جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خواهی آمد روزی از راه دور چون مهی از پشت پرچین های نور قامت تو پرشکوه و با وقار در نیامت می درخشد ذوالفقار خواهی آمد مهر من از پشت ابر لیک هجران برده از من تاب و صبر خواهی آمد ای نگار نازنین ای ز زهرا یادگار آفرین این پایان نامه شامل 9 فصل است که به ترتیب چکیده ای از مطالب هر فصل آن را ذکر می کنیم. فصل اول: بشارت و اثبات وجود مهدی ( عج) می باشد که شامل بشارتها و نویدهایی از قرآن و احدیث درباره وجودمبارک آن حضرت است که در حدود 5 آیه از آیات قرآن کریم استفاده شده و به تفسیر اجمالی هر کدام از آیات با استفاده از تفاسیر نمونه و المیزان پرداخته است و همچنین از چند حدیث قدسی درباره وجود مبارک آن حضرت استفاده شده است در این فصل سعی بر این بوده که با ستفاده از این مطالب سؤالات و شبهاتی را که ممکن است در رد یا انکار آن حضرت وجود دارد به اندازه ای ناچیز رفع کنیم. با وجود تمام تلاشها و کوششهای حکومت عباسی نسبت به جلوگیری از تولد فرزندی که منجمان پیش بینی کرده بودند که خواهد آمد و بساط حکومت عباسی را بر خواهد چید، این مولود عزیز یعنی فرزند امام حسن عسکری به اذن و خواست خداوند در نیمه شعبان سال 255 ه در شهر سامراء به دنیا آمد و در این راستا حوادث و وقایع بسیاری پیش آمد. خبرهایی از برگزاری مراسم مختلف به میمنت و مبارکی تولد آن حضرت، ماجرایهایی که در روز سوم و هفتم بعد از میلاد آن حضرت رخ داد و خصوصیات و شمایل و سیرت و ویژگیهای مختلف که از سایر امامان به حضرت مهدی رسیده است همه و همه در فصل دوم شرح داده شده است. فصل سوم غیبت: پس از سپری شدن دوران طفولیت که در این دوران امام حسن عسکری فرزند خود را برای تثبیت و جانشینی بعد از خود گاه گاهی به یاران و دوستان خویش معرفی می کردند – حال زمان آن بوده که امام دوازدهم به خاطر اینکه می باید حفظ شود و ارد دوره ای به نام دوره غیبت شد. غیبت امام زمان به 2 دسته تقسیم می شود. یک غیبت صغری که 69 سال طول کشید و لین غیبت از زمان شهادت امام حسن عسکری تا سال 329 ه هنگام فوت آخرین نائب از نواب اربعه طول کشید. در این دوره شیعیان کمتر با امام ارتباط داشتند و مسائل و مشکلات خود را از طریق همین نواب اربعه که به نواب خاص نیز معروف بودند حل و فصل می کردند. و اما غیبت دوم که غیبت کبری نامیده می شود از روزهای آغازین سال 329 ه شروع شده و تاکنون و تا هر زمان که خداوند بخواهد و اراده کند و تا زمانی که مقدمات رهبری و ظهور ایشان فراهم شود ادامه خواهد داشت. و اما نیابت در این د وره بر عهده افرادی است که دارای شرایط و ضوابط خاص باشند، شرایط و ضوابطی که از طرف خود آن عزیز تعیین شده است و بدون شک این نیابت نیز از طرف خود حضرت تفویض می شود. از آنجایی که هر چیزی یک علت و دلیلی دارد غیبت امام زمان نیز بی حکمت و بی علت نیست و ما در این فصل به برخی از علل آن اشاره کرده ایم. فصل چهارم: اثبات طول عمر و علل آن یکی از مهمترین پرسشهایی که ممکن است به ذهن هر کسی خطور کند، شاید این باشد که از آنجایی که غیبت امام زمان ( عج) این همه طول کشیده است و ایشان زنده هستند وزندگی می کنند، چطوراین همه عمر برای یک نفر امکان دارد و امام زمان بیش ازیازده قرن عمر کرده است و آیا اصلا چنین چیزی امکان دارد یا نه؟ در پاسخ به این سؤال می توان گفت که طبق دلایل علمی و تاریخی و آزمایشات انجام شده چنین امری علاوه بر این اکه امکان دارد و هیچ وقت بعنوان یک امر غیرطبیعی مطرح نیست، بلکه به صورت نمونه هایی بسیار روشن به اثبات رسیده است. و ما در این فصل با آوردن دلایل علمی و عقلی و منطقی و شواهد و نمونه هایی از این عمرهای طولانی این امر را توضیح داده ایم. فصل پنجم: انتظار انتظار یعنی چشم به راه بودن، چشم انتظار چیزی یا کسی بودن، یعنی اینکه فرد منتظر همیشه و در همه حال به تعالیم الهی عمل کند از دستورات دین خدا اطاعت نماید و در این راه در مقابل مشکلات و سختی ها صبر کند تا با این کار به مطلوب خود دست یابد و بی شک در این را ه پرفراز و نشیب احتیاج به یک راهبر دارد تا او را یاری کند. در ان فصل انتظار از چند دیدگاه مورد بررسی قرار گرفته، انتظار فرج در قرآن، انتظار فرج از نظر روایات اسلامی که این دو نوع انتظار از زیرمجموعه های انتظار از نظر اسلام است و اما اقسام مختلف انتظار و آثار و ابعاد انتظار نیزمطالی هستند که در این فصل درباره آنهامطالبی بازگو شده است. فتوریسم یعنی اعتقاد به دوره آخرالزمان و انتظار ظهور منجی، عقیده ای که در کیشها و آئین آسمانی نظیر یهودیت، زردتشتی و مسیحیت و هندی وغیره آمده که در هر یک از اینها نجات دهنده و موعود به معانی ومصادیق گوناگون آمده است و همه این ادیان اعتقاد بهیک منجی دارند که سرانجام خواهد آمد و جهان را نجات خواهد داد. موعودی که آئین بودائی به آن اعتقاد دارند بودای پنجم است و این بشارتها و اشارتها و انتظارها و موعودها و تعبیرها همیشه متناسب با فرهنگ خود آن ادیان و اقوام آنها است مثلا سوشیانت پیروزگر و آواتا را نیز به ترتیب موعود آیین زردتشتی و هندو می باشد. اینها مطالبی است که آنها را درفصل ششم مورد بررسی قرار داده ایم. فصل هفتم: علائم ظهور در رابطه علائم ظهور آیات و روایاتی وجود دارد که انسان با تمسک جستن به این آیات می تواند به مطالب زیادی در این باره دست یابد. به طور کلی علائم و نشانه های ظهور به 3 دسته تقسیم شده: 1-علائم حتمی 2- علائم غیر حتمی که از علائم حتمی می توان به قیام سفیانی و خروج دجّال و غیره اشاره کرد و از علائم غیرحتمی می توان به ساختن شهر تهران – پیدا شدن زنان پوشیده برهنه اشاره کرد – و اما علائمی نیز علائم مخصوصه اند که مخصوص خود آن حضرت است مثل بیرون آ»دن شمشیر از غلا و ندا دادن آن. قابل ذکر است که نشانه هایی که در احادیث ما برای ظهور امام عصر آمده هیچکدام قطعی الوقوع نیستند یعنی ممکن است ظهور آن حضرت بدون واقع شدن هیچکداماز این علائم واقع شود و در واقع هر گاه تقدیر الهی باشد و خداوند حکم کند این رویداد مهم رخ داد. ما در مطالع این علائم باید به 2 نکته مهم توجه کنیم. یکی اینکه با پرداختن به غیبت، علائم ظهور و وظایف ما را در دوران غیبت به امام زمان تحت شعاع قرار ندهد و دیگر اینکه با سرگرم شدن به اینمسائل از تکالیفی که وظیفه ما است غافل نشویم. فصل هشتم: وظایف ما شیعیان در عصر غیبت از مهمترین بحثهایی که مطرح شده بحث وظایف است که ما علاوه بر شناخت این وظایف باید آنها را نیز به