جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این پژوهش به سیره اهل‏بیت علیهم‏السلام در زمینه ماندگارى و انتقال پیام عاشورا پرداخته مى‏شود با این سوال که سیره اهل‏بیت علیهم‏السلام در زمینه ماندگارى و انتقال پیام عاشورا چگونه بود و از چه روش‏هایى در این زمینه استفاده مى‏کردند؟ و در جواب سعى شده است که این مطلب با کمک شاخه‏اى از علوم اجتماعى یعنى دانش ارتباطات و با استفاده از مدل ارتباطى هایدر معروف به مثلث هایدر به دست بیاید. هایدر معتقد است که گونه مطلوب هنجارآورى توسط یک نوآور یا پیام‏فرست زمانى است که اضلاع سه‏گانه مثلث فرضى (یعنى پیام‏فرست، پیام و مخاطب) مثبت باشد و بدترین حالت زمانى است که منفى باشد. و ما در این پایان‏نامه فرض را بر این گرفته‏ایم که ارتباط میان پیام‏فرست و پیام، و پیام‏فرست و مخاطبان مثبت مى‏باشد یعنى اهل‏بیت علیهم‏السلام خود در درجه اول نسبت به پیام عاشورا عامل بودند و همچنین ائمه اطهار علیهم‏السلام مورد اعتماد و وثوق مخاطبان خویش بودند به عنوان اینکه افرادى عالم و از فرزندان رسول‏خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم مى‏باشند و تمرکز ما بر روى سیره اهل‏بیت صلى‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم و روش‏هایى که آنها در زمینه انتقال پیام عاشورا به مخاطبین انجام داده‏اند مى‏باشد یعنى رابطه بین پیام و مخاطبین را مى‏خواهیم مورد بررسى قرار بدهیم. هایدر مى‏گوید: زمانى رابطه میان پیام و مخاطبان مثبت مى‏باشد که پیام مطابق با نیازهاى اساسى مخاطبان باشد لذا در این پژوهش این فرضیه مطرح شد که چون اهل‏بیت علیهم‏السلام از روش‏هایى استفاده مى‏کردند که مطابق با نیازهاى اساسى مخاطبان بوده است به همین دلیل در ماندگارى و انتقال پیام عاشورا موفق عمل کردند در نتیجه پى بردن به چگونگى انجام این کار و شناخت روش‏هایى که اهل‏بیت علیهم‏السلام براى رسیدن به این هدف بهره برده‏اند از اهمیت بسیار زیادى برخوردار مى‏شود به همین لحاظ این پژوهش در قالب پنج فصلِ: 1ـ علم ارتباطات و الگوى ارتباطى هایدر 2ـ بحثى پیرامون سیره 3ـ پیام عاشورا از منظر امام حسین علیه‏السلام 4ـ روش‏هاى انتقال پیام عاشورا در سیره اهل‏بیت علیهم‏السلام5ـ چگونگى و امکان الگوبردارى از سیره اهل‏بیت علیهم‏السلام در زمینه قیام عاشورا، مطرح گردید تا ما نیز با تأسى به سیره ایشان و الگوبردارى از آن و رسیدن به روشى نظام‏مند براى وصول به هدفِ ماندگارى و انتقال پیام عاشورا به منظور صیانت از آن و انتقال به آیندگان موفق عمل نماییم.

