جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

.

اگر چه برخی از تفاسیر قدیمی، مهجور مانده است و تفاسیر جدیدی با رویکردهای مختلف بر سر کار آمده‌اند، اما بسیاری از این تفاسیر بر پای? تفاسیر قدیمی شکل گرفته است. تفاسیر قدیم از این جهت که می‌تواند سیر تحول و تکامل تفاسیر را نشان دهد دارای ارزش است. از برجسته‌ترین تفاسیر قدیمی، تفسیر شیخ طوسی و فخر رازی است. یکی از مهم‌ترین مباحثی که در تفاسیر از گذشته تا کنون به آن پرداخته شده است مبحث داستان‌ها است، از مهم‌ترین داستان‌ها، قص? حضرت یوسف (ع) است. در گذشته مبحث داستان به صورت مستقل مطرح نبوده است اما مفسران قدیمی به صورت بسیار مفصل ذیل تفسیر آیات آن را به بحث و بررسی گذاشته‌اند. مبحث داستان‌ها در دور? معاصر نمودی جدید به خود گرفته است، و به لحاظ ادبی هنری و عناصر داستانی بسیاری مطرح شده است، سور? یوسف نمونه‌ای مطلوب برای بررسی عناصر داستانی است. مروری بر مهم‌ترین عناصر داستان از جمله شخصیت، زمان، مکان، در تفسیر تبیان و تفسیر کبیر با توجه به داستان حضرت یوسف نشان می‌دهد که هر چند شیخ طوسی و فخر رازی، چنین عناوینی را به کار نبرده‌اند، اما شیوه‌های مختلف این مفسران در تبیین عناصر داستانی می‌تواند حاوی این نکته باشد که این مفسران نیز در تبیین این عناصر همت فراوان نشان داده‌اند. رویکرد فخر رازی و شیخ طوسی در تحلیل این عناصر یک دست نیست؛ به حسب ظاهر فخر رازی بیشتر به بررسی عناصر داستانی توجه دارد. شیخ طوسی سیاق و گفتگوهای رد و بدل شده میان افرادِ داستان را، در فهم خصوصیات ظاهری از جمله سن افراد موثر می‌داند، بلکه از نظر فخر رازی گفتگو و تقدم و تأخر گفتگو، راه را در تحلیل شخصیت و افکار و احساس و واکنش افراد در برابر حوادث فراهم می‌کند. همچنان‌که در بررسی عنصر مکان و زمان، نیز به اهداف قرآن از ذکر زمان و مکان بسیار توجه دارد، این رویکردهای فخر رازی با آن‌چه نزد معاصران دربار? عناصر داستانی مرسوم است کاملاً منطبق است. اما شیخ طوسی بسیاری از این مباحث را حول بحث‌های لغوی پرورانده است. اما یادداشت‌هایی اتفاقی که در مورد اهداف قرآن از ذکر زمان و مکان در آن مندرج است نیز روش کار شیخ طوسی را جالب توجه نشان می‌دهد.با این همه، روشی که شیخ طوسی و فخر رازی نیز در تحلیل داستان در تفاسیر خود به کار گرفته‌اند با توجه به ظاهر و باطن آیه است، که این تلاش آن‌ها در چند روش عقلی، استنادات قرآنی و روایی خلاصه می‌شود. مباحث عقلی این دو تفسیر بسیار گسترده است، که خود به چند روش ادبی، توجه به گفتگوها و توجه به رابط? علی و معلولی قابل تقسیم است. در قسمت روایات بیش از همه بحث اسرائیلیات است. در تفسیر تبیان بسیاری از اسرائیلیات وجود ندارد و مواردی هم که وجود دارد مفسر در برابر اسرائیلیات سکوت اختیار کرده است. به طور قطع، این سکوت را نمی‌توان حمل بر پذیرفتن او در برابر اسرائیلیات کرد، در صورتی که در تفسیر فخر رازی اسرائیلیات به وفور یافت می‌شود. که فخر رازی برخی از این اسرائیلیات را مقبول می‌داند. شیخ طوسی و فخر رازی هر دو به نقد روایات اسرائیلی نیز پرداخته‌اند. در نقادی داستان‌های اسرائیلی، شیخ طوسی و فخر رازی بیش از همه به عصمت انبیاء و سیاق و ظاهر آیات توجه دارند. هر چند، در کنار این موارد شیخ طوسی توجه به روایات ائمه معصومین را نیز در نقد اسرائیلیات فراموش نمی‌کند. اهداف قصه نیز از مهم‌ترین مباحثی است که مفسران در تحلیل قصه به آن توجه داشته‌اند، و به نقش هدایتی قصه نیز در زندگی بشر توجه نشان داده‌اند، اهداف قصه با شرایط زمان پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلم) پیوندی ناگسستنی دارد. بعضاً مفسران از جمله شیخ طوسی به ویژه فخر رازی نیز به این رابطه توجه داشته‌اند. فضای نزول، سبب نزول می‌تواند ما را به این اهداف قصه رهنمون سازد. بیان قدرت خداوند، عبرت گیری، تسلی خاطر پیامبر، اثبات حقایق دینی و ... با تأسّی از شرایط نزول می‌توان جزء مهم‌ترین اهداف قصه به شمار آورد. بسیاری از این اهداف در داستان حضرت یوسف به عنوان بهترین قصه وجود دارد. واژگان کلیدی: داستان‌های قرآن، داستان حضرت یوسف، عناصر داستانی، اهداف قصه، روش شیخ طوسی، روش فخر رازی.