مرحله عمل بگذاریم. در این فصل ابتدا به وظایف کلی پرداخته از جمله اصلاح نفوس، عمل به قرآن و .. در دوره غیبت امام ( عج) مردم به اصناف و دسته های مختلف تقسیم می شوند که هر کدام وظایف خاصی دارند. دسته ای از مردم از خواصّند و دسته ای نیز از عوامند و دسته عوام به چند دسته تقسیم می شود یک دسته دائم الحضورند و یک دسته محرم اسرار و دسته ای نیز اهل و عیال هستند. اعمالی که در دوران انتظار می توان انجام داد یکی تقوای الهی، صبر و بردباری و تقویت متنظران واقعی و غیره می باشد که جدای از این وظایف، وظایف دیگری نیز بر عهده ما شیعیان قرار داده شده که با انجام هر یک از آنها گامی در جهت زمینه سازی ظهور آن حضرت فراهم می کنیم. فصل نهم: پاسخ به چند سؤال دربار ه حضرت مهدی ( عج) در این دوران غیبت طولانی که مردم از ملاقات آن حضرت محروم هستند به خاطر ندیدن امام همیشه شک و شبهه و سؤالات مختلفی در امور مختلف چون غیبت ایشان پیش می آید مثلا اینکه چرا امام باید غائب باشد، و یا اینکه چرا امام عمر طولانی دارند. برای آگاهی بیشتر و حل مسائل بر آن شدیم که به تعدادی از سؤالات در این مورد پاسخ دهیم و امیدواریم که حتی تا حد کمی هم که شده این امر مؤثر واقع شود و سوال کنندگان بتوانند جواب خود را دریافت کنند.

خواهی آمد روزی از راه دور چون مهی از پشت پرچین های نور قامت تو پرشکوه و با وقار در نیامت می درخشد ذوالفقار خواهی آمد مهر من از پشت ابر لیک هجران برده از من تاب و صبر خواهی آمد ای نگار نازنین ای ز زهرا یادگار آفرین این پایان نامه شامل 9 فصل است که به ترتیب چکیده ای از مطالب هر فصل آن را ذکر می کنیم. فصل اول: بشارت و اثبات وجود مهدی ( عج) می باشد که شامل بشارتها و نویدهایی از قرآن و احدیث درباره وجودمبارک آن حضرت است که در حدود 5 آیه از آیات قرآن کریم استفاده شده و به تفسیر اجمالی هر کدام از آیات با استفاده از تفاسیر نمونه و المیزان پرداخته است و همچنین از چند حدیث قدسی درباره وجود مبارک آن حضرت استفاده شده است در این فصل سعی بر این بوده که با ستفاده از این مطالب سؤالات و شبهاتی را که ممکن است در رد یا انکار آن حضرت وجود دارد به اندازه ای ناچیز رفع کنیم. با وجود تمام تلاشها و کوششهای حکومت عباسی نسبت به جلوگیری از تولد فرزندی که منجمان پیش بینی کرده بودند که خواهد آمد و بساط حکومت عباسی را بر خواهد چید، این مولود عزیز یعنی فرزند امام حسن عسکری به اذن و خواست خداوند در نیمه شعبان سال 255 ه در شهر سامراء به دنیا آمد و در این راستا حوادث و وقایع بسیاری پیش آمد. خبرهایی از برگزاری مراسم مختلف به میمنت و مبارکی تولد آن حضرت، ماجرایهایی که در روز سوم و هفتم بعد از میلاد آن حضرت رخ داد و خصوصیات و شمایل و سیرت و ویژگیهای مختلف که از سایر امامان به حضرت مهدی رسیده است همه و همه در فصل دوم شرح داده شده است. فصل سوم غیبت: پس از سپری شدن دوران طفولیت که در این دوران امام حسن عسکری فرزند خود را برای تثبیت و جانشینی بعد از خود گاه گاهی به یاران و دوستان خویش معرفی می کردند – حال زمان آن بوده که امام دوازدهم به خاطر اینکه می باید حفظ شود و ارد دوره ای به نام دوره غیبت شد. غیبت امام زمان به 2 دسته تقسیم می شود. یک