جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مدرسه حدیثی قم، به عنوان یکی از مدارس پر قدرت امامیه، از دیرباز مورد اهتمام و دقت اندیش‌وران بوده است. کاوش‌ها در زمینه مهدویت در این مدرسه، با کاستی‌هایی مواجه است. فقدان نگاه «مدرسه‌ای»، «عدم بررسی راویان تأثیرگذار» و «موضوعات مورد توجه آنان» به احادیث مهدوی از جمله این کاستی‌هاست. از این رو این جستار با رویکرد «توصیفی _ تحلیلی»‌ در تلاش است به این خلاء مطالعاتی تا قبل از دوران صدوق بپردازد. طبقه‌بندی راویان و معرفی آنان آغازی است که این نوشتار برای ارائه تصویری روشن از بحث برمی‌گزیند. در طبقات ابتدایی، راویان و آموزه‌های مهدوی گمرنک جلوه کرده است. به مرور زمان با شکوفایی این مدرسه روایات مهدویت با تنوع موضوعی مورد توجه قرار گرفته است. در میان این محدثان، با توجه به جامعیت کتاب الکافی بیشترین نقل از کلینی است؛ سپس سعدبن عبدالله، علی بن حسین بن بابویه و محمدبن یحیی قرار دارند. موضوعات مورد توجه آنان بر روی مسائل اساسی مهدویت شکل گرفته است؛ به گونه‌ای که برخی آموزه‌ها، مانند نشانه‌های ظهور، که در دوران بعدی متنوع‌تر گزارش شده‌اند در مدرسه قم از اهمیت کمی برخوردار است.

در بررسی نسبت انسان­شناسی و خداشناسی حکمت متعالیه دو رویکرد می­توان اتخاذ نمود؛ بررسی لوازم انسان­شناختی مسائل خداشناسی و یا پیگیری عناصر خداشناسی به کار رفته در انسان­شناسی. این پژوهش بر اساس رویکرد دوم با بیان اصول انسان­شناسی صدرایی، یعنی شناخت انسان در مقام ذات، صفات و افعال، نقش عناصر خداشناسی حاضر در انسان شناسی صدرایی را، هرچه بیشتر و بهتر تبیین می­کند. طبق مبانی ملاصدرا، انسان رقیقه­ای از حقیقت الهی است که در ذات، صفات و افعال، مثال خداوند است، زمانی که از کلمه مثال استفاده می­شود و نه مثل، بدین معنا است که انسان کامل وجوب ذاتی ندارد و در صفات نیز مطلق نیست و ظل باری تعالی بوده و وجوب و اطلاق ظلی ندارد نه اصیل و بدین طریق ملاصدرا هم شباهت انسان کامل و باری تعالی را درنظر می­گیرد و هم تفاوت آن دو را. بنابراین شناخت اصول خداشناسی حکمت متعالیه، به شناخت ابعاد وجودی انسان و ظرفیت­ها و توانمندی­های وجودی او منجر می­شود، که نتیجه این ارتباط تنگاتنگ در نظریه «انسان کامل» بسیار روشن و واضح است؛ چراکه، انسان کامل به­عنوان ظل باری تعالی و خلیفه او می­تواند شبیه خداوند باشد و حاوی تمامی اسماء و صفات الهی گردد.

در مصادر کهن حدیثی روایات بسیاری وجود دارد که زبان به نکو داشت نژاد فارس گشوده و از نقش‌آفرینی او در آینده تاریخ سخن گفته است. این روایات را در دسته‌های متعددی می‌توان صورت‌بندی کرد؛ در نوشتار پیش‌رو روایات یاد شده به تفصیل بیان و علاوه بر مداقه در منابع و اسناد آن تلاش می‌شود محتوای آن نیز مورد ارزیابی و تحلیل قرار گیرد. می‌توان حاصل بررسی‌های مربوط به این روایات را در این جمله خلاصه کرد که: فی‌الجمله درباره تکریم مردمان سرزمین پارس و نیز نقش ویژه‌ای که این قوم در آینده تاریخ ایفا خواهد کرد روایات معتبری در مصادر کهن شیعه و اهل‌سنت وجود دارد؛ روایات یاد شده هم می‌تواند امیدآفرین، انرژی‌بخش و حرکت‌زا باشد و انگیزه‌های امت مؤمن و انقلابی ایران را در پیمودن مسیر تعالی و پیشرفت مضاعف نماید و هم می‌تواند ترسیم‌کننده چشم‌انداز و تعیین‌کننده رسالت تاریخی او باشد.

