نباشد، او کاري انجام نداده است تا ارزش اخلاقي داشته باشد.

در متون ادب فارسي و از جمله در آثار فردوسي، ناصر خسرو، سعدي، بيهقي و... واژة «درود» معادل و هم ‌معناي با سلام نيست؛ بلکه هم‌تراز با «آفرين»، «تهنيت»، «تحيت» و «صلوات» است و صلوات را نمي‌توان همچون درود در جاي سلام و خطاب به هرکس به‌کار برد. چنين به‌نظر مي‌رسد که ادبا به اين نکته واقف بوده و به‌همين دليل نيز در آثار خود «درود» را تنها براي گرامي‌داشت انبياء و اولياي الهي به‌کار برده‌اند. در فرهنگ و زبان عربي نيز «اهلاً و سهلاً مرحباً» اصلاً معادل «سلام» نيست؛ و اعراب آن را در وقت خوش‌آمدگويي به مهمان ادا مي‌کنند. با اين توصيف، نگارنده مي‌پندارد که از همان روز نخست ورود اسلام به ايران زمين، مي‌بايست مرتبة «سلام» بالاتر و والاتر از «درود» قرار گيرد و ادباي برجسته نيز به‌جاي «درود» بر انبياء و اولياء «سلام» بفرستند، لذا در نوشتار حاضر به شيوة مطالعات کتابخانه‌اي و روش توصيفي ـ تحليلي به اثبات این نکات پرداخته مي‌شود: 1. زيبايي و برتري لفظ و معناي «سلام» بر واژگان ديگر؛ 2. به‌کار بردن معناي «سلمنا» براي «سلام» توسط اسلام‌ستيزان.

سنت‌گرایان با دیدگاهی سلبی نسبت به معرفت‌شناسی مدرن پسادکارتی، صحبت از معرفتی کرده‌اند که دارای صبغه‌ای مابعدالطبیعی و ناظر به مراتب مختلف وجود است. آنها با حکم به عدم کفایت تجربه و استدلال که محور معرفت‌شناسی پسارنسانس هستند، منبع اصلی معرفت و دست‌یابی به حقیقت را عقل شهودی می‌انگارند. شهودگرایی در سنت‌گرایی، در حد روش باقی نمی‌ماند و به نظر می‌رسد با نوعی تحول پارادایم مواجه‌ایم که می‌کوشد انگاره‌های دیگر را تغییر دهد. مسئلة این مقاله آن است معرفت قدسی چه نسبتی با معرفت و دو رکن جدایی‌ناپذیر آن، یعنی صدق و توجیه دارد؟ آیا اساساً امکان تحقق معرفت قدسی وجود دارد؟ در پاسخ به این پرسش‌ها، ابتدا به تحلیل ارکان معرفت قدسی و نسبت آن با معرفت پرداخت. اشتراک لفظ و خلط مفهوم و مصداق در کابرد واژة حق، محدودیت و انتقال‌ناپذیری شهود، نامتعارف بودن، تفسیرپذیری و عدم وحدت تجارب شهودی از انتقادات معرفت‌شناختی وارد بر معرفت قدسی هستند. همچنین تحقق‌پذیری این معرفت در جهان مدرن واقع‌گرایانه به‌نظر نمی‌رسد.

عارفان در طول تاریخ، اغلب، رویکردهای متفاوت و گاه متعارضی با فلاسفه و متکلمین داشته‌اند. عین‌القضات همدانی با وجود شهرت بیشترش در عرفان، آراء فلسفی و کلامی عمیق و قابل توجهی دارد. هدف پژوهش حاضر، شناخت مبانی فلسفی، عرفانی و کلامی ایشان در حوزه‌های ‌هستی‌شناسی، با روش توصیفی- تحلیلی است. این پژوهش نشان می دهد که عین‌القضات همدانی توانسته است در دو ساحت فرایند ادراک شهودی و ساحت فرایند تبدیل شهود به گزاره، سخن بگوید و معرفت و دانشی را که مستقیماً و بی‌واسطه تجربه کرده، با دلیل و برهان قابل فهم کند. همچنین عین‌القضات در طرح اندیشه‌هایی نو، در حوزه مذکور پیش‌رو بوده است؛ مانند تجلّی واحد در ‌هستی‌ و وحدت وجود، رابطه بین جسم و جان در انسان‌شناسی، استفاده زیاد از تأویل در فهم آیات قرآن، نافرمانی ابلیس در سجده نکردن به انسان که او این را ناشی از عشق راستین به معشوق ازلی و نیز جریان قلم تقدیر الهی می‌داند. نگاه فلسفی و کلامی این عارف، در آثارش به خصوص تمهیدات، نامه‌ها و زبده الحقایق، مجال ظهور یافته است.

هدف پژوهش حاضر بررسی احکام فقهی مواد مخدر با تاکید بر قاچاق آن است. در این راستا، با روش توصیفی-تحلیلی، به تعریف مواد مخدر و علت ممنوعیت مصرف آن در فقه و بیان حکم تکلیفی و وضعی آن با اشاره به آیات و روایات و بنای عقلاء و قواعد فقهی پرداخته شده است. این پژوهش با توجه به دلایل عقلی و نقلی و نیز قواعد فقهی همچون قاعده لاضرر و دیگر قواعد فقهی، حرمت تولید، مصرف و قاچاق مواد مخدر ثابت گردید و تصرف در اموال حاصل از آن را اکل به باطل می‌داند. عمده دلیل بر حرمت مواد مخدر، تمسّک به قواعد فقهی­ همچون قاعده لاضرر است؛ گرچه مبانی آن در بین فقها مختلف است. اشکال و نقد برخی از ادلّه ذکر شده توسط برخی از فقها، لطمه­ای به اصل اثبات حرمت و ترتب برخی از احکام وضعی نگردید.

هدف پژوهش حاضر بررسی شهر و شهرنشینی از نظر فقه است. در این راستا، پس از بررسی مفهوم فقهی شهر و شهرنشینی با تأکید بر روح معنوی حاکم بر آن، به تحلیل دو محور اصلی فقه شهرنشینی یعنی فضاسازی و حق مشارکت پرداخته شده است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد فقه لزوم توجه به زیباسازی فضای شهر و نمای ساختمان‌ها و رشد و توسعه شهرسازی را لازم دانسته است. از مهم‌ترین مسائل شهرنشینی، اندازه و حدود مطلوب برای توسعه کالبدی شهر و حریم منازل شهرنشینان می‌باشد. همچنین فقه به امر مشارکت با تاکید بر شورا و مشورت، امربه معروف و نهی از منکر، تأکید ویژه دارد.