جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسائل علم اصول و علم فقه مسئله حجیت شهرت فتوایی است. شهرت فتوایی یعنی فتوای فقها در زمینه حکمی از احکام شرعی که شهرت یافته باشد. بین فقهای شیعه در این زمینه اختلاف وجود دارد، برخی آن را مطلقاً حجت می دانند، برخی دیگر عدم حجت بطور مطلق و گروهی دیگر قائل به تفصیل شده اند. آنان شهرت فتوایی قدما را حجت می دانند و در شهرت فتوایی متأخرین قائل به عدم حجیت هستند. هدف از این نوشتار بررسی نظر امام خمینی(ره) درباره حجیت شهرت فتواییه است و به روش توصیفی تحلیلی و در محدوده فقه و اصول و با استفاده از منابع معتبر به رشته تحریر درآمده است .دستاورد این نوشتار این است که از جمله کسانی که قائل به نظریه تفصیل هستند، امام خمینی(ره) است که ایشان اعتقاد دارند، فتوای فقهای قبل از شیخ طوسی حجت است و بعد از ایشان حجت نیست. مناط ایشان این است که متون اولیه فقها، حدیثی و نقل فتواهای امام معصوم (علیهم السلام) است.

فلاسفه با اصطلاحات و لسان فلسفی خاصِ خود، براهین محکمی بر اثبات وجود خدای سبحان بیان نموده‎اند. از طرف دیگر، از آیات قرآن نیز می‌توان استدلال‌هایی بر اثبات وجود خدای متعال ارائه نمود. اما آیا می‌توان این براهین فلسفی را از آیات قرآن استفاده کرد و حتی به‌نوعی ادعا کرد که فلاسفه براهین خود را از سرچشمه وحی استفاده نموده‌اند؟ این پژوهش با استفاده از ضوابطِ عقلیِ علم منطق در کشف و تبیین مقدمات برخی براهین اثبات وجود خدا در قرآن، در صددِ اثبات عینی پاسخ مثبت به این سؤال برآمده است تا اولاً نمونه‌ای از عقلانی بودنِ مفاهیم این کتاب آسمانی، ثانیاً جلوه‌ای از تفکیک‌ناپذیری قرآن و برهان به‌صورت عینی و مصداقی و ثالثاً جنبه‌ای از اعجاز علمی آن را به سهم خود آشکار نماید. تحقیق پیش‌رو با روش توصیفی ـ تحلیلی دو برهان از براهین فلسفی اثبات وجود خدا را به ترتیب نظم تاریخی، یعنی برهان امکان و وجوب و برهان امکان فقری بیان نموده است. ایشان برهان اول را از آیه 35 سوره طور و برهان دوم را از آیه 15 سوره فاطر استخراج کرده است.

در این مقاله با به‌کارگیری تفاسیر ایده‌آل‌گرا از نظریه کوانتم، چارچوب مفهومی جدیدی تحت عنوان «رویکرد پدیدارگرایانه کوانتمی» برای تحلیل ماهیت نهادها و تغییرات نهادی معرفی شده است. دستاوردهای چارچوب نظری ما در مقایسه با نهادگرایان جدید عبارت‌اند از: فرض عقلانیت ناقص رد می‌شود؛ به‌طوری‌که شالوده عدم‌اطمینان فراگیر در جهان، پیش‌بینی‏ناپذیربودن انتخاب‌های بهینه فرد برای افراد دیگر در مقام سوم شخص است. ایجاد نهادها محصول هزینه - فایده کردن فرد قصدمند است که تصمیم می‌گیرد برای کاستن از عدم‌قطعیت ذاتی تصمیمات بهینه خود برای دیگران به چه میزان اطلاعات ذخیره‌شده در ذهن خود را با دیگران به اشتراک بگذارد و از فردیت خود بکاهد تا زیست اجتماعی با دیگران امکان‏پذیر شود. براساس اصل عدم‌قطعیت هایزنبرگ نشان داده شد که منشأ تغییرات نهادی تجربیات ناسازگار با آثار خارجی فراگیر هستند؛ به‌طوری‌که باوجود وابستگی به مسیر نهادها، تغییرات آن تدریجی نیست؛ بلکه در یک دوره گذار صورت می‌پذیرد. به‏دلیل آثار خارجی، تجربیات ناسازگار قواعد بازی سابق مختل شده و نهادهای جدید، قوام و استحکام لازم را ندارند. کوتاه شدن دوره گذار درگرو مداخله مستقیم دولت‌ها در توزیع رانت جهت قوام‌بخشی به قواعد بازی جدید است.