غیبت صغری که 69 سال طول کشید و لین غیبت از زمان شهادت امام حسن عسکری تا سال 329 ه هنگام فوت آخرین نائب از نواب اربعه طول کشید. در این دوره شیعیان کمتر با امام ارتباط داشتند و مسائل و مشکلات خود را از طریق همین نواب اربعه که به نواب خاص نیز معروف بودند حل و فصل می کردند. و اما غیبت دوم که غیبت کبری نامیده می شود از روزهای آغازین سال 329 ه شروع شده و تاکنون و تا هر زمان که خداوند بخواهد و اراده کند و تا زمانی که مقدمات رهبری و ظهور ایشان فراهم شود ادامه خواهد داشت. و اما نیابت در این د وره بر عهده افرادی است که دارای شرایط و ضوابط خاص باشند، شرایط و ضوابطی که از طرف خود آن عزیز تعیین شده است و بدون شک این نیابت نیز از طرف خود حضرت تفویض می شود. از آنجایی که هر چیزی یک علت و دلیلی دارد غیبت امام زمان نیز بی حکمت و بی علت نیست و ما در این فصل به برخی از علل آن اشاره کرده ایم. فصل چهارم: اثبات طول عمر و علل آن یکی از مهمترین پرسشهایی که ممکن است به ذهن هر کسی خطور کند، شاید این باشد که از آنجایی که غیبت امام زمان ( عج) این همه طول کشیده است و ایشان زنده هستند وزندگی می کنند، چطوراین همه عمر برای یک نفر امکان دارد و امام زمان بیش ازیازده قرن عمر کرده است و آیا اصلا چنین چیزی امکان دارد یا نه؟ در پاسخ به این سؤال می توان گفت که طبق دلایل علمی و تاریخی و آزمایشات انجام شده چنین امری علاوه بر این اکه امکان دارد و هیچ وقت بعنوان یک امر غیرطبیعی مطرح نیست، بلکه به صورت نمونه هایی بسیار روشن به اثبات رسیده است. و ما در این فصل با آوردن دلایل علمی و عقلی و منطقی و شواهد و نمونه هایی از این عمرهای طولانی این امر را توضیح داده ایم. فصل پنجم: انتظار انتظار یعنی چشم به راه بودن، چشم انتظار چیزی یا کسی بودن، یعنی اینکه فرد منتظر همیشه و در همه حال به تعالیم الهی عمل کند از دستورات دین خدا اطاعت نماید و در این راه در مقابل مشکلات و سختی ها صبر کند تا با این کار به مطلوب خود دست یابد و بی شک در این را ه پرفراز و نشیب احتیاج به یک راهبر دارد تا او را یاری کند. در ان فصل انتظار از چند دیدگاه مورد بررسی قرار گرفته، انتظار فرج در قرآن، انتظار فرج از نظر روایات اسلامی که این دو نوع انتظار از زیرمجموعه های انتظار از نظر اسلام است و اما اقسام مختلف انتظار و آثار و ابعاد انتظار نیزمطالی هستند که در این فصل درباره آنهامطالبی بازگو شده است. فتوریسم یعنی اعتقاد به دوره آخرالزمان و انتظار ظهور منجی، عقیده ای که در کیشها و آئین آسمانی نظیر یهودیت، زردتشتی و مسیحیت و هندی وغیره آمده که در هر یک از اینها نجات دهنده و موعود به معانی ومصادیق گوناگون آمده است و همه این ادیان اعتقاد بهیک منجی دارند که سرانجام خواهد آمد و جهان را نجات خواهد داد. موعودی که آئین بودائی به آن اعتقاد دارند بودای پنجم است و این بشارتها و اشارتها و انتظارها و موعودها و تعبیرها همیشه متناسب با فرهنگ خود آن ادیان و اقوام آنها است مثلا سوشیانت پیروزگر و آواتا را نیز به ترتیب موعود آیین زردتشتی و هندو می باشد. اینها مطالبی است که آنها را درفصل ششم مورد بررسی قرار داده ایم. فصل هفتم: علائم ظهور در رابطه علائم ظهور آیات و روایاتی