جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حکیم سبزواری با احاطۀ خاص خود بر مبانی و مواضع اصیل حکمت متعالیه چندین برهان مبتکرانه بر اتحاد عقل و عاقل و معقول اقامه نموده است که برهان صدق مشتق بر مبدأ از جملۀ آنها می‌باشد. این برهان که ماده و محتوای آن برگرفته از عناصر وثیق حکمت صدرایی است، در دلالت بر مقصود، تام می‌باشد و استحکام خود را نیز از مبانی و رهیافت‌های صدرایی در مواضع هستی‌شناسانه و معرفت نفس به دست آورده است. در واقع، برهان یادشده استنتاجی از استلزامات عناصر متقن و مستدل در حکمت متعالیه است. از مهم‌ترین اصول بنیادی این برهان، توجه به سیر تکاملی و تحولی نفس از مبدأ جسمانیت تا مقصد عقلیت و اتحاد با معقولات و وصول به تجرد و روحانیت است. همچنین اعتباری بودن تفاوت مبدأ و مشتق به‌نوبۀ خود، نقشی بزرگ در توجیه این برهان برعهده دارد و روایی آن را تسهیل نموده است. عدم توجه به این نکات، برخی را به توهم خدشه بر این برهان کشانده است که در نتیجه، برای تمامیت و بازسازی آن به راه‌های انحرافی همانند استفاده از قیاس مساوات توسل جسته‌اند که به معنای نابودی این برهان خواهد بود. توجه به کاربست منطق استوار حکیم سبزواری در تقریر این برهان، کافی است تا این‌گونه پیرایه‌های زائد را دفع کند و راه برهان را به سوی اثبات نتیجه یعنی اثبات اتحاد عاقل و معقول بگشاید.

از دیرباز دلایل ضرورت نبوت موردتوجه بسیاری از متفکرین اسلامی قرار گرفته است. برخی مانند اشعری‌ها که حسن و قبح عقلی را نمی‌پذیرند، برای اثبات نبوت چه در صدق ادعا و چه در محتوای رسالت، تنها معجزه داشتن را شرط دانسته‌اند، ولی برخی مانند عدلیه و معتزله معجزه را تنها دلیل ادعای نبوت دانسته و دلایل متفاوتی را در اثبات ضرورت نبی مطرح کرده‌اند. فاضل مقداد، متکلم قرن هفتم و علامه طباطبایی، فیلسوف دورۀ معاصر در بیان ضرورت نبی از براهین و روش‌هایی متفاوت بهره برده‌اند. فاضل مقداد با تمسک به روش متکلمین و بهره‌گیری از برهان لطف و همچنین با استدلال به روش حکما و بهره جستن از برهان اصلاح نوعی انسانی، ضرورت بعثت نبی را اثبات کرده است. اما علامه نه تنها دو روش فاضل مقداد را با دلایل متقن رد نموده است، بلکه براهین متعددی را مانند برهان نیازمندی بشر به ‌نظام قانون کامل، برهان هدایت انسان به کمال مطلوب و برهان خالی نبودن زمین از حجت اقامه نموده است. در این مقاله دیدگاه علامه طباطبایی به دلیل داشتن براهین یقینی به عنوان نظر برگزیده، تبیین شده است.

در بسیاری از روایات، مفاد آیات قرآن بر مصادیق تطبیق شده است که این یکی از مهم‌ترین رموز جاودانگی قرآن به شمار می‌رود. علامه طباطبایی بر اساس روایات، از این عمل تحت عنوان جری و تطبیق یاد کرده است. سؤال اصلی آن است که از نگاه علامه طباطبایی، روایات جری و تطبیق به چه گونه‌هایی تقسیم‌‌شدنی است؟ روایات جری و تطبیق در تفسیر المیزان با روش توصیفی‌تحلیلی بررسی و مشخص شد که این مصادیق دو گونهٔ کلی‌اند: یا از مصادیق زمان نزول آیه است و برای آیه، مصادیقی در گذر زمان وجود دارد که مشابه مصادیق آیه در زمان نزول است یا اینکه از مصادیق زمان نزول آیه نیست، بلکه از مصادیق در گذر زمان آیه به شمار می‌روند. هریک از دو گونهٔ کلیِ یادشده، به سه‌ گونه تقسیم‌شدنی است که به ترتیب عبارت‌اند از: مصداق باطنی آیه در زمان نزول، مصداق اطلاق یا عموم آیه در زمان نزول، مصداق اتمّ اطلاق یا عموم آیه در زمان نزول، مصداق باطنی آیه در گذر زمان، مصداق اطلاق یا عموم آیه در گذر زمان، مصداق اتمّ اطلاق یا عموم آیه در گذر زمان. البته در مواردی، علامه بر معنای باطنی آیه نیز جری و تطبیق اطلاق کرده است.