دین مدعی جامعیت نسبت به همه عرصه‌های زندگی و پاسخگویی به نیازهای بشر تا روز قیامت است. اگر در عصر تشریع، نیازهای فکری مردمان با ارائه استدلالاتی ساده و روان پاسخ می‌گرفت اما دین برای اعصار بعد نیز ذخایر پنهانی داشت که شکافندگان علم دین یعنی صادقین؟عهم؟ متناسب با نیازهای فکری جدید به آشکار کردن این گنجینه‌های نهان پرداختند. باور به غنای دین، ما را نیز به این باور رسانده است که دین برای عصر ما نیز جوابگو است؛ عصری که در آن، ما نیاز به ارائه نظامات دینی برای عرصه‌های مختلف زندگی هستیم. این دغدغه سال‎ها است که اندیشمندان دینی را به تلاش‎های پردامنه‌ای کشانده و این نوشته کوتاه می‎کوشد تا گزارشی اجمالی از این جنبش علمی ارائه دهد. کوتاهی فرصت و فرودستی نویسنده، این گزارش را محدود به مشهورترین رویکردها و با تأکیدی خاص بر حوزه تخصصی راقم این سطور یعنی اخلاق و تربیت همراه کرده است. گزارش با ارائه رویکردی تازه و متفاوت در عرصه نظام‌سازی دینی به پایان می‌رسد که شاید با نقد ناقدان بتواند به گامی پیشتر در این عرصه خطیر بیانجامد.

هدف مقاله حاضر بررسی ویژگی‎های برنامه درسی آموزش ارزش‎ها است. رویکرد مقاله کیفی و روش آن مرور سیستماتیک براساس مدل رایت و همکاران (2007) است. جامعه پژوهش متشکل از 87 مقاله درباره ویژگی‎های برنامه درسی آموزش ارزش‎هاست که بین سال‎های 2000 تا 2020 میلادی در مجلات علمی معتبر ارائه شده‎اند. نمونه پژوهش شامل 31 مقاله است که به صورت هدفمند جمع‎آوری و براساس پایش موضوعی داده‎ها انتخاب شدند. داده‎های مقاله از تحلیل کیفی اسناد مورد مطالعه گردآوری شده‎اند. براساس تجزیه و تحلیل داده‎ها، ویژگی‎های برنامه درسی آموزش ارزش‎ها در دو بعد چرایی برنامه درسی آموزش ارزش‎ها در قالب ضرورت‎ها و نیازهای فردی و ضرورت‎ها و نیازهای اجتماعی و بعد چگونگی برنامه درسی آموزش ارزش‎ها در قالب مقولاتی مانند اهداف: غایی، کلی و جزیی؛ محتوا: اصول، چگونگی سازماندهی، الگوی سازماندهی و مفاهیم؛ راهبردهای یاددهی−یادگیری: مستقیم، نیمه‎مستقیم و غیرمستقیم؛ مواد و منابع یادگیری: منابع مکتوب و منابع غیرمکتوب؛ نیروی انسانی: نقش معلم و صلاحیت‎های معلم؛ گروه‎بندی: گروه همیاری؛ تجارب یادگیری: تجارب فردی و تجارب گروهی؛ مکان: اصلی و فرعی؛ زمان: رسمی و غیررسمی و ارزشیابی: شفاهی و عملی استخراج گردید.

