جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اهمیت توجه به مفاهیم کهنِ متون متقدم در فهم و معادل‌گزینی صحیح امروزی آن، بر کسی پوشیده نیست؛ به ویژه آنگاه که آمیخته با مجازگویی باشد و نیز در زمرۀ متون مقدس، که در باور پروری مخاطبان اثر دارند، به شمارآید.! با اینکه دانشوران زبانی، بسیار بر این مهم تأکید دارند اما در عمل، بی‌توجهی به کاربست این صنف از صنایع ادبی در برخی متون روایی، دستیابی به معنای دقیق این گزاره‌ها را مشکل ساخته است. عبارات کنایی «ثَکِلَتکَ أمُّک» در صیغ مختلف بیانی، از این دسته‌است که فهم مقصود اصلی آن‌ تنها از رهگذر توجه به شاخصه‌هایی همچون سیاق کلام، فرهنگ زمانه، فضای صدور و ... میسر است. نگرش تک‌بعدی به این تعبیر، موجب منفی‌گزینی در مفهوم امروزی این عبارات شده است. اهتمام نوشتار حاضر، تصحیح این نگرش و اثبات چندکاربردی بودن این مفهوم است؛ به گونه‌ای که در خلال توجه به شاخصه‌های مذکور، کاوش در آرا ادیبان و مراجعه به متون اصیل عرب و نیز با روش توصیفی ـ استنتاجی در گردآوری و مقایسۀ تحلیلی داده‌ها، به کاربرد روایی مثبت این کنایات در کنار مفاهیم منفی دست‌یافته میشود که «تأکید، تعجب، تعظیم، تحضیض، انکار، هشدار و ... »از جمله آنهاست و تعدد کاربرد این عبارت کنایی اثبات میگردد

يکي از داستان‌هاي رمزآلود قرآن داستان گاو بنی‌اسرائيل است که مشابه آن در عهد عتيق نيز ذکر شده است. با توجه به اشتراک هر دو کتاب در کليت اين داستان و نيز توجه به سياق تنها کاربرد قرآني آن در سوره مدني «بقره» که خطاب به يهوديان مدينه است، اين داستان مي‌بايست هم براي مخاطبان قرآن شناخته‌شده باشد و هم براي يهوديان. با مفروض گرفتن این امر، اینکه چرا از میان تمامی حیوانات، گاو این چنین اهمیت یافته و علت دستور به ذبح آن و ارتباط آن با قتل چیست و اساساً بازگویی این واقعه در قرآن با چه هدفی و برای ابلاغ چه پیامی است، نیازمند آن است به بررسی اسطوره‌های اقوام باستان بپردازیم و از آنجا با واکاوی خصائص چنین ذبح‌هایی، راهی برای پاسخ به پرسش‌های فوق بیابیم. مي‌توان با رویکردی بین‌الادیانی و با تکيه بر مجموع مستندات ادعا کرد: دستور به ذبح گاو مذکور، بيش از آنکه قرباني آييني براي تقرب باشد، مطابق آيات تورات نوعي «بلاگرداني» از زمين مادر است که برگرفته از سنت‌هاي پيشازرتشتي، براي دفع شرور انجام مي‌گرفت. در روايت توراتي ماجرا، زمين مادر و در روايت قرآني آن گاو ماده حائز اهميت شده‌اند که هر دو نمود يک چيز (يعني رزق و برکت) به‌شمار مي‌آيند. قرآن با بازگويي اين واقعه، علاوه بر آنکه ماهيت دروني قوم يهود را در عناد با الله افشا مي‌سازد، درک پيشااسلامي اين باور را هم هدف انتقاد قرار داده و تمام ويژگي‌هاي الوهي که مخاطبانش براي اينگونه آيين‌ها و اينگونه عناصر (زمين مادر ـ گاوماده) قائل بودند، را يکسره به الله بازمي‌گرداند.