وجود دارد که انسان با تمسک جستن به این آیات می تواند به مطالب زیادی در این باره دست یابد. به طور کلی علائم و نشانه های ظهور به 3 دسته تقسیم شده: 1-علائم حتمی 2- علائم غیر حتمی که از علائم حتمی می توان به قیام سفیانی و خروج دجّال و غیره اشاره کرد و از علائم غیرحتمی می توان به ساختن شهر تهران – پیدا شدن زنان پوشیده برهنه اشاره کرد – و اما علائمی نیز علائم مخصوصه اند که مخصوص خود آن حضرت است مثل بیرون آ»دن شمشیر از غلا و ندا دادن آن. قابل ذکر است که نشانه هایی که در احادیث ما برای ظهور امام عصر آمده هیچکدام قطعی الوقوع نیستند یعنی ممکن است ظهور آن حضرت بدون واقع شدن هیچکداماز این علائم واقع شود و در واقع هر گاه تقدیر الهی باشد و خداوند حکم کند این رویداد مهم رخ داد. ما در مطالع این علائم باید به 2 نکته مهم توجه کنیم. یکی اینکه با پرداختن به غیبت، علائم ظهور و وظایف ما را در دوران غیبت به امام زمان تحت شعاع قرار ندهد و دیگر اینکه با سرگرم شدن به اینمسائل از تکالیفی که وظیفه ما است غافل نشویم. فصل هشتم: وظایف ما شیعیان در عصر غیبت از مهمترین بحثهایی که مطرح شده بحث وظایف است که ما علاوه بر شناخت این وظایف باید آنها را نیز به مرحله عمل بگذاریم. در این فصل ابتدا به وظایف کلی پرداخته از جمله اصلاح نفوس، عمل به قرآن و .. در دوره غیبت امام ( عج) مردم به اصناف و دسته های مختلف تقسیم می شوند که هر کدام وظایف خاصی دارند. دسته ای از مردم از خواصّند و دسته ای نیز از عوامند و دسته عوام به چند دسته تقسیم می شود یک دسته دائم الحضورند و یک دسته محرم اسرار و دسته ای نیز اهل و عیال هستند. اعمالی که در دوران انتظار می توان انجام داد یکی تقوای الهی، صبر و بردباری و تقویت متنظران واقعی و غیره می باشد که جدای از این وظایف، وظایف دیگری نیز بر عهده ما شیعیان قرار داده شده که با انجام هر یک از آنها گامی در جهت زمینه سازی ظهور آن حضرت فراهم می کنیم. فصل نهم: پاسخ به چند سؤال دربار ه حضرت مهدی ( عج) در این دوران غیبت طولانی که مردم از ملاقات آن حضرت محروم هستند به خاطر ندیدن امام همیشه شک و شبهه و سؤالات مختلفی در امور مختلف چون غیبت ایشان پیش می آید مثلا اینکه چرا امام باید غائب باشد، و یا اینکه چرا امام عمر طولانی دارند. برای آگاهی بیشتر و حل مسائل بر آن شدیم که به تعدادی از سؤالات در این مورد پاسخ دهیم و امیدواریم که حتی تا حد کمی هم که شده این امر مؤثر واقع شود و سوال کنندگان بتوانند جواب خود را دریافت کنند.

جایگاه سور در قضایای حملیه و انحراف آن از حالت منطقی خود باعث ابهام جملات، در زبان طبیعی می گردد. در بین انواع قضایای حملیه، تنها قضیه مسوّره شایستگی پذیرایی سور را دارد، آن هم بر سر موضوع خود. موضوع در قضایای شخصیه و طبیعیه، یک شخص است، در شخصیه، شخص عینی و در طبیعیه، شخس ذهنی. آمدن سور بر سر موضوع شخصی بی معنی می نماید ولی گروهی از منطقدانان اینگونه قضایا را منحرفه می دانند و از صادق یا کاذب بودن آن صحبت کرده اند. (مانند ابن سینا). با همین تفسیر هرگاه در قضیه ای محمول نیز شخصی باشد، سورپذیری آن به بی معنایی گزاره می انجامد و بحث از صدق و کذب پذیری در اینجا نیز بیهوده است. در حالتی که