با هدف تدوین الگویی برای تربیت شهروند اسلامی از روش تحقیق فراترکیب به‎منظور ادغام نتایج تحقیقات قبلی از منابع تجربی پیشین مرتبط با پژوهش از منابع کتابخانه‎ای به‎عنوان جامعه آماری و با روش نمونه‎گیری هدفمند تعداد 15 مطالعه قبلی برای بررسی نهایی انتخاب و از روش تحلیل محتوای کیفی به روش کدگذاری برای تحلیل اطلاعات جمع‎آوری شده استفاده گردید و نتایج نشان داد که تربیت شهروند اسلامی از اصول 7گانه شامل: آزادی، عدالت، حفظ کرامت انسانی، اعتدال در رفتار، توحید، بهداشت و عقلانیت پیروی می‎کند که با استفاده از شاخص کاپا با مقدار 87/0 مورد تأیید و اعتبارسنجی متخصصان قرار گرفته، پیشنهادات ذیل ارائه گردید: 1. آموزش و پرورش با تدوین دوره‎های آموزشی، معلمان را با اصول تدوین شده در پژوهش، جهت اجرا و کاربرد در آموزشهای خود آشنا کند. 2. زمینه مشارکت جدی بخش‎های دولتی و غیردولتی به‎ویژه سازمان‎‎های مردم نهاد فعال در زمینه تربیت اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و فردی (همچون سازمان تبلیغات اسلامی، نیروی انتظامی، شهرداری، میراث فرهنگی و گردشگری) فراهم شود. 3. زمینه‎ها و بسترهای مناسب از لحاظ اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی به‎منظور به‎کارگیری مفهوم «تربیت شهروندی اسلامی» در منابع و محتواهای آموزشی فراهم شود.

پژوهش حاضر با هدف ارزیابی مقایسه‎ای کیفیت فعالیت‎های فوق‎ برنامه درسی اجرا شده در مدارس دوره متوسطه شهر قم براساس عناصر نه‌گانه کلاین انجام شده است. روش پژوهش، توصیفی−پیمایشی و به لحاظ هدف کاربردی می‎باشد. جامعه پژوهش شامل مدیران، مربیان و دانش‎آموزان دوره اول متوسطه شهر قم می‎باشد که با استفاده از روش نمونه‎گیری طبقه‎ای تصادفی ساده و برحسب جدول مورگان به ترتیب 119، 140 و 401 نفر به‎عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار جمع‎آوری اطلاعات، پرسش‎نامه محقق‎ ساخته بود. روایی صوری و محتوایی پرسش‎نامه به‎وسیله صاحب‎نظران حوزه مربوطه و پایایی نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 97/ محاسبه شد. برای تجزیه و تحلیل داده‎ها از روش‎های آمار توصیفی و استنباطی از قبیل آزمون t تک نمونه‎ای، تحلیل واریانس کروسکال−والیس و آزمون U مان ویتنی استفاده شد. یافته‎های پژوهش نشان داد: 1. از دیدگاه مدیران فعالیت‎های فوق برنامه درسی اجرا شده در ابعاد «اهــداف و مواد آموزشی» در وضعیت نامطلوبی قرار دارند؛ 2. از دیدگاه مربیان فعالیت‎های فوق برنامه درسی اجرا شده در بعد «زمان یادگیری» در وضعیت نامطلوبی قرار دارند؛ 3. از دیدگاه دانش‎آموزان فعالیت‎های فوق برنامه درسی اجرا شده در ابعاد اهداف، محتوا، مـواد آموزشـی، فعالیت‎های یادگیری، راهبردهای اجرا، ارزشیابی، گروه‎بندی، زمان و فضا در وضعیت نامطلوبی قرار دارند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش میانجی کنترل توجه، تنظیم هیجان و انعطاف شناختی در رابطه بین ذهن­آگاهی و پیشرفت تحصیلی دانش­آموزان انجام شد. این پژوهش همبستگی از نوع معادلات ساختاری بود. جامعه آماری این پژوهش همه دانشآموزان مقطع متوسطه اول شهرستان زرند در سال تحصیلی 99-1398 به تعداد 7800 نفر بودند. نمونه شامل 300 نفر که با روش نمونهگیری خوشهای چندمرحلهای تصادفی انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسشنامه­های انعطاف­پذیری شناختی دنیس و واندروال (2010)، تنظیم هیجان گارنفسکی و کریج (2001)، کنترل توجه دریبری و رید (2002)، ذهن­آگاهی والاچ و همکاران (2006) و پیشرفت تحصیلی فام و تیلور (1999) بود. یافته­های حاصل از معادلات ساختاری نشان دهنده آن بود که مدل از برازش خوبی با داده­های پژوهش برخوردار بود. نتایج تحلیل مسیر نشان داد که ذهن­آگاهی بر کنترل توجه، تنظیم هیجان، انعطاف شناختی و پیشرفت تحصیلی اثر مستقیم و کنترل توجه، تنظیم هیجان و انعطاف شناختی بر پیشرفت تحصیلی اثر مستقیم داشتند. هم­چنین نقش واسطه­ای کنترل توجه، تنظیم هیجان و انعطاف شناختی در رابطه بین ذهن­آگاهی و پیشرفت تحصیلی دانش­آموزان مورد تایید قرار گرفت. بنابراین می­توان نتیجه گرفت برای پیشرفت تحصیلی دانش­آموزان، کنترل توجه، تنظیم هیجان و انعطاف شناختی و ذهن­آگاهی اهمیت ویژه­ای دارد.