«روشن‌شدگي» در سنت ذن بودايي و «صحو» در سنت تصوف خراسان اهميت برجسته‌اي دارند، به‌گونه‌ای‌که باعث ايجاد شقاق بنياديني ميان پيروان ذن بودايي و تصوف خراسان شدند. در سنت ذن بودايي، «روشن‌شدگي» به «تدريجي» و «ناگهاني» تقسيم مي‌شود که هریک پيروان خاص خود را دارد. نماينده مکتب «بيداري تدريجي» شن‌سيو و نماينده مکتب «بيداري ناگهاني» نيز هوئي‌ننگ دارد. اختلاف‌نظر آنها در بحث کيفيت حصول رو‌شن‌شدگي چنان جدي بود که سنت بوداييِ بعد از خود را به آيين بودايي «شمال» و «جنوب» تقسيم کرد. در تصوف خراسان نيز اختلاف‌نظر ميان «صحو» و «سکر» صوفيان آن خطه را در برابر هم قرار داد و آنها را ـ دست‌کم ـ به دو دسته تقسيم ‌کرد: صوفيان پيرو صحو مانند خواجه عبدالله انصاري، ابو‌نصر سراج طوسي، و هجويري که ابوالقاسم قشيري نيز نماينده این تصوف به‌شمار مي‌رود. پيروان روشن‌شدگي تدريجي در ذن بودايي اهل سواد و دانش بودند. آنها اهل کتابت بودند و نظريات خاص خود را به‌خوبي در آثارشان تدوين کردند. به‌عبارت ديگر، آنها بيشتر اهل‌ سنت کتابت بودند و در دوره خود در زمره اهل علم شناخته مي‌شدند. در تصوف مبتني بر صحو خراسان نيز صوفيان اهل دانش و کتابت بودند و از سنت مکتوب بهره مي‌بردند و در زمره عالمان زمان خود به‌شمار می‌آمدند. به لحاظ کارکرد، روشن‌شدگي تدريجي در سنت ذن بودايي همان جايگاهي را دارد که صحو نزد صوفيان خراسان داشته است. نوشتار حاضر براساس روش تحلیلی ـ توصیفی و بر مبنای اطلاعات و داده‌های کتابخانه‌ای گردآوری شده است.

اخلاق بندگي درصدد است تا به تبيين رابطه انسان با خدا بپردازد و نشان دهد که در مواجهه با خداوند متعال، به‌عنوان خالق، مالک و مدبّر کل، انسان بايد چگونه باشد؟ چه رفتارهایي از خود بروز دهد؟ و چه وضعيتي را در پیش گیرد؟ اين نظام از اصول و قواعدي برخوردار است که اصل «تسليم» يکي از مهم‌ترين آنهاست. اين نوشتار با رويکردي «مقايسه‌اي» به اين اصل از منظر دو متن مقدس قرآن کريم و عهد جديد پرداخته و موضوعات متنوعی، همچون راز بايستگي تسليم، ابزار تسليم بودن، مشوّق‌ها و ضمانت‌هاي اجراي تسليم بودن، توحيد در تسليم بودن، توسعة اصل «تسليم» و نمونه‌هایي از تسليم بودن را بررسی کرده است. در اين مسير، شباهت‌ها و تفاوت‌هایي ميان اين دو متن مقدس مشاهده مي‌شود که مهم‌ترين آنها گستردگي پرداختن به اصل «تسليم» و عمق توجه به اين اصل در قرآن کريم است.

