جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این نوشتار تلاش می‌شود مبانی قرآن در برخورد با فرهنگ زمانه تبیین شود تا گمان نشود که به واسطه فرهنگ زمانه پیامبر ، درقرآن باطل راه یافته است. این مبانی به قرار زیر است: 1. حقانیت قرآن؛ 2. هدایتگری قرآن؛ 3. همراهی با علم؛ 4. اعجاز و تحدی در آیات قرآنی؛ 5. انسجام با فطرت؛ 6. قرآن وحی خالص وکلام خداوند؛ 7. حقیقی بودن و مجازی نبودن استناد الفاظ قرآن به خدا؛ 8. تأثیر نداشتن امی بودن پیامبر، درمحتوای وحی؛ 9. امانت داری و صداقت حاملان وحی؛ 10. قداست آیات قرآنی؛ 11. عقل آدمی، معیار سنجش گزاره‌های قرآنی؛ 12. ضرورت حمل کلام خداوند به نزدیک‌ترین معنا به ظاهر قرآن در صورت نیاز به تأویل؛ 13. ضرورت نگاه جامع به کل احکام قرآن؛ 14. کمال دین و بیان همه چیز؛ 15. خاتمیت قرآن و جاودانگی آن؛ 16. پیامی جاودانه، اما مرتبط با فرهنگ زمانه.

«مکتب تفکیک» نام کتابی است از محمدرضا حکیمی، متفکر مسلمان معاصر. مکتب تفکیک (مکتب مشهد و مکتب معارفی خراسان نیز خوانده می شود) مکتبی در علوم مذهبی شیعی است که پیروانش بر تفکیک آموزه های فلسفی از روش های دین شناسی تأکید دارند. این مکتب منتج از آموزه های میرزا مهدی اصفهانی در مشهد شکل گرفت. عنوان مکتب تفکیک نخستین بار توسط محمدرضا حکیمی طی مقاله ای با همین نام در شمارهٔ ۱۲، سال نهم کیهان فرهنگی، در اسفند ۱۳۷۱ معرفی شد و شهرت یافت. پس از آن و در سال ۱۳۷۵ وی کتابی با همین نام منتشر کرد و در آن به تفسیر دیدگاه های این مکتب و معرفی بنیان گذاران آن پرداخت. این مکتب در ابتدای انقلاب ایران در بازداری ترویج رسانه ای بعضی برنامه ها با موضوع عرفان اصطلاحی تاثیر داشت و تا حال نیز مواضع علمی - انتقادی نسبت به شیوه های مصطلح فلسفه و عرفان اسلامی دارد. حکیمی در این کتاب سید موسی زرآبادی، میرزا مهدی اصفهانی و مجتبی قزوینی خراسانی (استاد خود) را به عنوان سه رکن اصلی مکتب تفکیک معرفی کرده است. وی دربارهٔ اصطلاح مکتب تفکیک بیان می کند: «واژه‌ٔ تفکیک را اینجانب از سالها پیش دربارهٔ این مکتب پیشنهاد کردم و به کار بردم و امروز اصطلاح شده و معروف گشته است‌. در اینجا باید از باب توضیح لازم بیفزایم که این مکتب به جز جداسازی سه جریان شناختی از یکدیگر، بُعد دیگری نیز دارد و آن بیان معارف ناب و سرهٔ قرآنی است، بدون هیچ گونه امتزاجی و التقاطی و خلطی و تأویلی - از نوع تأویلهایی که می دانیم - و همین خود جوهر غایی این مکتب است‌.