اسرائیل نام دیگر حضرت یعقوب بود و فرزندان آن حضرت را بنی‌اسرائیل می‌گفتند. با همه اینها شواهد و قرائن نشان‌دهنده انحراف و انحطاط آنهاست به طوری که قرآن کریم ایشان را سرسخت‌ترین دشمن مومنین می‌خواند و ویژگی‌هایی چون تبعیت از شیطان و هواهای نفسانی، شرک به خدا و کشتن انبیاء الهی را برایشان بیان می‌کند. از آنجا که بیشترین بخش تاریخی قرآن مربوط به این قوم است، این نوشتار برآن است تا ریشه‌های انحراف آنها را از منظر قرآن بررسی نماید.

بررسی درونمایه که همان فکر مسلط بر هر عمل ادبی است، در داستان های قرآن از اهمیت خاصی برخوردار می باشد؛ چرا که کشف درونمایه یا مضمون داستان، باعث شناخت بهتر عمل داستانی و شخصیت های آن می شود و درنهایت فهم عمیق تر کلام خداوند را در پی دارد. داستان یوسف(ع) در قرآن کریم، درونمایه های فراوانی دارد تا جایی که به داستان درونمایه معروف شده است. در این میان، درونمایه ی اصلی داستان، دارای نقش محوری می باشد و سایر عناصر داستان بر گرد آن می چرخند و با شیوه های مختلف در جای جای داستان، آن را نمایان می سازند. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، چگونگی ارائه ی درونمایه ی اصلی داستان و نیز شیوه های کشف آن تبیین شده است.یافته های پژوهش نشان می دهد: درونمایه ی اصلی در این داستان با یافتن سرنخ هایی به دست می آید که مهم ترین آن ها عبارتند از: شخصیت یوسف(ع)، حوادث داستان،گفتار شخصیت ها، سخنان راوی،صحنه های داستان و انگاره های تکرار.

این نوشتار در پی طرح و اثبات این مسئله است که حجب و حیا نقش اصلی در حفظ و صیانت از فضای عفت عمومی دارد و باید به موازات سرمایه گذاری در ترویج حجاب به زمینه سازی برای تقویت حیا و آزرم پرداخت. نویسنده نخست از فطری بودن پدیده حیا یاد می کند. آنگاه از نخستین اقداماتی که باعث در خطر قرار گرفتن این پدیده می شود سخن می گوید و بر این باوراست که این اقدام نخست از سوی زن صورت می گیرد و سپس توسط مرد تقویت می شود. در ادامه به عوامل انگیزش پرداخته و در پایان از راهکارهای جلوگیری از لغزشها و خنثی سازی تأثیر عوامل یاد شده سخن گفته است.