مجمول یک قضیه، امری کلی است آمدن سور در کنار آن، گزاره را از حالت منطقی خود خارج نموده و تحلیل معنای آن و بیرون کشیدن گزاره اصلی از بطن این قضیه منحرفه، احتیاج به تعمق و تدبر دارد. در فضیه شرطیه، معمول بر آن است که در آن ادات انفصال یا اتصال دیده شود. ولی گاهی در بعضی گزاره ها که معنای شرطی می دهند این ادات دیده نمی شود، منطقدانان اینگونه قضایا را منحرفه می دانند. به موازات نظریات فوق عده ای از دانشمندان برآنند که بطور کلی هرگاه گزاره ای (چه حملیه و چه شرطیه) در قالب منطقی خود نباشد انحراف یافته است. واضح است که با این تعریف عام، مساله جایگاه سور در قضایای حملیه و عدم وجود ادات در قضایایی شرطیه از شقوق قضایای منحرفه خواهند بود. این نوشتار بر آنست که معمولاً انحراف یک قضیه به سه دلیل اتفاق می افتد: 1. اضافه شدن امری در اجزای قضیه 2. حذف شدن امری در اجزای آن 3. جابجایی در اجزای قضیه، معمولاً از آن جهت که در بعضی مواقع اضافه شدن اموری مانند زمان و مکان، به منحرفه شدن قضیه منجر نمی شوند. با این تعبیر بسیاری از جملات عادی و روزمره و حتی گزاره های علمی در قالب منطقی خود نیستند بنابراین در تحلیل این گزاره ها و کشف ساختار منطقی و اصلی آنها بسیار مفید و ضروری است

فرشته شناسی یا علم به موجودات مجردی که آنها را در زبان شرع صملک یا فرشته می نامند وعوالم ملکوتی، از سلسله معارفی است که هر چند قرار گرفتن در پردة غیب، آنها را از چشم عقل به دور داشته است اما کنکاش ذهن فلسفی تنوانسته است، همواره بر اثبات آنها ادله ای استوارسازد و شناختی محدود و مبهم به دست بدهد. در اندیشه سهروردی، که فلسفة او، حکمتی شهودی است، همراه با بهره بردن از نقاط مشترک ادیان و آراء حکماء، این گونه مباحث درسلسله ای از مراتب نور جوهری پی گیری می شود. این که اصولا به چه موجوداتی و با چه ماهیاتی فرشته گفته می شود و آراء مختلف در آن و همچنین، محل بحث این موجودات در حکمت نوری سهرودی چه در عوالم و در قالب چه الفاظی است؟ از اموری است که فصل اول رساله با عنوان صفرشته شناسی (انوار قاهره و مدبره) در اندیشه سهروردی را تشکیل می دهد. در فصل دوم،انواع انوار در آراء سهروردی که اعم از انوار قاهره طولیه و قاهره عرضیه و انوار مدبره است،توضیح و استدلال سهروردی بر آنها آورده شده است که در ضمن به مباحث جنبی آن چون نحوةحصول کثرت و مثل افلاطونی که افراد و کثرات آن انوار را توجیه می کند و محل اختلاف باحکمت مشاء است، اشاره می شود و عالم مثال به عنوان یکی از عوالم نوری و محل نحوی وجودی دیگر از انوار به بیان سهرورودی توضیح و اثبات می شود. پس از فراغت از این مباحث،در فصل سوم با توجه به اینکه حکمت و آراء اشراقی سهروردی که محل بروز و ظهور نظریه نوری و فرشته شناسی اوست، وجه اشتراک و کانون تلاقی بین ادیان و آیین ها و آراء گوناگون دراین مورد است خصوصا آیین زردشتی و شریعت اسلام و آراء حکماء پارسی، آموزه های وارده درآنها که مربوط به این مباحث فرشته شناسی است، آورده شده است و به صورت تطبیقی با نظرات سهرورودی، جمع شده است. فصل چهارم احکام و قوانین جاری و حاکم در عالم انوار و بین انوار چون نحوة تمایز، کثرت و روابط و روابط بین انوار بررسی می شود.