«یووال نوح هراری»، استاد تاریخ دانشگاه عبری اورشلیم است. او با مهم شمردن تأثیر خیالات در زندگی اجتماعی بشر، دین را واقعیتی برساختی معرفی می‌کند که نقش مهمی در زندگی بشر داشته است. به گفته وی، با شروع انقلاب علمی و تمرکز بر اکتشافات علمی، دیگر جایی برای دین باقی نماند؛ تاآنجاکه دین به دلیل ماهیت اسطورهای و توجیه‌محورِ خود با نوعی بی‌رونقی مواجه شده است. در این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی، ضمن ارائه تبیینی منسجم از نظریات پراکنده هراری، گفته‌های وی مورد ارزیابی قرار گرفته و نشان داده شده است که با مراجعه به محتوای درونی دین حق (مانند اسلام) و حتی سیره عملی دین‌داران دانسته می‌شود که چنین دینی هرگز در برابر علم نبوده است. بنابراین آنچه در برابر پیشرفت‌های بشر قرار گرفته است، انحراف در دین بوده نه حقیقت دین. همچنین با توجه به نقش دین در تأمین بسیاری از نیازهای روانی، معنوی و حتی جهت‌دهیِ صحیح به دست‌آوردهای علمی، نمی‌توان کارکردها و نقش فعال دین را انکار کرد. غفلت از همین جنبه‌های دین و به تبع آن، بروز پیامدهای ناگوار در زندگی بشر، موجب گرایش‌های جدیدی به دین در میان بسیاری از دانشمندان شده است.

شیخ شهاب‌الدین سهروردی بنیانگذار مکتب اشراقی نگاه ویژه‌ای به مقوله عشق دارد. از منظر او حکیم کسی است که هم متوغل در عقل و برهان و هم متوغل در عشق و عرفان باشد. شیخ در دو اثر خود بیش از سایر آثارش به مقوله عشق پرداخته است. در حکمت الاشراق در مبحث نور و رابطه انوار با یکدیگر عشق میان موجودات متعالی دیده می‌شود و در رساله عرفانی فلسفی حقیقةالعشق با بیان اشراقی و رمزی در ۱۲ فصل به‌طور جداگانه به مبحث عشق پرداخته است. در این مقاله هدف آشنایی با حقیقت عشق در اندیشه شیخ، به‌ویژه از منظر مونس العشاق و چگونگی حلول عشق بر نفس بیان شده است. در این راستا نفس باید مراحل چهارگانه که مقدمات عشق را فراهم می‌کند بشناسد (تطابق نفس با عشق، طهارت و تهذیب نفس، سعادت و لذت نفس، حکمت عبادت و نقش آن در تحصیل عشق حقیقی). با گذر از این ضروریات، نفس به طهارت و خلوص می‌رسد. آن‌گاه عشق در نفس متجلی خواهد شد که نور نفس ناطقه دیگر خود نبیند و ترک خود کند و با نورالانوار متحد شود و در حق فانی گردد. نحوه تجلی عشق بستگی به درصد تناسب و تجانس نفس با حقیقت عشق و ادراک انطباق عشق با کمالات نفس دارد که البته این مهم صورت نمی‌پذیرد، مگر آنکه نفس بتواند غواسق را برطرف نماید و بستری مناسب برای عشق بسازد.