در فصل نخست علاوه بر بررسی مفاهیم کلیدی تحقیق، به اصول ثابت و متغیر در سیره اهل بیت (ع) اشاره شده است و سپس این مطلب مورد توجه قرار گرفته است که اخلاق اجتماعی اهل بیت نقش بسیار موثری در تقویت و گسترش اسلام و جذب غیر مسلمانان به اسلام داشته است. و اینکه الگو بودن سیره اهل بیت به زمان و مکان خاصی منحصر نمی گردد، بلکه علی رغم تفاوت شرایط زمان ما با زمان ائمه (ع)، سیره اهل بیت، امروز نیز می تواند به عنوان بهترین، سالمترین و کاملترین الگو برای جهانیان و مخصوصا پیروان آن بزرگواران قرار گیرد. برخی از اصول رفتاری اهل بیت میان همه انسانها (اعم از مسلمانان و غیر مسلمانان) مشترک بوده است که بر اساس آن اصول با همه انسانها به طور مساوی و یکسان رفتار می نمودند مانند: عدالت اجتماعی، مساوات و برابری، وفای به عهد، عفو و گذشت، صداقت و یکرنگی، رفتار نرم و لین. که اهل بیت در این موارد فرقی بین انسانها قائل نبودند. برخی از اصول اجتمعی اهل بیت اصولی هستند که فقط شامل مومنان می شود و سایر انسانها را در بر نمی گیرد. مانند: تکریم و احترام، تواضع و فروتنی، غمخواری و غمزدائی و اجابت دعوت مومنان و اهل بیت در برابر غیر مومنان هرگز چنین رفتاری نداشتند. رفتار اهل بیت در برخورد با غیر مسلمانان، به گونه ای بود که تا زمانی که می توانستند از طریق صلح و آرامش به اهداف دینی خود برسند از جنگ و درگیری مسلحانه دوری می نمودند. حتی در مواردی آنها را مورد احسان قرار می دادند. و از اهانت نسبت به آنان و مقدسات آنان پرهیز می کردند. اما زمانیکه شرایط به گونه ای بود که چاره جز جنگ نداشتند با تمام قوا در برابر دشمنان اسلام مبارزه می کردند. اهل بیت (ع) در برخورد با مسلمانان فاسق به شدت مقابله می نمودند و نمی گذاشتند عقیده فاسد و انحرافی آنان به دیگران نیز سرایت کند.

این پژوهش به پدیده غلو خواهد پرداخت. این جریان همراه با ورود افکار گوناگون به جهان اسلام و همراه شدن آن با دنیاطلبی عده‌ای فرصت‌طلب در جهان اسلام شکل گرفت.محدوده این پژوهش به شهر کوفه از سال تأسیس آن (17هـ) تا نیمه قرن دوم هجری (150هـ) باز می‌گردد. به طور یقین بسیاری از جریان‏های غالیانه در طی همین سالها و در این شهر شکل گرفت و گسترش پیدا کرد. و بعد از مدتی کوتاه توانست به دیگر بلاد اسلامی رخنه کند.این پژوهش بدان جهت ضرورت دارد که عده‌ای درصدد پیوند بین جریان‏های غالیانه با مکتب تشیع بوده‌اند و این دو را یکی دانسته‌اند. یا حداقل غلو را محصول اندیشه‌های شیعی برشمرده‌اند.به همین دلیل لازم دیده شد تا پژوهشی مستقل در این زمینه انجام بپذیرد تا غیرعلمی بودن این گمانه‌زنی‌ها ثابت شود. به طوری که در این تحقیق خواهد آمد، بیشترین درگیری با جریان غلو توسط ائمه هدی و اصحاب ایشان سازماندهی شده است.گرچه غالیان به هر نحو ممکن درصدد سوء استفاده از محبوبیت اهل بیت پیامبر اکرم(ص) در جهت فریب احساسات مردم بوده‌اند، اما ائمه با ردّ هرگونه انتساب ایشان به خود و پرهیز اصحاب از هم‌نشینی با ایشان، موجبات طرد غالیان را فراهم کردند.ایده اصلی ما در این تحقیق تفکیک اندیشه شیعی از گرایش‌های غالیانه می‌باشد، که اولی نتیجه آموزه‌های مکتب اهل بیت ودومی بازخورد اندیشه‌های وارداتی و دنیاطلبی عده‌ای فرصت‌طلب بوده است همچنین بعد از مفهوم‌شناسی به جریان‏های شیعی کوفه پرداخته خواهد شد، تا حدود و ثغور آن با جریان‏های غالیانه تبیین شود. همچنین به چگونگی تأثیر و تأثر و زایش این گروه‌ها توجه شده است. حاصل بحث ما در این پژوهش چنین خواهد بود که بین اندیشه‌های تشیع و گمانه‌زنی‌های غالیان تفاوتی بنیادین وجود دارد. و به هیچ وجه میان این دو پیوندی نمی‌باشد.