الگوها می توانند کمک موثری به فرایند تربیت اخلاقی و نتیجه بخش بودن آنها کنند به ویژه آنکه این الگو متخذ از آموزه های وحیانی و بر اساس رفتار پیامبران باشد. مطالعه و تحلیل سوره یوسف علیه السلام به عنوان یکی از سوره هایی که رفتارهای اخلاقی را به تصویر کشیده است در این زمینه راهگشاست. مجموعه روابط درون شخصی بین شخصی، فراشخصی و برون شخصی در این سوره ارائه شده است که در این بین رابطه متقابل حضرت یعقوب و فرزندان می تواند به عنوان الگوی ارتباطی مطرح شود. در این مقاله ضمن تحلیل برخی اصول حاکم بر رفتار فیمابین یعقوب و فرزندان بر اساس معیار های اخلاق اسلامی به بررسی و حل چالش های اخلاقی در این روابط بر اساس گزارش قرآن خواهیم پرداخت.

موضوع این پژوهش، قصّه ی حضرت یوسف 7 در قرآن کریم است. هدف از پرداختن به این موضوع، علاوه بر اهمیّت معارف قرآنی، اشتمال آن بر نکات اخلاقی، اجتماعی و فرهنگی مفیدی، همچون ارائه ی الگوهای ایمان و عفّت به جوانان، مدیریّت بحران به مسئولان اجتماعی و همچنین آموزه های سودمندی در موضوع رؤیا است. حضرت یوسف 7 فرزند یعقوب نبی 7 و راحیل بود و در سرزمین فدان آرام متولّد شد. وی یکی از پیامبران الهی بود که مژده ی نبوّت را در کودکی با رؤیای سجده ی خورشید و ماه و یازده ستاره در برابر خود، دربافت نمود. وی یک برادر تنی به نام بنیامین و دَه برادر ناتنی از پدر داشت که این دَه تن به او و به ویژه پس از آن رؤیا و توجّه بیشتر پدر، حسادت می ورزیدند. این خوی پَست اخلاقی آنان را به توطئه گری ضدّ یوسف 7 و افکندنش در چاه واداشت و آنان پیراهن یوسف 7 را به خونی آغشته کرده و نزد پدر رفته و به دروغ اظهار کردند که گرگ وی را خورده است، امّا یعقوب 7 سخن آنان را باور نکرد و صبر پیشه نمود. یوسف 7 به عنایت خداوند توسّط رهگذران نجات یافت و با قیمت ناچیزی به وزیر اعظم مصر و ملقّب به عزیز فروخته شد و بدین ترتیب به مصر راه یافت. در آن جا به علّت زیبارویی مورد علاقه ی زلیخا، همسر عزیز مصر، قرار گرفت و این زن از وی تقاضای مراوده نمود. وی از صحنه ی فساد به خداوند پناه برد و گریخت. عزیز از این ماجرا مطّلع شد، امّا با وجود اثبات بی گناهی یوسف 7 ، وی را به زندان افکند. وی در آن جا به تبلیغ توحید و مسائل اخلاقی به هم زندانیان پرداخت تا پس از 7 سال در پی رؤیای فروانروای مصر و نیاز آنان به تعبیر رؤیا به یاد یوسف 7 افتاده و وی را نجات دادند. یوسف 7 بی گناهی خود را در ماجرای مراوده برای فرمانروا ثابت کرد و به مقام خزانه داری منصوب شد و به کمک فرمانروا به کشاورزی و برداشت محصول پرداخت تا خشک سالی آینده را به خوبی مدیریّت کند. سال های قحطی فرا رسید و برادران برای گرفتن آذوقه به مصر آمدند و به این ترتیب مقدّمات وصال یوسف 7 به پدری که از فراقش سال ها گریسته و دیدگان خود را از دست داده بود، فراهم شد. خداوند دیدگان یعقوب 7 را به برکت پیراهن یوسف 7 شفا بخشید و همه ی افراد خانواده ( والدین و برادران) نزد او رفته و در برابرش تعظیم کردند و بدین ترتیب رؤیای یوسف 7 به واقعیّت پیوست. در این پژوهش سرگذشت یوسف 7 در سه بخش یه عناوین: دوران کودکی یوسف 7 تا به چاه افتادن، از چاه تا وزارت، وزارت تا پایان عمر و در 11 فصل سامان یافته است و دامنه ی تحقیق پیرامون شخصیّت و بیان سرگذشت یوسف 7 می باشد که در خلال مطالب به منظور کاربردی شدن موضوع به نکات اخلاقی،فرهنگی، تربیتی و مدیریّتی نیز اشاره شده است. برای این تحقیق، از منابع تفسیر قرآن کریم، همچون المیزان علاّمه طباطبایی 1 ، مجمع البیان فضل طبرسی 1 ، الکبیر فخر رازی، التبیان شیخ طوسی 1 و... و کتب حدیث مانند بحارالانوار علاّمه مجلسی 1 ، علل الشّرایع و عیون اخبارالرّضا 7 اثر شیخ صدوق 1 ، اصول کافی محمّد بن یعقوب کلینی 1 و کتاب های تاریخی مانند کامل ابن اثیر، تاریخ الرُّسل و الملوک طبری، تاریخ انبیای رسولی محلاّتی و به ندرت از کتاب و مقاله های تربیتی، روان شناسی، مدیریّت، اقتصاد و... استفاده شده است. روش تحقیق به کار رفته، کتابخانه ای- تحلیلی و توصیفی بود. فرضیه های عصمت یعقوب و یوسف 7 و مقام الگویی یوسف 7 در عفّت و مدیریّت بحران به اثبات رسید و نظر به نکات آموزنده ی بسیار قصّه های قرآنی و نیاز جامعه به الگوهای قرآنی، پژوهش چنین آثاری ضروری می نماید. کلیدواژه های تحقیق قصّه، یوسف، یعقوب نبی، تعبیر رؤیا، برادران یوسف، تربیت، زلیخا، عزیز مصر، مدیریّت بحران و مصر می باشد.