نوشتار حاضر به موضوع «مبانی فلسفی وحی در فلسفه اسلامی با تأکید بر دیدگاه حکمت مشاء» اختصاص یافته است. از آنجا که وحی به‏عنوان حلقه‏ی اتصال عالم الوهی با دنیای زمینی قلمداد می‏شود جایگاه ویژه‏ای را در پژوهش‏های دینی به خود اختصاص داده است. در میان پژوهشگران این حوزه‏ی معرفتی شاهد حضور برخی از فلاسفه‏ی مسلمان نیز هستیم که در پیشاپیش ایشان فلاسفه‏ی مشائی قرار دارند. از میان حکمای مشائی مورد بررسی در این نوشتار برخی صرفاً به ارائه‏ی بخشی از مبانی فلسفی وحی پرداختند بدون اینکه مسأله‏ی وحی را بر آن بنا نمایند، بعضی به تبیین حقیقت وحی بر اساس مبانی فلسفی مورد پذیرش خود همت گماشتند و عده‏ای نیز همان تبیین‏های ارائه شده را دنبال نمودند یا تبیینی ارائه نکردند. با صرف نظر از نتایجی که فیلسوفان مشائی در این عرصه کسب نموده‏اند نمی‏توان از تأثیر این تلاش در قبال هجمه‏ی منکرین وحی و نیز اینکه مدت‏ها فکر دانشمندان اسلامی را به خود مشغول داشت و هم اکنون نیز بخشی از پژوهش‏های اسلامی را به خود اختصاص داده است چشم پوشید. آنچه در این اثر خواهید خواند تحقیقی است حتی‏الامکان جامع در نظریات حکیمان مسلمان مشائی پیرامون موضوع وحی. در این تحقیق سعی بر آن است تا دیدگاه حکمای مشائی از کندی تا میرداماد را در رابطه با این موضوع تبیین نماییم و با مقایسه‏ا‏ی مختصر میان آرای مهم ایشان خواهیم یافت که نظر حکمای شاخص مشائی در بیان وجه مشخصه‏ی وحی نبوی یک‏دست نیست بلکه برخی کمال قوه‏ی متخیله‏ی نبی را وجه تمایز وی با دیگران دانسته‏اند و گروهی کمال قوه‏ی عاقله‏ی نبی و رسیدن به عقل قدسی را نیز ضمیمه کرده‏اند و برخی دیگر فقط بر کمال قوه‏ی عاقله‏ی نبی اصرار ورزیده‏اند و نقشی برای قوه‏ی متخیله در این باب قایل نشده‏اند.

طرح نظریه‌های گونه گون در تعیین نسبت عقل و وحی در اندیشه فیلسوف بر جسته ایهمچون ابو نصر فارابی، موسس فلسفه اسلامی، در مقایسه با دیگر اندیشمندان، موجب ابهام، تداخل و تعارض آراء گردیده و ضرورت پژوهشی عمیق توأم با تبیین نظریه صحیح (یگانگی عقل و وحی از نظر فارابی) و اشکالات سایر نظریات را که شمّه ای از موضوع این رساله است، هویدا می‌گرداند. بر این پایه، نگارنده این رساله کوشیده است نخست با تشریح ابعاد مختلف نگاه فارابی در مورد عقل و وحی و بررسی و تحلیل هر یک، به بررسی ابعاد مختلف نسبت عقل و وحی جهت تحصیل نظریه ای صحیح (یگانگی عقل و وحی) در تشخیص این ارتباط بپردازد و از رهگذر نقد مستدل فرضیه باطل، زمینه پذیرش تفسیر برگزیده را به نحو منطقی فراهم آورد که بر این مبنا، یافته اساسی این پژوهش آن است که به علت یگانگی حقیقت، اختلاف «عقل» و «وحی» اختلافی ظاهری است و هر دو به یک حقیقت رهنمون می گردند. از این رو، در بخش اول طی سه فصل به بررسی و تبیین «عقل» در فلسفه فارابی پرداخته و در بخش دوم معناشناسی و تبیین فلسفی «وحی» از منظر وی را در سه فصل پی گرفته و در نهایت در بخش سوم به بررسی نسبت «عقل» و «وحی» در دو فصل پرداخته است.