تنی چند از قرآن‌پژوهان، به‌ویژه در عصر حاضر به پژوهش آماری در قرآن کریم پرداخته‌اند و هدف آن‌ها عمدتاً اثبات اعجاز قرآن کریم از راه تحلیل‌های عددی و آماری است. اما یکی از دغدغه‌های قرآن‌پژوهان همواره این است که تا چه اندازه می‌توان به نتایج این پژوهش‌ها اعتماد کرد و بدان استناد جست؟ در پی سنجش درستی نتایج چنین بررسی‌هایی، به بررسی اجمالی رسم‌الخط عربی عموماً و رسم‌المصحف خصوصاً پرداخته‌ایم. نتیجۀ بررسی‌ها در این زمینه نشان می‌دهد که پژوهشگران عددی و آماری به‌سبب ناآشنایی با مسئلۀ خط و کتابت و تاریخ نگارش مصاحف، خط مصاحف متداول را حقیقتی ثابت و تغییرناپذیر تلقی کرده‌اند، درحالی‌که در نوشتن بسیاری از کلمات و حروف در عربی و به‌ویژه در مصاحف، دستوری یکسان و مورد اتفاق همگان در اختیار نداریم، چندان که با نوشتن یک حرف یا یک کلمه یا یک جمله به دو یا چند شکل، از تحلیل‌های آماری نتایج متفاوتی حاصل می‌شود. این بررسی‌ها به‌روشنی نشان می‌دهد که نتایج بسیاری از این پژوهش‌ها -البته نه همۀ آن‌ها- اطمینان‌بخش نیست و به درنگ و تأمل بیشتر نیاز دارد.

از مهم‌ترین نوآوری‌های ملاصدرا در حوزۀ هستی‌شناسی، نظریۀ حرکت جوهری است که نقشی مهم بر اندیشه‌های فلسفی و کلامی وی به جا گذاشته است. ملاصدرا با اثبات حرکت و بی‌قراری در نهاد عالم هستی و انسان، معتقد است نظام هستی و بنیان همۀ موجودات مادّی در حال دگرگونی دائمی است. نویسندگاه این پژوهش، با روش تحلیلی و اسنادی، خوانشی از حرکت جوهری ملاصدرا در تببین کلامی معاد جسمانی و تجسم اعمال ارائه نموده‌اند. یافته‌های پژوهش نشان می‎‌‌دهد عالم مادی به نحو تدریجی و پیوسته از مادّی به سوی تجرّدی حرکت می‌کند که این حرکت، در کـل جهان هستی و حتی نفس انسان سریان دارد. نفس انسان، جسمانیت‌الحدوث و روحانیت‌البقـاء اسـت؛ یعنی انسان در ابتدای خلقـت، موجـودی جـسمانی اسـت و جنبـۀ روحانی ندارد، اما در حیات مادّی، مراحـل تکامل را طی کرده و از مادیت به تجرد می‌رسد. از لوازم کلامی نظریۀ حرکت جوهری، اثبات و تبیین عقلانی معاد جسمانی است که نفس آدمی از طریق آن می‌تواند سیر کمالی خود را پیموده و به مقصد نهایی (معاد) برسد. در پرتو این نظریه می‌توان تجسم اعمال را چنین تبیین کلامی نمود: صفات و حالات انسانی که بر اثر حرکت جوهری نفس در ذات انسان رسوخ یافته و پایدار شده‌اند، در آخرت برای او تجسم یافته و موجب تجلی لذت یا اذیت در نفس وی می‌گردد.