عاشورا روز دهم محرم سال 61 هـ.ق پیروزی خون بر شمشیر، نبرد خونین و به یادماندنی سید الشهداء حسین بن علی(ع) با طاغوت بنی‌امیه یزیدبن معاویه است. فداکاری و از خودگذشتگی امام حسین(ع) و یاران با وفای آن حضرت، از ایشان چهره‌ای ماندگار و جاودانه در تاریخ بشریت به جای گذاشت، در این رخداد، اوج مظلومیت اهل بیت خاندان رسالت به نمایش گذاشته شد. شهادت مظلومانه امام حسین(ع)، نه تنها برای شیعیان بلکه بر همه جهانیان از هر فرقه و مذهبی، دردناک بود. و واکنش‌های گوناگونی را میان حادثه‌نگاران و تاریخ پژوهان در پی داشت. افراد و شخصیت‌های متفاوت، از دیدگاه‌ها و با انگیزه‌های گوناگونی بدان نگریسته‌اند که آنچه در این رساله برای ما مهم می‌نماید؛ دیدگاه معاصرین اهل سنت به عاشورا است. با تامل در سخنان و منابع تاریخی و روایی و حدیثی آنها می‌توان به محبوبیت امام حسین(ع) و اهل بیت آن حضرت پی برد. اهل سنت نیز همانند همه فرقه‌ها، در طول تاریخ؛ درباره این رخداد بزرگ تاریخ اسلام مسیر واحدی را نپیموده‌اند و با تشتت آراء و یا احیاناً تناقض دیدگاه مواجه شده‌اند برخی به حقانیت قیام امام حسین(ع) و مظلومیت آن حضرت و قابلیت قیام وی، از جهات گوناگون برای الگودهی و سرمشق‌سازی پرداخته‌اند و آن را در راستای رسالت بزرگ پیامبر مکرم اسلام و سیره خلفای راشدین دانسته‌اند و در این راستا نظریاتی گوناگون ارائه داده‌اند و عده‌ایی دیگر نیز آن را قضیه استثنایی غیر قابل ارزیابی و ارزشگری دانسته‌اند این گروه در مقابل خلافت یزید را مشروع و از او به عنوان حاکم اسلامی نام می‌برند و هر گونه قیام در برابر آن را به طور اصولی نامشروع می‌پندارند و در صدد اثبات بی‌گناهی و تبرئه او از شهادت امام حسین(ع) بر می‌آیند. اما اکثریت قریب به اتفاق مسلمانان اهل سنت، نگاهی تائیدی و مثبت به عاشورا دارند و قیام آن حضرت را در طول تاریخ بی‌نظیر دانسته و عاشورا را روزی عظیم، از جهت فداکاری و از خودگذشتگی اهل بیت می‌دانند و معاویه و یزید را به عنوان جنایتکارانی در تاریخ معرفی می‌کنند که فسق و فجور و کفر و ناسپاسی آنها در برابر رسالت الهی پیامبر اسلام (ص) به ثبت رسیده است. ‌

پژوهش دقیق و جامع در منابع تاریخی، رجالی، روایی تفسیری و جغرافیایی و...به روشنی نشان می‌دهد که سلمان پارسی که نامش پیش از پذیرش اسلام روزبه بود، یک شخصیت واقعی و تاریخی است .افسانه‌هایی که برخی فرق صوفیه درباره سلمان پرداخته‌اند خود می‌تواند سایه‌ای از حقیقت وجود سلمان باشد و نه وسیله‌ای جهت تشکیک در شخصیت او.روزبه در یک خانواده دهقان ایرانی، در اصفهان به دنیا می‌آید و در جوانی همزمان با درخشش جوانه‌های شک در ذهنش از آیین زردشتی چشم می‌پوشد و به مسیحیت گرایش می‌یابد.در آیین مسیح نیز، در جستجوی مسیح و مسیحیت شهر به شهر کوچ می‌کنند و سرانجام درمی‌یابد که آفتاب روشنایی بخش قلب و اندیشه او در حجاز طلوع خواهد کرد.در حجاز، در مدینه منوره، به اسلام می‌گرود و به دلیل شخصیت استثنایی و جذابش یار نزدیک و محرم راز پیام (ص) می‌شود و به افتخار عضویت در خاندان پیامبر (ص) یعنی جزء اهل بیت قلمداد می‌شود.در جنگ خندق نقش کلیدی و موثر ایفا می‌کند.پس از رحلت پیامبر (ص) به جریان امامت می‌پیوندد و در برابر ماجرای سقیفه موضعگیری می‌کند.حکومت او در مدائن، مصداق روشن مدینه فاضله‌ای است که یک حکیم بر آن حکم می‌راند.جذابیتهای قدرت سیاسی و اقتصادی و معنوی، او را نمی‌فریبد.همواره دوستدار و راهنمای مردم است ، از این رو گروههای بسیاری او را به عنوان پیشوای معنوی خود برگزیده‌اند.

