جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این نوشتار، تحقیقی در زمینه مشروعیت قرائت‌های مختلف از نَصّ دینی و ادله امکان فهم نَصّ است، که در آن برخی نوآوری‌ها درباره فهم نصوص دینی مطرح شده و صحّت یا عدم صحّت روش‌های جدید فهم این نصوص و نیز شیوه‌های اجتهاد در متون دینی برای استخراج حکم از آن‌ها بررسی می‌شود. نویسنده در سه فصل به تبیین روش‌های اجتهاد در دین می‌پردازد. در فصل اول از این نوشتار ادلّه اجتهاد و انواع آن بیان شده و مفهوم لغوی و اصطلاحی اجتهاد و موهبتی خدایی بودن اجتهاد یا اکتسابی بودن آن و اقوال و دلیل‌های مربوط به هر یک ذکر گردیده است. نویسنده دلیل قائلین به ضرورت اجتهاد و مبانی آن ها را در این زمینه مطرح ساخته و ادلّه عقلی و نَقلی به عنوان ابزار کار اجتهاد همچون: استناد به کتاب خدا، استناد به سنّت، اجماع و دلیل عقلی را از نظر شیعه بررسیده، سپس اجتهاد را از منظر اهل سنّت تبیین می‌سازد. وی به اقسام اجتهاد، مانندِ اجتهاد مطلق و متجزّی نیز پرداخته و امکان تجزّی در اجتهاد را بررسی می‌کند. فصل دوم به تحلیل نوگرایی در قرائت جدید از دین و بدعت آمیز بودن، یا ابداعی بودن آن اختصاص دارد. نویسنده ابتدا به تعریف تجدید یا نوآوری پرداخته و پس از معنا کردن ثابت و متغیر در شریعت اسلامی، مشروعیت نوآوری و نوگرایی دینی را شرح می‌دهد. در ادامه با اشاره به مفهوم نص و راه فهم آن، دیدگاه مجتهدان شیعه امامیه را درباره راهکارهای فهم نصوص دینی ذکر کرده و فهم لغت، فهم دلالت لفظ بر معنا، تشخیص ظهور نصوص، فهم علمی نصوص، فهم عرفی از نَصّ دینی، فهم اجتماعی از نص و فهمیدن یکی از نصوص به وسیله نصوص دیگر را از راهکارهای فهم نص از منظر آنان بر می‌شمارد. وی در همین زمینه به بحث درباره هرمنوتیک (یکی از راهکارهای فهم نص دینی و دین) از دیدگاه متفکران غربی پرداخته و موضع خویش را درمقوله هرمنوتیک و مشروعیت آن و جواز تعدّد قرائت از دین به ویژه در مسایل عقیدتی بیان کرده و تأثیرات هرمنوتیکی را در عصر کنونی بررسی می‌کند. در فصل سوم نوگرایی در فهم نصوص دینی و تأثیر آن در اجتهاد و روش‌های اجتهادی بررسی گردیده است.

امامت و ولایت یکی از مسائل مهم اعتقادی به شمار می رود که از صدر اسلام تا کنون تلاش های بسیاری در اثبات آن صورت گرفته است، و یکی از شیوه‌های مهم در این زمینه، بهره گیری از آیات قرآن است که در منابع فریقین در این موضوع مورد پذیرش قرار گرفته باشد. در پژوهش حاضر، این مسأله با محوریت مباحثی که مرتبط با اثبات ولایت امام علی می باشد مورد بررسی قرار گرفته است. امام کسی است که معصوم بوده و در ویژگی های انسانی مانند علم، تقوا و نیکوکاری در بالاترین مراتب قرار گرفته است. امام در هدایت باطنی انسان‌ها نقش دارد و مواردی مانند تعلیم و تربیت، اقامه قسط و عدل، آزادی انسان از اسارت اوهام و خرافات و بت‌پرستی، رفع اختلاف و... ، که طبق آیات قرآن بر عهده پیامبران گذارده شده است، از وظایف ائمه نیز به‌شمار می‌آید. از دیدگاه روایات، وجود امام ضروری است و زمین هرگز خالی از حجت نخواهد بود. در قرآن کریم نیز به موضوع ولایت اهمیت زیادی داده شده، و آیاتی که در اثبات ولایت وجود دارد بسیار پرتعداد هستند؛ در این زمینه می‌توان به آیاتی مانند مباهله، اکمال دین و اتمام نعمت، صادقین، سابقون، نجوی، آیات ابرار از سوره هل أتی، صراط مستقیم، اولوا الامر، ولایت، تبلیغ، أهل الذکر، تطهیر، مودت، علم الکتاب، صالح المومنین و عمّ یتسائلون، اشاره نمود که در منابع فریقین به عنوان دلیلی بر ولایت امام علی و اهل بیت(ع)‌ معرفی شده‌اند؛ ویژگی خاص این آیات آن است که علاوه بر روایات فراوانی که در منابع فریقین و در ذیل این آیات وارد شده است، بسیاری از مفسران و دانشمندان شیعه و اهل سنت نیز بر دلالت این آیات بر این موضوع تأکید کرده‌اند. همچنین شأن نزول بسیاری از آیات مذکور نیز موید این مدعا می باشد. بنابراین، شبهات و اشکالاتی که در دلالت برخی از این آیات بر موضوع مورد نظر مطرح شده است مورد پذیرش نبوده و مردود هست