معجزه جاوید و ماندگار رسول خدا (ص)، دریای بیکران معارف حقه‌الهی است که طراوت و تازگی آن در هر عصری نمایان است . در طول تاریخ پربرکت آن، از زوایای گوناگونی مورد تدبر و اندیشه قرار گرفته است ، زیرا هر آیه آن برای عنایت بشر، انگیزه‌آور است . یکی از دریچه‌های حقیقت‌نمای قرآن، اسماء و صفات آن است که آشکارا پرده از راز نزول آن برمی‌دارد و در طالب خود، اشتیاقی وصف‌ناپذیر می‌آفریند. این پایان‌نامه در پی شناخت دقیق اسامی و صفات این کتاب سعادت‌بخش است که شامل سه فصل و چند ضمیمه می‌باشد بطوری که دو فصل اول در واقع مقدماتی برای ورود به بحث اصلی "اسماء و صفات " هستند. و هر کدام از فصول ذیلا" معرفی می‌گردند. فصل اول، از قرآن کریم، شناخت اجمالی در حد لازم بدست می‌دهد و موضوعات مرتبط با اهمیت پرداختن به آن را روشن می‌کند. فصل دوم در پی آنست که فهم قرآن را ممکن جلوه داده و در قبال بعضی (اخباریون) که این امر را منحصر عده خاصی دانسته که از موهبت عصمت الهی برخوردار بوده‌اند، با ارائه دلایلی، فهم آن را از سوی عموم بشرکه به زبان قرآن آشنا باشند، اثبات می‌کند. در فصل سوم که متن اصلی این مجموعه را تشکیل می‌دهد با مطالعه دقیق قرآن، تعداد واژگانی را که می‌توان بعنوان اسم یا صفت این کتاب مقدس برشمرد، مورد شناسائی قرار گرفته و یک یک آن کلمات از لحاظ کاربرد معناشناختی در عرف مردم عرب زبان و اعتبار استعاره‌ای آنها از دیدگاه معتبرترین و کهن‌ترین کتب لغت ، مورد تحقیق واقع شده و وجه تسمیه یا توصیف قرآن به آنها با استشهاد به سخن مفسران گرانمایه بیان شده است . علاوه بر فصول مزبور، ضمایمی نیز به این پایان‌نامه ملحق می‌باشد. ضمیمه شماره یک : جدول مقایسه‌ای اسماء و صفات را نشان می‌دهد که از سوی عده‌ای از اندیشمندان بهمراه آیات مورد استشهاد آنان بیان گردیده است . ضمیمه شماره دو: جدول اسامی و صفات قرآن را به تفکیک خاص و یا مشترک بودن یا غیر آن بعنوان نتیجه حاصله از پایان‌نامه را به تصویر کشیده است . ضمیمه شماره سوم، گویای نمودار ستونی از واژگانی است که به منزله اسامی و صفات قرآن شناخته شده است . ترتیب کلمات در این نمودار براساس ترتیب نزولی سور قرآن است که این الفاظ در آنها بعنوان نام و یا صفت قرآن بکار رفته‌اند.

رساله حاضر با عنوان ماهیت وحی از دیدگاه فلسفه مشاء و کلام امامیه در چهار فصل و ذیل عناوین کلیات، ماهیت وحی از دیدگاه فلسفه مشاء، ماهیت وحی از دیدگاه کلام امامیه و جمع‌بندی و نتیجه تنظیم شده است. در فصل اول کلیاتی نظیر طرح کلی تحقیق و برخی واژگان کلیدی نظیر فلسفه مکتب مشاء کلام و وحی بررسی شده است. فصل دوم و سوم که حجم اصلی این رساله را تشکیل می‌دهند به بررسی وحی در دو دیدگاه فلسفه مشا و کلام امامیه می‌پردازد. فارابی و ابن‌سینا به عنوان دو تن از بزرگترین فیلسوفان مشا ب نمایندگی از این مکتب فکری برگزیده شده‌اند تا آرای آنان در باب وحی مورد بررسی قرار گیرد. در هر بخش سعی شده تا آرای این دو فیلسوف در کنار یکدیگر مورد بررسی قرار گیرد.فارابی و ابن‌سینا با تکیه بر کاربرد قوای باطنی پیامبر به ویژه قوه متخیله و قوه ناطقه، به تفسیر وحی می‌پردازند. در این رساله به تبیین فارابی و ابن‌سینا از دو مرحله تلقی و دریافت معارف و حیائی و نیز نزول معارف و حیائی پرداخته شده و تفاوت آرای آنان مورد بررسی قرار گرفته است. و سپس با توجه به موضع آنان در باب حقیقت وحی به برخی ویژگی وحیو نیز برخی مباحث ثانوی نظیر نبی و فیلسوف، ارکان وحی، وحی و دیگر اقسام کشف و موهبتی بودن یا اکتسابی بودن وحی پرداخته شده است. در فصل سوم وحی از نظرگاه کلام امامیه مورد مورد بررسی قرار گرفته و پس از طرح برخی مباحث مقدماتی نظیر کلام و مبانی فلسفی، حقیقت نبوت، تاریخچه بحث د رکلام اسلامی و محورهای بحث ، موضع متکلمین شیعی در باره حقیقت کلام الهی حدوث و قدم کلام الهی نحوه انتساب آن به خداوند و وصف فعل بودن صفت کلام مطرح شده و سپس به بیان برخی ویژگیهای وحی بر اساس موضع متکمین امامی نظیر عصمت، اطمینان بخش بودن سرشت وحی و منزل بودن آن اشاره شده است. سپس مباحثی همچون حقیقت واسطه‌های وحی در دیدگاه کلامی، وحی و اقسام دیگر کشف و نزول دفعی و تدریجی قرآن مطرح شده و در پایان فصل به ارزیابی این نظریه پرداخته است. در پایان نیز مقایسه‌ای اجمالی میان دو دیدگاه صورت گرفته است و نشان داده شده که چگونه تفاوتهای موجود میان این دو نظریه از تفاوت در چشم‌انداز هر یک از آنها به بحث نشات گرفته است.