افراد و گروه های مختلفی در جریان واقعه عاشورا نقش آفرینی کرده و هریک به نوبه خود سهمی در این جنایت بزرگ داشتند. از مهم ترین گروه هایی که در حوادث عاشورا نقش مهمی ایفا کرد، جریان تکفیری صدر اسلام یعنی فرقه خوارج بود. این فرقه منحرف در روزگار امام حسین علیه السلامو واقعه عاشورا به انحاء گوناگون به فعالیت پرداختند، از نامه نگاری و دعوت ایشان گرفته تا صف آرایی مقابل سپاه حق در روز عاشورا. از علل دشمنی آنها با مکتب تشیع می توان به جهل فکری و برداشت نادرست و سطحی از دین اشاره کرد. باور تکفیری در روزگار معاصر نیز ادامه دارد. تکفیر و برخورد خشن با مخالفان، سطحی نگری و قشری بودن، جمود فکری، ترور و قتل، دشمنی با اهل بیت و شیعیان از جمله شباهت های رفتاری و گفتاری تکفیری های امروزی با خوارج است. با توجه به مشکلات کنونی جهان اسلام که بیشتر آنها زاییده کارشکنی دشمنان قسم خورده این دین مبین است، عمل به آموزه های راستین دین اسلام یعنی پیروی از مذهب اهل بیت علیه السلامو الگو قراردادن رفتار و منش آن بزرگواران یگانه راه برون رفت از این مشکلات است.

تحقیق حاضر به سنت عزاداری در سیره اهل بیت (علیهم السلام) می پردازد. این تحقیق، پژوهشی کاربردی است، و بر مبنای روش گرد آوری اطلاعات، تحقیقی کتابخانه ای به شمار می آید. مسأله عزاداری از دیر‌باز و از زمان پیدایش انسانها بر روی کره زمین وجود داشته است. هر قوم و ملتی به شیوه ای حزن و اندوه درون خود را در قالب عزاداری بر درگذشته خود بروز می‌دهد. دین اسلام هم بر مبنای کتاب خدا و سنت پیامبر و اوصیای ایشان، شیوه مطلوب عزاداری را به ما آموخته است. این سنت در طول گذشت سالها و قرون، دست‌خوش تغییر و تحریف گردیده است. تحقیق حاضر بر آن است تا سوگواری دوران حضور پیشوایان دین و امامان هدایت را حتی الامکان با توجه به منابع و متون اصلی مورد بررسی قرار دهد. با ملاحظه طریقه و آداب عزاداری در آن عصر و مقایسه آن با عزاداری هایی که در حال حاضر در میان مردم مرسوم شده است، تحریفاتی که در طول قرون به عزاداری ها ملحق گردیده پی برده می‌شود. همچنین روش صحیح عزاداری با توجه به سیره معصومان (علیهم السلام) در برگزاری مراسم سوگواری برای خواننده مشخص می‌گردد. از طرفی با تقویت نمادهای مورد تأیید در عزاداری، به هرچه بهتر برگزار شدن مجالس عزای اهل بیت (علیهم السلام) می‌توان یاری نمود. این آگاهی ها درکی روشن پیرامون روش صحیح عزاداری، باید ها و نباید های آن و مسائلی از این قبیل به ما منتقل می نماید.