در طول تاریخ اجتهاد، نزاع های فراوانی در چگونگی و حد دخالت عقل در دین و کشف احکام وجود داشته است. در عصر حاضر نیز با توجه به بروز مسایل جدید و ناشناخته ای که در متون دینی به طور صریح حکمی برای انها بیان نشده است نیازهای روز افزون به استفاده از عقل و عنوان یک منبع استنباط حکم شرعی احساس می شود لذا تحقیق حاضر با عنوان بررسی جایگاه عقل عملی در اجتهاد شبعه می کوشد با مرتبه بندی احکام عقل تبیینی روشنتر و دقیق تر ازحسن و قبح عقلی وقاعده ملازمه عقلیه ارایه دهد تا به کمک اثبات آنها حجیت عقل به عنوان یک منبع مهم و ر مودر نیاز اجتهاد شیعه مورد تاید واقع شود .برای تبیین جایگاه عقل به عنوان یکی از منابع اجتهاد شیعه در فصل اول واژه های عقل و اجتهاد را تعریف نمودیم و تقسیم بندی های مختلف آنها را بیان کردیم تا تعریف روشنی از آنها در دست داشته باشیم و بدانیم منظور از عقل منبع کدامیک از تعاریف ارایه شده در علوم و کتب مختلف است. آنگاه با بررسی سیر تاریخی حجیت دلیل عقل در اجتهاد شیعه ادوار آن را بیان نمودیم.در فصل دوم با بیان مراتبط مختلف احکام عقل و تبین نظرات مختلف در هر مرتبه مشخص شد که آن مرتبه از حکم عقل مورد بحث است که در عرض کتاب و سنت قرار دارد. نه حکمی از عقل که در طول حکم کتاب و سنت است و نه آن حکم عقل مورد بحث است که در عرض کتاب و سنت قرار دارد. نه حکمی از عقل که در طول حکم کتاب و سنت است و نه آن حکم عقلی که در مبادی تصدیق به کتاب و سنت مورد استفاده قرار می گیرد و نه حکم عقلی که در فهم کتاب و سنت دخالت می کنند تا از خلط مباحث هر مرتبه در مرتبه دیگر جلوگیری شود.در فصل آخر هم برای اثبات حجیت دلیل عقل ابتدا به تیین حسن و قبح عقلی پرداخیم و سپس به تحلیل قاعده ای ملازمه اقدام نمدیمتا منظور از حکم عقل و حکم شرع و معنای عقل در قاعده ملازمه روشن شود.سپس نظر موافقان و مخالفان قاعده را بیان کردیم و به نقد آنها پرداختیم .در ادامه به برخی از آسیب های استفاده از دلیل عقل در اجتهاد اشاره نمودیم و با بیان مثال هایی از آن کوشیدیم تا نمونه های عینی استفاده نادرست و نابجا و خارج از حدود شرعی استفاده از عقل را اریه دهیم تا ناخواسته دخل آنها نشویم.از انچه گفتیم چنین برمی آید که عقل به عنوان یکی از مصادر کشف حکم مورد تایید شارع مقدس می باشد و احکام که توسط آن با رعایت شرایط و ضوابط خاص آن صادر می شود حجت می باشند و باید مورد اجرا واقع شوند.