در کتاب مقدس عبري و «اَگّادا»، برخی از صفات منفی به حضرت ابراهیم، ساره، لوط و یعقوب(ع) نسبت داده شده است. بسیاري از این صفات منفی توسط رَبّی‌هاي «اَگّادا»، متفکران یهودي و محققان توجیه شده است. با‌ توجه‌ به اهمیت این صفات منفی و مهم‌تر از آن، با توجه ‌به اهمیت توجیهات آنها، این مقاله ﺑـﺎ روش ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ و ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ درصدد است «توجیهات رَبّی‌هاي اَگّادا، متفکران یهودي و محققان از صفات منفی حضرت ابراهیم، ساره، لوط و یعقوب(ع) در عهد عتیق» را بررسی کند. حضرت یعقوب(ع) نخست‌زادگی و برکت را به ‌فریب از برادرش عیسو می‌گیرد. این صفات و دیگر صفات منفی یعقوب از طریق طرح خداوند بودن آنها قبل از تولد او توجیه شده است. حضرت ابراهیم، ساره، هاجر، اسماعیل، لوط و یعقوب(ع) به ‌علت نبوت و عصمت، در كتاب مقدس و «اَگّادا» از گناهان نسبت‌ داده ‌شده بري هستند. توجيهات این گناهان آنها، گرچه مبتنی بر کتاب مقدس و «اَگّادا» است، ولی چون برخی مبتنی بر جبر است، مقبول نيست.

در روایات اسلامی خبر از وقایع خاصی همچون تخریب خانه کعبه و برخی مساجد و اماکن مقدس در زمان ظهور امام زمان(عج) داده شده است. این نوع روایات در میان احادیث شیعه موجب انتقاداتی به عقاید این مکتب در موضوع مهدویت شده است. فلذا تحلیل سندی و فقه الحدیثی این روایات، به جهت پالایش میراث حدیثی شیعه و پاسخگویی به شبهات ضروری است. در این باره 9 روایت در منابع حدیثی شیعه وجود دارد که سند 8 روایت ضعیف و 1 روایت صحیح است و از لحاظ دلالی مراد از تخریب بازگرداندن این اماکن به حالت اولیه یا خالی کردن آن ها از بدعت ها و عدم تأثیرپذیری از ابنیه اشرافی مانند قصرها و عدم تشبّه به عمل مجوس و همچنین رفع مزاحمت برای همسایگان می باشد.

برخورداري از يک نظام رفتاري و اخلاقي در روابط ميان افراد، جوامع و ملت‌ها ضروري است. با توجه به کامل بودن دين اسلام و خاتمه يافتن رسالت انبيای الهي، انتظار مي‌رود که اين دين در تعامل با اديان و به‌ويژه اهل کتاب که معتقد به خداي واحد و کتاب آسماني هستند، به‌ گونه‌ای نظام‌مند عمل کند. اين مهم به عللی، از جمله فراواني پيروان مسيحيت و سابقه تاريخي تعامل اسلام با آنان و در مقايسه با تقابلي که يهوديان با مسلمانان داشته‌اند، در ارتباط با مسيحيان ضرورت مضاعفي پيدا مي‌کند. به‌طور مسلّم طراحي نظام اخلاقي بدون در نظر داشتن نظريه «ارزش»، آن نظام اخلاقي را بي‌هويت و بي‌معنا مي‌سازد. بنابراين قبل از هر چيز در تعامل با مسيحيان، بايد به تبيين نظريه «ارزش» در ارتباط با آنان پرداخت. از ديدگاه اسلام هدف از خلقت انسان رسيدن به مقام قرب الهي از طريق عبوديت و بندگي خداوند يکتاست. اين مقاله به روش تحليلي ـ توصيفي کوشیده چگونگي دستيابي به اين هدف، به‌مثابه کامل‌ترين راه رسيدن به کمال و سعادت واقعي را در ارتباط با مسيحيان و براساس آيات قرآن کريم نشان دهد.