در تحقیق پیش رو، تاریخ اجتماعی شیعیان در عصر حضور ائمه (ع)،با محوریت کتاب شریف الکافی مورد بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق ضمن اشاره به ابعاد مختلف رفتار و افکار شیعیان که در تحولات زندگی روزمره شان موثر بوده است ، کوشیده شده با اتکا به مستندات تاریخی ، سبک زندگی شیعیان تبیین شود. مهمترین یافته های این تحقیق را می توان دست یابی متقن و مستند به بخش قابل توجهی از اصول و آداب سبک زندگی شیعه و اشراف بر میراث معنوی و فرهنگ غنی و مستدل ایشان دانست . این مهم، در پی واکاوی کنش های شخصی شیعیان در موضوعاتی چون حوزه خوراک ، پوشاک ، زینت ، سلامت ، مسکن و تفریح از یک سو؛ تفحص در کنش های اجتماعی شیعه بر اساس مولفه هایی چون شیوه تعامل با شیعیان ، تعامل با اهل بیت(ع) ، تعامل با غیر شیعه ، تعامل با محیط زیست و نظام کار و معیشت از سوی دیگر و در نهایت بررسی مبادی اعتقادی و مناسک عبادی شیعیان ، به دست آمده است.

مقاله ذیل، به گمانه‌زنی درباره آینده مناسبات ادیان و مسالک معنوی پرداخته؛ پس از طرح احتمال‌های گوناگون در باب روابط دین‌ها و دینواره‌ها، ده عامل که احتمال بروز بسط نزاع و نقار میان ادیان را توجیه می‌کند توضیح داده است. از جمله: استفاده ابزاری ارباب سیاست از دین، خودخواهی و قدرت‌طلبی برخی اصحاب ملل و مذاهب، لجاج و عنادورزی آحاد وجوامع دینی، انحصارگرایی دینی، احیاء سوابق تلخ نزاعهای تاریخی و... . از نظر مؤلف، پاره‌ای از عوامل نیز احتمال همگرایی و تعامل میان ادیان را توجیه و تقویت می‌کند از جمله: توسعه شبکه اطلاع‌رسانی و همدمی خاندان آدم و پیدایش همدلی جهانی، ارتقاء و فرگشت عقلانیت بشری و غلبه درست‌اندیشی و سرانجام پذیرش فراگیر حقایق دینی و دین حق، استقرار دموکراسی در مقیاس جهانی و رسمیت یافتن تکثر ادیان و تحمل افکار گوناگون، برجسته شدن وجوه اشتراک ادیان، تدبیر قطب‌های سیاسی در بهره‌گیری از قدرت دیانت در یکپارچه‌سازی قلمرو قدرت خود، و... . مقاله با توصیه‌هایی در باب بایستگی تفاهم و تعایش میان ادیان و دینواره‌ها فرجام می‌یابد.

پزوهشهای فلسفی تاریخ با رویکرد معرفتی به دوشاخه فلسفه نظری یا جوهری تاریخ و فلسفه تحلیلی یا انتقادی تاریخ تقسیم می شود.فلسفه نظری تاریخ الگویی از فلسفه مضاف به واقعیت هااست که درآن روند کلی تاریخ مطالعه می شود.پژوهش حاضر از سنخ پژوهشهای مربوط به مطالعات فلسفه نظری با رویکرد قرآنی است.بحث قانون مندی تاریخ و ماهیت وچیستی آن ازدیدگاه قرآن و بیان ویژگی های قانون تاریخی با رویکرد قرآنی موضوع این پایان نامه می باشد.بررسی ویژگی های قانون تاریخی درقرآن همچون ویژگی عام وفراگیر قانون تاریخی،خدایی بودن قانون تاریخی،اراده انسان درقانون تاریخی،تبدیل وتحویل ناپذیری قانون تاریخی و عملیاتی بودن قانون تاریخی ازمباحث اصلی این پایان نامه می باشد.مقایسه تطبیقی قانون مندی تاریخ ازدیدگاه قرآن ودیدگاه بشری ،نتیجه پژوهش حاضر می باشد.