یکی از مسایل مهمی که در فقه و حقوق اسلامی مطرح بوده و هست مسأله اجتهاد است. مفتی و مجتهد به نمایندگی از خدا و رسول او به افتاء می‌پردازند. پایان‌نامه پیش رو که تحت عنوان «اصول و احکام افتاء و روش آن در فقه معاصر اهل سنت» می‌باشد، به دنبال پاسخگویی به این پرسش اساسی است که چرا آنکه مبنای فتوا کتاب و سنت می‌باشد فتاوای فقهای معاصر در بعضی از مسائل مستحدثه تفاوت معناداری دارد؟ نگارنده در مدّعا و فرضیه ی خویش، برای پرسش فوق مداخله نسبی فقیه در موضوع شناسی و برداشت‌های متفاوت از کتاب و سنت را باعث تفاوت فتواها می داند.

اجتهاد به عنوان فرآیند استنباط فقهی، امری است که چندی پس از رحلت پیامبر (ص) و در اثر پیدایش مسایل و نیازهای جدید و لزوم پاسخ‌گویی به آنها، به وجود آمد. اجتهاد، هم از لحاظ شکلی و هم از لحاظ معنایی دچار تغییر و تحول گردید. از لحاظ معناییمی‌توان به دو برداشت از اجتهاد، اشاره کرد. در یک تعبیر، اجتهاد، همان رأی و نظر شخصی درباره‌ی مسایلی است که در مورد آنها نصی وجود ندارد؛ اما در تعبیر دوم، اجتهاد مراجعه به منابع فقهی معتبر جهت استنباط احکام شرعی است. وقوع پدیده‌ی انسداد باب اجتهاد در فقه اهل سنت، از تغییراتی است که در شکل و قالب اجتهاد صورت پذیرفته است. وجود قالب‌های اجتهادی، یکی دیگر از مباحث مرتبط با اجتهاد است. قالب‌های اجتهادی شناخته شده در فقه اسلامی، اجتهاد مطلق و اجتهاد متجزی هستند. آن‌چه در دهه‌های اخیر مورد تاکید قرار گرفته، توجه به دو قالب اجتهاد تخصصی و اجتهاد شورایی است. گستردگی مسایل فقهی و عدم توانایی فقیه بر آگاهی از تمام این مسایل، دلیل اصلی دعوت به اجتهاد تخصصی است. داعیان به اجتهاد شورایی نیز استفاده از خرد جمعی و عمل به اصل شورا و مشورت را علت اصلی لزوم چنین اجتهادی می‌دانند. با توجه به فواید و آثار مثبت این دو نوع از اجتهاد، می‌توان با تلفیق آنها و تشکیل شوراهای تخصصی اجتهاد، از آثار و منافع هر دو نوع اجتهاد، استفاده نمود.

رساله ای که در اختیار خوانندگان عزیر قرار می گیرد به بحث و بررسی درباره مسئله رضاع پرداخته. مسئله رضاع و شیرخوارگی از موضوعات مهم فقه می باشد، هر کتاب فقهی شیعی یا غیر شیعی بحثی بسیار مهم استدلالی را تحت عنوان رضاع برآورده و درباره آن گفتگو کرده است. بررسی این مسئله در فقه از جایگاه خاصی برخوردار است، درک محورمیت حاصله از طریق رضاع یا شیرخوردن با تمام شرایط ویژه آن از ایجاد نکاح حرام جلوگیری خواهد کرد و عدم معرفت به آن منجر به ازدواج های حرام می شود. لذا این رساله درصدد آن است که بتواند به این مهم بپردازد. محتوای این رساله در پنج فصل به رشته تحریر در آمده و در ان از آرا فحول مجتهدین همچون شیخ انصاری، شهید ثانی، محقق کرکی و علامه حلی، صاحب جواهر و ... استفاده شده است. و نیز در هر فصلی تلاش شده که آرا اهل سنت نیز ذکر گردد و اختلاف موجود بین فقها مورد بررسی قرار بگیرد تا مراد و منظور از اوضاع محرم و ارکان و شرایط حرمت آن مشخص و روشن شود. رضاع دارای احکام ویژه و نیز دارای مشترکات و مفترقاتی با نسب است که باعث شده این راسله تدوین و تنظیم گردد زیرا تبیین آن مسئل جل ازدواج شبهه آلود و نیز حرام و در نتیجه متلاشی شده کانون های خانواده را می گیرد.