انسان پایه و زمینه و اساس نظریه‌های علوم انسانی و اجتماعی است. به همین ترتیب با وضوح بیشتری می‌توان توجه به انسان و ماهیت او را بن‌مایه نظریه‌های سیاست خارجی و روابط بین‌الملل دانست. با وجود غفلت از انسان و جایگاه او در بخش مهمی از عصر سیطره نظریه‌های ساختارگرایی، با احیای حوزه مطالعاتی تحلیل سیاست خارجی بار دیگر اهمیت پرداختن به انسان در نظر‌یه‌های سیاست خارجی و روابط بین‌الملل موردتوجه قرار گرفت. در آثار مهم این حوزه می‌توان توجه به ابعاد و وجوه مختلف انسان را دید. در اندیشه امام خمینی انسان جایگاه کانونی و محوری دارد. به نظر می‌رسد انسان و ماهیت او، بن‌مایه بسیاری از افکار و اندیشه‌های او و به شکل خاص در حوزه سیاست خارجی و روابط بین‌الملل را شکل می‌دهد و هدف این پژوهش تحلیلی از این منظر به دیدگاه ایشان در سیاست خارجی است. برخلاف نظریه‌های سیاست خارجی و روابط بین‌الملل که می‌خواهند دیدگاه ایشان در سیاست خارجی را از منظر قالب‌های نظری خویش تحلیل کنند. با این وصف سؤال اصلی پژوهش این است که با تکیه‌بر چه مفهوم انسان‌شناختی می‌توان به اندیشه امام در سیاست خارجی پی برد؟ به نظر می‌رسد در اندیشه ایشان فطرت و احتجاب فطرت دو مقوله بنیادی در فهم ایشان از انسان و ماهیت جوامع و نظام بین‌الملل است. از این زاویه ایشان به‌عنوان یک متفکر صدرایی یک سطح تحلیل خرد و انسان‌شناختی را اتخاذ و با ادامه این روند و تزریق و تسرّی آن به سطح جامعه‌شناختی به بحث در باب انواع جوامع، ماهیت جوامع و نظم حاکم بر نظام بین‌الملل می‌پردازد.

عشق در ماهيت و حيات انسان از جايگاه والايي برخوردار است و همين امر لزوم توجه به اخلاق شفقت را نشان مي‌دهد. بر اين ‌اساس پژوهش حاضر به صورت توصيفي و تحليلي و با استناد به منابع کتابخانه‌اي و با هدف بررسي جايگاه عشق در «اخلاق شفقت» در ديدگاه آگوستين و محمد غزالي صورت گرفته است. نتايج بيانگر آن است که هر دو عارف عشق را موهبتي الهي مي‌‌دانند و هر دو بر جايگاه عشق در شفقت‌ورزي تأکيد کرده‌اند و بی‌عشق، شفقت را کامل نمي‌دانند. بر اين باورند که اگر عشق به کاينات تعلق يابد موجب شفقت مي‌شود و هرچه شديد‌تر باشد، شفقتش بيشتر است. هر دو معتقدند: عشق‌هايي هست که بايد آنها را ابراز کرد و عشق‌هايي هستند که نبايد آنها را ابراز کرد؛ يعني تمايلات بايد با انتخاب و اراده باشد. آنان عشق به خداوند را ذات قانون اخلاقي و عشق الهي را همان شفقت الهي مي‌دانند. شفقت الهي که شامل مخلوقات مي‌شود، عبارت است از: عشق مخلوقات، به‌ویژه انسان به خداوند.

بینامنیت دانشی است که روابط بین متون را مورد بررسی قرار می‌دهد. طبق این نظریه هر متن به نحوی در ارتباط با متون پیش نگاشته می‌باشد. ژرار ژنت از تاثیر گذارترین پژوهشگران متأخر در عرصة بینامتنیت است. کاربست نظریه بینامتنیت تحلیلیِ او در مطالعات دینی، می تواند روشنگر پیوند قرآن و عترت باشد. در زیارات مأثوره، توسط معصومین و به صورت آگاهانه بازتاب‌هایی از قرآن، برای تبیین کلام وحی صورت پذیرفته است؛ لکن نگرش تبیینی به زیارات به جهت فهم قرآن تا حدودی مغفول مانده است. پژوهه فرا رو با روش توصیفی-تحلیلی با مبنا قرار دادن زیارات در تبیین قرآن، دریچه‌ای نو به فهم آیات قرآن می‌گشاید. در این پژوهه نکاتی تبیینی از زیارات در چارچوب بینامتنیت ژنتی با دو الگوی صریح و ضمنی استخراج گشته است که به چهار گونه‌ی ترسیم فضای نزول، ایضاح مفهومی، بیان مصداق و بیان لایه های معنایی به تبیین آیات قرآن می‌پردازند.