جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گسترش روابط اجتماعی،مسئله‌ی ارتباط زن و مرد نامحرم را پررنگ‌تر کرده است. این ارتباطات گاهی موجب شکل‌گیری خلوت بین آنها می‌شود. کسب آرامش و تعالی مادی و معنوی جامعه‌ی اسلامی درگرو تنظیم هوشمندانه روابط با نامحرمان است. هدف از این پژوهش بررسی فقهی– اجتهادی حکم شارع درباره‌ی خلوت زن و مرد نامحرم است. اطلاعات پژوهش به روش کتابخانه‌ای جمع‌آوری شده و به شیوه‌ی تحلیلی- اجتهادی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. ادله تحریم خلوت در منابع شیعی شامل چند دسته روایات، شهرت فتوایی، سیره متشرعه و علت دانستن خلوت برای وقوع در حرام است. در مقابل به دلیل ضعف سندی روایات، ضعف دلالت روایات بر حرمت خلوت، وجود روایات معارض و رد شهرت فتوایی، رد سیره‌ی متشرعه و حکمت نبودن خلوت برای وقوع در حرام، ادله گروه اول نقد شده است. با این وجود به‌دلیل روایات متعدد همانند نظر بیشتر فقها، احتیاط در ترک خلوتی است که حضور یا نظارت دیگران وجود ندارد. البته جایی که خلوت مقدمه برای هر نوع کار حرامی باشد از باب ریبه یا مقدمیت حرام است. طبق منابع اهل سنت خلوت یک زن و مرد نامحرم جایز نیست مگر اینکه با حضور فرد مورد اعتمادی باشد. مصادیق خلوت در مذاهب اهل سنت متفاوت بوده و نظرات علما دراین‌باره با پذیرش اصل حرمت خلوت مختلف است.

علامه طباطبایی در آثار مختلفشان بر این نظر تصریح کرده‌اند که «علم حصولی به علم حضوری بازمی‌گردد». با توجه به کلمات و عبارات مختلف ایشان، دو بیان از بازگشت علم حصولی به حضوری قابل برداشت است: 1. در یک بیان، مأخذ و منشأ انتزاع هر علم حصولی، یک علم حضوری دانسته شده است. 2. در بیانی دیگر بر این نکته تأکید شده که علم حصولی مجاز و اعتباری اضطراری است و ازاین‌رو هر علم حصولی حقیقتاً یک علم حضوری است. در این نوشتار بعد از توضیح هردو بیان تلاش شده است تا با یافت وجه‌جمعی میان این دو بیان، تقریری نو از این نظریه به‌دست آید. در این وجه‌جمع، بیان دوم اصل انگاشته شده و بیان اول به آن تأویل برده می‌شود و نتیجه این می‌شود که علم حصولی هم متأخر از علم حضوری است (بنا بر بیان اول) و هم در حقیقت همان علم حضوری است (بنا بر بیان دوم). اگرچه این وجه‌جمع در نگاه ابتدایی، گزاره‌ای متناقض به‌ نظر می‌رسد، اما با نگاه دقیق‌تر مشخص می‌شود که تأخر علم حصولی بر علم حضوری از سنخ «تأخر مجاز بر حقیقت» است.

پس از نظریه داروین، برهان نظم غایت‌شناختی دچار چالش‌ها و تحولات بسیاری شد به طوری‌که نمی‌توانست نظم را مطابق با علم جدید تبیین کند؛ چراکه علت غایی قادر به تبیین نظریه داروین نبود. درواقع نیاز به یک برهان طبیعت‌شناختی بود تا بتواند همگام با تحول در طبیعیات ارسطویی، در علوم تجربی وجود نظم و ارتباط آن را با خالق نظم تبیین کند؛ زیرا غایت‌مندی در برهان نظم آکوئیناس با ابتناء بر علت غایی حاکی از اراده فاعل هوشمندی در پس پرده جهان بود که در ظاهر به نظر می‌رسید نظریه تکامل با فهم طبیعت براساس «علت فاعلی»، جهان را بی‌نیاز از این هوش ماورائی می‌کند. بدین‌سان برهان نظم غایت‌شناختی توان همسو شدن با علم جدید را پیدا نکرد و کم‌کم تطبیق آن بر وجود خدا امری غیر علمی و غیر ضروری محسوب شد. لذا لازم است نظم را به‌گونه تبیین کرد و به نحو دیگری از آن در الهیات و دفاع از خداباوری بهره جست تا هم‌چنان نظم تجربی جهان نیازمند به ضرورت وجود خدا باشد. در واقع می‌توان نشان داد که نظم فاعلی طبیعت‌شناختی تنها نقطه مشترک توحید و الحاد است که در استناد به وجود و عدم وجود خدا نمی‌تواند کارآمد باشد و نیاز است تا این نظم طبیعی در دفاع از خداباوری تتمیم شود. بر این اساس برهان نظم غایت‌شناختی همچنان در جایگاه خود اهمیت دارد.

بی‌تردید بحث از اولیات و ارزش و اعتبار معرفتی آنها از مهم‌ترین مباحث دانش معرفت‌شناسی اسلامی است. بحث از اعتبار، ملاک و دلیل صدق اولیات به مبانی گوناگونی وابسته است که از جمله آنها بحث از «منشأ تصدیق اولیات» است. این نوشتار سه موضوع در بحث از منشأ تصدیق اولیات را مورد بررسی قرار داده است. ابتدا دیدگاه‌های مختلف منطق‌دانان مسلمان درباره منشأ تصدیق و راه دست‌یابی به اولیات را بیان کرده و به نقد و بررسی آنها پرداخته‌ است، سپس براساس دیدگاه برگزیده، استدلال‌ناپذیری اولیات را با سه تقریر تبیین نموده و آن‎گاه با عنایت به نظر برگزیده، به بررسی نحوه اندراج مقومات و لوازم عقلی در موضوع اولیات پرداخته و نشان داده‌ است که براساس مبانی منطق‌دانان مسلمان و تبیین رابطه علّی و معلولی میان موضوع و محمول اولیات و قضایای برهانی می‌توان به شبهه «عدم ارتباط لوازم عقلی با موضوع» پاسخ داد و از نسبی‌گرایی برخاسته از این شبهه ـ که برخی از فیلسوفان غرب، مانند کانت به آن دامن زده‌اند‌ ـ رهایی یافت.

انسان موجودی است دارای اراده که به محض رجوع به درون خود آن را می‎یابد. بدون تردید انسان افعال ارادی خود را از روی علم و آگاهی انجام می‎دهد و قطعاً در فعل ارادی خود به‌دنبال هدف و غایتی است. چه‌بسا برای رسیدن به یک هدف باید فعل‎های متعدد از انسان صورت گیرد تا هدف اصلی تحقق پیدا کند. یکی از مسائل مهمی که در فلسفه اخلاق ذهن فیلسوفان را به تفکر وا داشته این است که "اخلاقی بودن هدف، اتخاذ و انجام وسایل غیر اخلاقی را توجیه اخلاقی می‌‎کند یا خیر"؟ گروهی معتقدند که قداست و حسن هدف موجب حسن وسیله می‌شود. اما برخی دیگر معتقدند که هدف وسیله را توجیه نمی‌کند. مطلق‌انگاری این مسأله باعث شده که مخالفان آن را به‌طور کلی مردود بدانند و به ادله‌ای استناد کنند که به نظر نگارندگان در اثبات مدعایشان ناتمام است. به‌علاوه اینکه با رجوع به تعالیم اسلام می‌توان مبانی و مصادیقی را یافت که به‌طور کلی مردود بودن این دیدگاه را خدشه‌دار می‌کند