هدف پژوهش شناختن و شناساندن پاره ای اندیشه های فلسفی خصوصا گروه و نحله فلسفی٬ کلامی و سیاسی اخوان الصفا و حرکت در جهت احیا اندیشه های ارزشمند آن متفکر و حتی المقدور ایجاد زمینه در بازسازی و استفاده آن اندیشه ها در اندیشه های فلسفی نوین و معاصر ایران است. روش پژوهش کتابخانه ای است که ابتدا منابع مربوطه شناسایی گردیده و مورد استفاده قرار گرفته است البته توجه ویژه نگارش این رساله به استفاده از رسائل اخوان الصفا به طور خاص بوده است. طرح پژوهش فلسفه اخوان الصفا و فلسفه سیاسی اخوان الصفا. نتیجه کلی سیاست اخوان الصفا با دیانت آنها آمیختگی دارد و این دو از یکدیگر تفکیک نمی گردند.‬

اگر چه قریب 400 سال از طبع نخستین کتابهای عربی و فارسی در جهان می گذرد ، و طی این سالیان آثاری فراوان در زمینه های مختلف فرهنگ ومعارف اسلامی و ایرانی به چاپ رسیده، ولی هنوز بسیاری از نسخه های دست نویس از نفایس محفوظات کتابخانه های بزرگ مهان وایران و مجموعه های شخصی و دور از دسترس همگان می باشد از جمله این منابع ، کتاب کشف الحقایق المحمدیه اثر غیاث الدین منصور دشتکی شیرازی ( 948- 866 ) فرزند سید سند و معاصر علامه اوانی است . غیاث الدین در این کتاب طی 12 فصل به مباحث مهم الهیات بالمعنی الاخص ، به روش مشائیان ، پرداخته و در هر مبحث سعی کرده اعتراضات علامه دوانی را بر پدر خویش ، سید سند ، پاسخ دهد . فصل اول و دوم کتاب به ترتیب به اثبات واجب الوجودو توحید اختصاص یافته است . در این رساله ما به تصحیح فصل اول و دوم کتاب مذکور و تحقیق و بررس مهمترین مطالب طرح شده در این دو فصل پرداخته ایم.

این پایان نامه شامل شش فصل با عناوین ذیل است: تعاریف عقل و فکر، تعقل و تفکر در قرآن،واژه های مرادف شناخت در قرآن، جایگاه تعقل و تفکردر فسلفه اسلامی، دیدگاه فلاسفه اسلامی در باب تعقل وتفکر، مباحث مربوط به عقل در فلسفه مشاء.

ایمانوئل کانت (1804-1724) یکی از فیلسوفان مهم عصر روشنگری در تفکر فلسفی خود جایگاه قابل توجه ای را به موضوع دین اختصاص داده که در سه رسالة عمدة خود (نقد عقل محض ، نقد عقل عملی و دین در محدودة عقل تنها) این موضوع را با تفصیل بیشتری بررسی کرده است. او با دو نگاه سلبی و ایجابی به مسئله پرداخته است. در نقد عقل محض توجه اش به مولفه های دینی بویژه ایدة خدا سلبی است وبا رد مهمترین براهین الهیات عقلی نشان می دهد که قوة شناسایی ما قادر به اثبات وانکار خدا به عنوان امری فرا تجربی نیست، و این نتیجة طبیعیِ بررسی دین شناختی در حوزة معرفتی اوست. ولی کانت بنا به تربیت دینی اش این فعالیت خود را به جنبة سلبی محدود نمی کند وخود را ملزم می داند به اینکه در حوزه ای دیگر اصول و مبانی دین شناختی ایجابی خویش را شرح و بسط دهد. در نقد عقل عملی دلیل اخلاقی اثبات وجود خداوند را بر اساس غایت نهاییِ آن یعنی خیر اعلی تشریح می کند. او در استدلال خود دو مولفة خدا و جاودانگی نفس را بر پایة سعادت و فضیلت اثبات و بر این اساس دین را بر اخلاق مبتنی می سازد و معتقد است که قوانین اخلاقی با توجه به خیر اعلی به سمت دین هدایت می شوند ، یعنی به حوزه ای که در آن همة وظایف انسان در عین حال که قوانین ذاتیِ هر ارادة آزاد هستند ، به عنوان فرامین الهی نیز لحاظ می شوند. کانت در کتاب دین در محدودة عقل تنها نیز بر اساس طبیعت بشر به تشریح دین می پردازد. دوگانگی طبیعت بشر از لوازم موضع دینی اوست و اخلاق او را به سمت دین هدایت می کند. در واقع نظام دینیِ او در جهت اصلاح انسان و مکمل نظام اخلاقیِ اوست. در این رساله بعد از بررسی طبیعت بشر حاکمیت اصل خیر را مطرح می کند. بهترین نوع حکومت را جامعة مشترک المنافع اخلاقی و در ارزیابی خود از دین ، دین اخلاقی را بهترین نوع دین معرفی می کند. دینی که قانونگذار آن بر اساس قوانین اخلاقی امر می کند و انسان هم با شناخت قوانین اخلاقی و غایت نهایی آن به الوهیت می رسد. دین اخلاقی مبتنی بر خصلت اخلاقیِ انسان و درونی است. دین باید در چار چوب عقل سنجیده شود دین را واجد محتوایی اخلاقی می داند.در واقع او به دنبال احیاء دین بر مبنای ایمان اخلاقی و توجیه عقلانی دین و مسیحیت بود نه انکار و نسخ آن.