رویکرد طبیعت­گرایانۀ لیندا زاگزبسکی به شناخت، ورود خصایص فضیلت­گرایانۀ انسان به حوزۀ معرفت‌شناسی را مجاز نموده است. فضایل و احساسات و عواطف از وجوه طبیعت آدمی‌هستند که از منظر زاگزبسکی در تشکیل معرفت سهم دارند. انگیزۀ برآمده از عواطف، باور را به سوی صدق، هدایت می‌کند. کاربست خصایص طبیعی در معرفت، مستلزم مهارتی خاص است که از نظر زاگزبسکی از مهارت به‌مثابۀ فن و استادی متمایز است. فضیلت، انگیزه و موفقیت از مهمترین اجزای طبیعت­گرایانۀ شناخت از نگاه زاگزبسکی هستند. در کنار اجزای طبیعی یادشده، عناصر دیگری مانند آگاهی، اراده، وظیفه و غیره از سوی معرفت‌شناسان سنّتی برای تشکیل معرفت معرفی شده­اند. نویسندگان در تحلیل و نقد نگاه زاگزبسکی به سه جزء طبیعی معرفت یعنی عناصر فضیلت، انگیزه و موفقیت می‌پردازند. سه جزء نامبرده آن­گونه که زاگزبسکی به آنها نقش می­دهد، خالی از خطا نیستند و به‌کاربستن آنها در ساختار معرفت، مستلزم دقّت در معنا، حدود و کارکرد است. برای مثال چنانچه تنها فضایل معرفتی رفتاری، فضایل مؤثر در شناخت برشمرده شوند، احتمال وقوع تزاحم فضایل و از دست رفتن ظرفیت فضایل طبیعی در معرفت و محدود شدن دامنۀ باورهای آسان­یاب به وجود می‌آید. در این صورت، انحصار باورهای صادق به باورهای حاصل از انگیزۀ حقیقت­یابی، به نادیده گرفتن باورهایِ صادقِ برآمده از دیگر انگیزه­ها منتهی خواهد شد و فضیلت ندانستن مهارت­ها، موجب زایل شدن فضیلت مستتر در فنون می‌شود.

مسئلۀ علیّت ذهنی در پی تبیین چگونگی کنش و واکنش ذهن و بدن نسبت به یکدیگر است. هر نظریۀ کارآمد در فلسفۀ ذهن، باید ظرفیت پاسخ‌گویی به مسئلۀ علیّت ذهنی را دارا باشد. ضعف دوگانه‌انگاری در ارائۀ تبیین صحیح برای این مسئله، موجب شد فیزیکالیست‌ها ذهن مجرّد را کنار نهند و از این طریق در پی حل این مشکل برآیند. با این حال، فیلسوفان ذهن نیز همچون دوگانه‌انگاران نتوانسته‌اند پاسخی مناسب به این مسئله بدهند. ملاصدرا مشکل هر دو طیف را عدم نگاه جامع به نفس می‌داند و خود با ترسیم درست تمام حقیقت نفس و چگونگی ظهور آن از بدن، به مشکلات تعیّن مضاعف، شبه‌پدیدارگرایی، مسئلۀ طرد، مشکل لزوم تماس، مشکل جفت شدن و استدلال علیّت رو به پایین پاسخی درخور ارائه می‌دهد.

ترجمه ماشینی: موضوع و اهداف: انسان معاصر علیرغم رسیدن به اوج رشد و برخورداری از پیشرفت های علمی قابل توجه، رضایت و رضایت خاصی به نظر نمی رسد. مخرب بودن زمان، ترس از مرگ و کوتاهی زندگی از جمله عواملی هستند که در پیدایش سرخوردگی و تکثیر افکار نیهیلیستی در دنیای مدرن نقش دارند. پیگیری مستمر دستاوردهای مادی نتوانسته نگرانی‌های عمیق‌تر وجودی را برطرف کند. بنابراین، نیاز روزافزونی به کاوش در جنبه های عمیق زندگی، مانند جستجوی معنا و جست و جو برای تحقق شخصی، به منظور تسکین دردهای وجودی و ارتقای کیفیت کلی وجود انسان وجود دارد. در این راستا، موضوع و هدف اصلی پژوهش حاضر، معطوف به معناداری زندگی و طول عمر انسان با یافتن راه‌حل‌های ملموس برای دردهای وجودی، ارتقای معنا و ارزش‌های زندگی آنان است. روش و یافته‌ها: این پژوهش با رویکردی تحلیلی- توصیفی به بررسی نظریه‌های فلسفی و وجودی لودویگ ویتگنشتاین، به‌ویژه بر فلسفه اولیه او و بررسی مؤلفه‌های سازنده معنا از دیدگاه او در زندگی بشری پرداخته است. نتیجه‌گیری: نتایج این پژوهش بر اهمیت دو عنصر اساسی زیبایی‌شناسی و اخلاق با تأکید ویژه بر دیدگاه ابدی موضوع متافیزیکی در ایجاد زندگی معنادار و هدفمند تأکید می‌کند. این دو مؤلفه به عنوان عالی ترین ابزار بیان ارزش های واقعی زندگی و راه حلی برای غلبه بر چالش ها و مشکلات آن به شمار می روند و انسان ها را به سوی زندگی معنادار هدایت می کنند.