بی‌شك مباني معرفت‌شناختي يك نظام فكري در تعريف آن از هويت انسانی نقش بسزايي دارد. جريان سلفي‌گري در پرتو مباني حس‌گرايي افراطي، تعريفي کاملاً مادي از جهان هستي و انسان ارائه مي‌کند. ابن‌قیم جوزيه، يکي از پيشگامان سلفي‌گري، نفس انساني را «جسمي لطيف» تعريف مي‌کند که در تمام اعضای بدن سريان دارد. به لحاظ روش‌شناختي، ابن‌قیم بر روش نقلي و نيز بر فهم سلف صالح تکيه مي‌کند. وي ادله مطرح‌‌شده از سوي فلاسفه بر تجرد نفس را نقد کرده و براي ماده‌انگاري نفس ادله‌اي اقامه نموده است. در اين پژوهش نخست مباني معرفت‌شناختي و هستي‌شناختي ابن‌قیم بيان و سپس تعريف او از «نفس و روح» انساني تحليل و نقد شده و همچنين دلايل او بر نفي تجرد نفس و نيز اثبات ماديت نفس در بوته سنجش قرار گرفته است.

آموزۀ «عصمت» هيچ‌گاه تازگي خود را از دست نداده است. در اين ميان، يکي از حوزه‌هاي مسئله عصمت، حوزۀ «عصمت از گناه» است. درباره حقيقت «عصمت از گناه» ديدگاه‌هاي متنوعي ارائه شده است. اگرچه غالب متکلمان شيعه بر موهبتي ‌‌بودن مقوله عصمت پيامبران و امامان تأکيد کرده‌اند، اما به چگونگي هبۀ اين موهبت از سوي خداوند کمتر توجه شده است. آيا خداوند متعال يک‌بار اين موهبت را به پيامبر و امام مي‌دهد و او خود از اين موهبت بهره برده، خود را از گناه مصون مي‌دارد؟ يا آنکه خداوند متعال دمادم اين موهبت را ارزاني مي‌دارد؟ اين نوشتار در پي بررسي چگونگي هبۀ عصمت از سوي خداوند بر مبناي آيات و روايات است. آيات و روايات مرتبط با اين موضوع نشان می‌دهد خداوند متعال همواره پيامبران و امامان را زير چتر حمايت خويش نگه ‌داشته و چنين نيست که يک‌بار عصمت را به ايشان هبه کند و آنها از آن پس بتوانند خودشان از گناه بپرهيزند.