هدف قصّه‌های قرآنی ، عبرت‌آموزی و الگودهی به پیروان این کتاب آسمانی می‌باشد. داستان حضرت یوسف(ع) هم، چون جامع بسیاری از نکات مورد نیاز بشر از جمله اخلاقی، اجتماعی، تربیتی و ... و أحسن‌القصص قرآنی است. لذا یکی از مهم‌ترین قصّه‌های قرآن است که اگر به دقت مورد تحقیق و بررسی قرار گیرد می‌توان بسیاری از نکات را از آن استخراج و در زندگی به کار بست. در این تحقیق، که از نوع تحقیق توصیفی می‌باشد به صورت کیفی و از طریق مطالعه کتب و منابع قرآنی به خصوص تفاسیر کشف‌الأسرار و عده‌الأبرار، نمونه، المیزان و مخزن‌العرفان ، این نکات استخراج و با مقایسه میان منابع تهیه شده است.نکات صبر، حسد و کینه، استعانت، عفت، تهذیب نفس، حکومت حضرت یوسف(ع)، مدیریت تعارض، چگونگی ارتباط بین والدین و فرزندان،اخلاص، برهان و علم و حکمت مورد بررسی قرار گرفت و بر طبق عقیده‌ی مفسران، خداوند دو پاداش تعبیر خواب و سلطنت و توفیق بر برادران را به خاطر دو صفت تقوا و صبر در برابر ناملایمات به حضرت یوسف(ع) ارزانی داشته است. و دلیل عفت حضرت یوسف(ع)، توحید در عبادت، تحت ولایت الهی بودن و نتیجه‌ی رویت برهان حق است. و در مورد چیستی برهان، باید گفت که برهان، علم مکشوف و یقین مشهود و نبوت و عصمت الهی بوده است. از دیگر نتایج این تحقیق می‌توان گفت که کسانی باید مسئولیت حکومت برمسلمین را بپذیرند که دارای مکنت و توانایی، امانت‌داری، پاسداری، تعهد و آگاهی و تخصص باشند و مهم‌ترین درس این سوره تزکیه و تهذیب نفس است که اگر انسان درست به تهذیب نفس بپردازد به مقام اخلاص و نفس مطمئنه می‌رسد. تأویل از نظر مفسران، بازگشت کار به صورت واقعی خویش است.