انسان به‌عنوان امر ایدئال و انسان به‌عنوان موجودی که در وضعیت فعلی هر جامعه‏‏ای ‏در حال گذران زندگی است، دو حیثیت قابل‌بحث در علوم انسانی و اجتماعی هستند. این تفکیک اولیه از این دو حیث از انسان می‎تواند ما را در مواجهه با هویتی تحت عنوان علوم اجتماعی و علوم انسانی بیشتر آشنا کند. افکاری که انبوهی از نظریه‎ها و اصطلاحات و واژگان را در اقتصاد، جامعه‏شناسی و دیگر رشته‎های علوم تولید کرده‏اند. آنتونی گیدنز از جمله اندیشمندانی است که این دو حیثیت را در مطالعات اجتماعی خود در نظر گرفته و ازاین‌رو مطالعه آثار او می‏تواند به ما نشان دهد که چگونه میان شناخت روش‎شناختی انسان با شناخت انسانی که واقع شده است تمایز بنهیم. او انسان را در مرحله اول براساس اقتضائات نظری مدرنیته متأخر صورت‎بندی مفهومی می‎کند و در مرحله‏‏ای ‏دیگر این صورت‏بندی را برای مطالعه انسان در دوره اخیر مدرن به‌کار می‏گیرد. انسانی که شخصیت او در بدن خلاصه می‏شود و بنابراین، مدیریت بدن به‎منزله امری به‌عنوان عاملیت انسانی تلقی می‏شود؛ جایی که اخلاق و دین به‌عنوان امور هویت‎بخش، جای خود را از دست داده‎ و حتی امکانی برای ورود مرگ برای شکل‎دهی شخصیت به‌عنوان واقعیت جهان انسان از چشم‎ها دور نگه داشته می‏شود تا مانعی بر سر راه خرد کردن انسان و هویت انسانی در دوره مدرن اخیر نباشد.

سیطرۀ مکتب اقتصادی نئوکلاسیک بر برنامه‌های آموزشی و پژوهشی رشتۀ اقتصاد در دانشکده‌های جهان و ایران، اهمیت نقد و تحلیل مبانی فلسفی آن را دوچندان می‌کند. در وارسی فلسفۀ اقتصاد نئوکلاسیک، آموزۀ فردگرایی روش‌شناختی از جایگاه برجسته‌ای برخوردار است؛ زیرا در هستی‌شناسی ضمنی اقتصاد نئوکلاسیک و بنابر مغالطۀ معرفتی نهفته در رویکرد پوزیتیویستیِ آن، ویژگی‌های هستی‌شناختی به امور روش‌شناختی فروکاسته می‌شود. ازاین‏رو، تحلیل فردگرایی روش‌شناختی، مدخل مطالعۀ فلسفۀ اقتصاد نئوکلاسیک به شمار می‌رود. این مقاله می‌کوشد فردگرایی روش‌شناختی را از دیدگاه واقع‌گرایی انتقادی با روش تحلیلی نقد و ارزیابی کند. این نقد و تحلیل ازآن‏رو از منظر واقع‌گرایی انتقادی انجام می‌شود که با پوزیتیویسم در نگاه رئالیستی به جهان اشتراک دارد. نقد واقع‌گرایی انتقادی از فردگرایی روش‌شناختی اقتصاد نئوکلاسیک بر تحلیل مفاهیم فرمالیسم، قیاس‌گرایی، اتمیسم اجتماعی، انسداد و تقلیل‌گرایی استوار است. واقع‌گرایی انتقادی بر این باور است که علم اقتصاد نئوکلاسیک به دلیل مفروضات غیرواقعی فردگرایی روش‌شناختی، به علمی انتزاعی و قیاسی همچون ریاضیات تبدیل شده که توان توضیحی اندکی دارد.