جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

توحید رکن اصلی اسلام است و ضرورت معرفت صحیح خدای متعال مورد تاکید همگان است .ملاصدرا وابن تیمیه از شخصیت های تاثیرگذار جهان اسلام ،هر یک قرائتی از نحوه ی وجود خدا دارند.ملاصدرا با مبانی فلسفی خود نهایتا به نظریه ی و حدت شخصی وجود می رسد و تنها مصداق وجود را خدای متعال می داند و حد و نهایتی برای خداوند قائل نیست. او با تبیین انواع حیثیات مفهوم وحدت شخصی وجود را منطقی و عقلانی تبیین می کند و با براهین علیت، برهان بی نهایت ، برهان صرف الوجود،برهان مبتنی بر ماهیت نداشتن خدا،برهان مبتنی برقاعده ی بسیط الحقیقه کل الاشیاء و برهان مبتنی بر واجب الوجود بودن حق تعالی به اثبات وحدت شخصی وجود می پردازد.نقدهای متعددی به نظریه ی وی از لحاظ مفهومی و استدلالی وارد گشته است که با تبیینات ملاصدرا این نقدها وارد نیست.ابن تیمیه در مورد نحوه ی وجود خدا معتقد است که اولا خدای متعال دارای حد است و علت آن این است که اگر حد نداشته باشد حلولیت رخ می دهد ثانیا خدا جسمانی است و دارای حجم و جهت و مکان است و این عقاید ابن تیمیه او را در زمره ی گرایش فکری مجسمه قرار می دهد.لازم به ذکر است که برخی مواضع او در راستای جریان فکری معطله و برخی دیگر از مواضع او در راستای جریان فکری مشبهه است اما گرایش فکری مجسمه در آثار وی بیشتر مشهود است. نقد های متعدد عقلانی بر تببین نحوه ی وجود خدای ابن تیمیه وارد است که او و پیروانشان جواب مستدلی برای این نقد ها ندارند. آیات و روایات بسیاری در تایید خدای ملاصدرا و ابن تیمیه وجود دارد که هر کدام می توانند آیات و روایات رقیب را به نفع خود مصادره نمایند و مزیت ملاصدرا بر ابن تیمیه این است که نظریه ی او دارای پشتوانه ی عقلی است در حالی که نظریه ی ابن تیمیه هیچ پشتوانه ی عقلی ندارد.

اصالت وجود تأثیرات فراوان و ژرفی در مسائل فلسفی، از جمله در مباحث خداشناسی دارد. به طوری‌که این مبنا اغلب تحلیل‌های فلسفی ملاصدرا را در مباحث باری‌تعالی تشکیل می‌دهد. بر اساس اصالت وجود است که می‌توان بر وجود خدا برهان اقامه کرد، از وجود به وجود رسید از جمله برهان صدیقین ملاصدرا، که در مقابل این «برهان وجودشناسی»، براهین «جهان‌شناسی» از قبیل برهان حرکت و برهان حدوث قرار دارد. در این براهین بر خلاف برهان «وجودشناسی» احوال و اوضاع مخلوقات و پدیده‌ها حد وسط لحاظ می‌شوند. در نگرش اصالت وجودی صدرا، وجود خداوند که عالی‌ترین مرتبه هستی است وجوب ذاتی می‌یابد. وقتی «وجوب» و «وجود» ذاتی وجود حق‌تعالی باشد دیگر جایی برای شبهه‌ای از جمله شبهه ابن‌کمونه باقی نمی‌گذارد. بر اساس اصالت ماهیت رابطه بین ذات الهی و صفات کمالیه و افعال الهی تباین خواهد بود. حتی نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توان گفت خدا یکتاست چون ماهیّات متباین بالذات هستند در حالی‌که بر اساس اصالت وجود، ذات و صفات باری‌تعالی از یک‌دیگر متمایز نیستند، همانطور خود صفات نیز از یکدیگر جدا نیستند و حکم به تغایر آن‌ها، مانند حکم عقل است به مغایرت معنایی و مفهومی وجود و ماهیّت. هم‌چنین با افعال الهی مراتبی متباین با ذات دارند و لذا قابل انتساب به ذات نیستند. اما با توجه به اصالت وجود، جهان سراسر شئون حق تعالی است و همان گونه که اصل وجود جهان و هر موجودی ظهور و جلوۀ حق است، افعال صادر از موجودات هم ظهور فعل حق هستند. و به این ترتیب توحید افعالی نیز به بهترین نحو قابل تبیین است.

مسألۀ اصالت وجود یا ماهیت، همانند سایر مسائل فلسفی، بر مبادی تصوّری ویژه‌ای ابتنا دارد. در نگاه اوّل، مبادی تصوّری این مسأله عبارتند از: «وجود»، «ماهیت»، «اصیل» و «اعتباری». مقالۀ پیش رو عهده‌دار بحث در باب دو مفهوم اخیر است. در ابتدا به روش توصیفی و تاریخ فلسفه‌ای، تتبّع فراوانی در آثار پیشینیان انجام گرفت، امّا به جز سهروردی، صرفاً در آثار برخی متفکّران متأخّر، اشارات آگاهانه‌ای در باب ویژگی‌های مفاهیم اصیل و اعتباری یافت شد. بنابر منطوق سخنان فیلسوفان، «اصیل» به معانی محقّق در خارج، قابل اشارۀ حسّی، منشأ آثار، اثر پذیر، مجعول بالذّات، موجود بالذّات و ... است. از آنجا که مفاهیم «اصیل» و «اعتباری» هماره متمّم یکدیگر به کار رفته‌اند، با لحاظ اطلاقات «اصیل»، معانی گوناگون مفهوم «اعتباری» نیز قابل فهم خواهند بود. از مجموع سخنان صدراپژوهان و منتقدان ایشان چنین استنباط می‌شود که هر یک از مفاهیم «اصیل» و «اعتباری»، حائز سه معنای عام، خاص و أخص است. برای دست‌یابی به این معانی، تمرکز بر سه شرط «تحقّق خارجی»، «منشئیت آثار» و «مجعولیت بالذّات» اهمّیت فراوان دارد؛ علاوه بر آن، بایستی تمایز مفاهیم «بالتّبع» با «بالعرض» و تقابل آنها با «بالذّات» را نیز لحاظ نمود.

در این مقاله دیدگاه سعدالدین تفتازانی به عنوان مخالف نظریه وحدت وجود و میر سید شریف جرجانی به عنوان موافق مطرح شده و در نهایت مولف نقد خود را بر آن عرضه کرده است.

در این کتاب مجموعه احادیث و روایاتی در باب معاد و زندگی پس از مرگ برگرفته از منابع مختلف (نظیر :کافی، بحارالانوار، احتجاج، امالی مفید و امالی طوسی) به طبع رسیده است .در این کتاب، ضمن بیان کیفیت معاد، دلایل عقلی و نقلی رستاخیز ذکر می‌گردد، افزون بر آن به برخی شبهات وارده بر مبحث معاد با استناد به دیدگاه‌های علمای شیعه پاسخ داده می‌شود .کتاب به زبات عربی تدوین شده است .