ترجمه ماشینی: موضوع و هدف: این مقاله به منظور تبیین دیدگاه ماکیاولی در مورد ملاک عمل اخلاقی و ارزیابی آن بر اساس مبانی انسان‌شناختی آیت‌الله مصباح یزدی است. روش و یافته: روش این مقاله توصیفی- تحلیلی است و یافته های این مقاله عبارتند از: ماکیاولی فیلسوفی قدرت مدار است که نظرات اخلاقی خود را در قالب آرای سیاسی خود ارائه کرده است. او معتقد است که از هر نوع رفتار و عملی می توان برای رسیدن به هدف نیروی انسانی استفاده کرد; اما آیت الله مصباح یزدی معتقد است، برای تعیین معیار حسن و قبح افعال انسان، ابتدا باید شناخت درستی از انسان، ابعاد وجودی، سعادت و شقاوت او، کمال و هدف نهایی او به دست آورد. نتیجه گیری: ماکیاولی هدف اصلی زندگی را نیروی انسانی می داند و اعمال انسان را در صورتی اخلاقی می داند که انسان را قادر به دستیابی به قدرت مادی کند. از نظر او قدرت ارزش ذاتی دارد و انسان می تواند از هر وسیله ای برای کسب آن استفاده کند. از سوی دیگر آیت الله مصباح یزدی به کسب حیات معنوی و اخلاقی معتقد است. او معتقد است که هدف وسیله را توجیه نمی کند و برای رسیدن به نیروی انسانی نمی توان از هیچ رفتار و عملی برای رسیدن به اهداف استفاده کرد.

ترجمه ماشینی: موضوع و هدف: خانواده ها در نتیجه ازدواج زنان و مردانی که یکدیگر را دوست دارند و به یک قرارداد بسیار محکم، یعنی ازدواج، متعهد می شوند، تشکیل می شود. از سوی دیگر، طلاق به دلیل عدم توافق در حل مشکلات خانه بین زن و شوهر اتفاق می‌افتد. بر این اساس این سوال مطرح می شود که سطح تحصیلات و کیفیت زندگی جامعه چه تاثیری بر میزان طلاق خانواده دارد؟ روش و یافته‌ها: این تحقیق یک مطالعه رگرسیون داده‌های تابلویی کمی است که ترکیبی از داده‌های متقابل از 9 ناحیه/شهر استان جامبی و داده‌های سری زمانی 2018-2021 است. یافته های تحلیل نشان می دهد که بهترین مدل مورد استفاده برای تبیین تأثیر آموزش و شاخص توسعه انسانی (HDI) بر میزان طلاق خانواده در استان جامبی، اثر مشترک است. نتیجه‌گیری: بر اساس این مدل، نتایج به دست می‌آید: (1) بین سطح تحصیلات بر میزان طلاق خانواده در استان جامبی تأثیر مثبت و معناداری وجود دارد. (2) اثر منفی و معنادار HDI بر میزان طلاق خانواده در استان جامبی وجود دارد. (3) آموزش همزمان و HDI تأثیر معناداری بر طلاق خانواده در استان جامبی دارد. در مجموع، هم افزایی بین دولت، بخش خصوصی و جامعه برای تحقق کیفیت زندگی از طریق افزایش فرصت های شغلی، دسترسی به سلامت و آسایش در زندگی لازم است.