درمیان مسلمانان کتاب ( قرآن) و سنت مورد احترام ویژه و جزء منابع معتبری در فقه آنان به شمار می رود که از آن بهره های فراوان می برند. اما در این زمینه پرسش هایی از این دست مطرح است که آیا با بودن کتاب و سنت نوبت به عقل می رسد؟ آیا همان گونه که اخباریان می گویند تمام آنچه را که انسان ها تا قیامت بدان محتاج اند در کتاب و سنت بیان شده است؟ اگر پاسخ منفی است پس تکلیف چیست؟ آیا توصیه ی توقف و احتیاط اخباری ها کافی به مقصود است؟ یا نه باید به کمک عقل وارد عرصه استنباط احکام شد؟ پاسخ گویی به این پرسش ها و بررسی آنها ازجهات و جنبه های گوناگون مبنای شکل گیری تحقیق پیش رو با عنوان جایگاه عقل در در اجتهاد شیعه شده است. در این اثر مقام و منزلت عقل با تکیه بر آیات و روایات نقل شده در بخش اول مورد احترام و ارج واقع شده است، حتی به زعم نگارنده متون دینی بر عقلانیت دینی و دینی بودن عقل تاکید ورزیده اند و روی سخن در آنها با عقل دینی و عاقل دین مدار است. در این میان هیچ آیه یا روایتی عقل را نکوهش نکرده است ، اما میوه ممنوعه این درخت خردورزی، قیاس، افتاء به غیر علم، استنباط با عقول ناقص و مانند اینهاست که در اجتهاد صحیح مورد پذیرش شیعه باید از آنها پرهیز نمود. قرآن و سنت از یک سو مقام و منزلت عقل را ستوده آن را حجت و پیامبر درونی معرفی میکنند ،حتی از نظر آنان اصول دین جز با عقل پذیرفتنی نیست و از سوی دیگر با انگشت نهادن برکاستی های ابزار ادراکی آدمی، لغزشگاههای اندیشه را گوشزد می کند. علما و اندیشمندان پیرو مکتب اهل بیت ( ع) در علومی چون فقه و کلام با طرح قاعده های حسن و قبح عقلی و ملازمه بین حکم عقل و حکم شرع فصل نوینی دراین باب گشوده اند که از این گشایش مبارک بخش دوم این اثر بهره هایی هر چند اندک اما وافی به مقصود موضوع این اثر برده است. البته ناگفته نماند که در فصل سوم همین بخش، آنگاه که سخن از اثبات حجیت عقل مطرح می گردد و پاره ای از پرسشهای فوق در پذیرش عقل در عرصه استنباط احکام پاسخ داده می شود، این نکته مهم و اساسی تاکید می گردد که در همه جای این اثر جان مایه اصلی کلام در اثبات و حجیت و اعتبار عقل است نه در کافی بودن آن. و اما در بخش سوم که به برخی کارکردهای عقل در اصول و فقه پرداخته استفقط از باب مشت نمونه خروار است و حوصله این نوشته ضیق تر از طرح همه مباحث مبتلا به آن است، اگر چه به اختصار رابطه عقل با بناء عقلاء، اصول لفظیه، اصول علمیه، تعارض ادله و ... پرداخته است و کاوشگری در دیگر قسمتهای مربوطه را از جمله عقل و پویایی فقه، عقل و دیگر عرصه ها و ... را به دیگر پژوهشگران علاقه مند واگذار کرده است. تلاش حاضر به روش کتابخانه ای از نوع بنیادی و با بررسی برخی آثار اصولی مهم و تعدادی از پژوهش های جدید پدید آمده است که امید می رود با همه کاستی ها و نقص ها رضایت نسبی شیفتگان حقیقت را جلب نماید. واژگان کلیدی: عقل- دلیل عقل- اجتهاد