زیارت قبور به ویژه قبور معصومین (علیهم السلام) از چنان اهمیتی برخوردار است که در کتاب و سنت و فقه اسلامی از آن سخن به میان آمده و مبانی مشروعیت زیارت به روشنی مطرح شده است، در قرآن از زیارت قبور به طور عام و زیارت قبر شریف پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به طور خاص سخن به میان آمده و مجاز و مشروع دانسته شده است، همچنین در قرآن بار بستن برای زیارت قبر شریف پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مورد توصیه قرار گرفته، زیرا این امر مصداق هجرت است که قرآن و روایت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) «من زارنی بعد موتی کان کمن هاجر الی فی حیاتی» آن را تأیید می کند، همچنین در قرآن از مجاز بودن ساختن مسجد در محل قبر انسان های مومن و عبادت در آن محل سخن گفته شده که قبور معصومین (علیهم السلام) نمونه بارز آن است. همچنین در قرآن استغفار در کنار قبر شریف پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) توصیه شده و با توجه به لزوم احترام و بزرگداشت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از آیات قرآن مواردی را به عنوان آداب زیارت می توان استفاده نمود. فقیهان در تمام ادوار فقه اسلامی اعم از شیعه و اهل سنت درباره آن احکامی چون استحباب، وجوب، کراهت و حرمت بیان داشته اند، دلایلی به صورت عام درباره جواز زیارت قبور و دلایلی به صورت عام درباره جواز زیارت قبور و دلایلی به صورت خاص درباره جواز زیارت قبر شریف پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) سخن می گویند، برخی از فقیهان اسلامی به وجوب زیارت قبر شریف رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) و برخی به استحباب آن باور دارند و گروه قلیلی نیز آن را منع نموده اند، هر چند در مواردی آنها این کار را مجاز دانسته اند، درخصوص زیارت قبور توسط زنان نیز دیدگاه های متفاوتی صورت گرفته و در روایاتی از زیارت ایشان نهی شده، از همین روی برخی از فقهای اهل تسنن و شیعه آن را منع و لااقل مکروه دانسته اند، این نوع روایات با توجه به جزع و فزع زنان و کم صبری ایشان و نیز امکان اختلاط با مردان و احتمال وقوع حرام توجیه شده اند، و گرنه زیارت قبور توسط حضرت زهراء (سلام الله علیها) انکار ناپذیر است، از همین روی دلایل استحباب زیارت قبور برای مردان، زنان را نیز شامل می شود.کلید واژه ها: فقه، زیارت، مشروعیت زیارت، مبانی مشروعیت زیارت، ادوار فقه شیعه، ادوار فقه اهل سنت

پایان‌نامه با نام "جایگاه شهید اول در فقه امامیه" با هدفتبیین و تعیین جایگاه "شهید اول ابوعبدالله شمس‌الدین محمد بن مکی" از فقهای بزرگو به نام شیعه در طول تاریخ که تاکنون آثار و تالیفاتاو مرجع فقهاء دانشمندان اسلامی بوده استنگاشته شده است . این پایان‌نامه از یکمقدمه و دو فصل تشکیل شده استکه در فصل اول ضمن مروری بر تاریخ فقه شیعه ادوار فقه شیعه را از ابتدا تا زمان شهید اول بررسی می‌نماید. در این راستا تقسیم‌بندیهای ذیل وجود دارد: -1 دوره حضور امام (علیه‌السلام) -2 نخستین قرن غیبتاهل‌الحدیثب : قدیمین ج: مکتبواسطه -3 متکلمان -4 مکتبشیخ‌الطائفه پیروان شیخ ب : دورهء نقد ج: محقق و علامه حلی -5 شهید اول. در این قسمتابتدا کتابشناسی زندگانی شهید ارائه شده استو سپسدر خصوصاسم، لقب ، نسب ، محل تولد و رشد و نمو وی تحقیقاتو بررسی صورتگرفته و دیدگاه‌های استادان شهید در خصوصوی و موقعیتعلمی او مورد بحثو بررسی قرار گرفته استدر ادامه تالیفاتو آثار علمی او نیز با عنوانهای، کتابها و نامه‌ها، اجازاتعام شهید، شعر و آثار منسوببه شهید بیان شده است . در مرحله بعد اجازاتی را که شهید از استادان خود دریافتنموده و توصیفهایی که از وی شده استآورده شده و نظراتعلمای شیعه و اهل سنتنیز در این خصوصبیان گردیده است . وضعیتخانواده و فرزندان وی و نحوه شهادتآن عالم فرزانه نیز به صورتکامل بیان شده است . در فصل دوم با عنوان "سهم شهید اول در تطور فقه امامیه" ابتدا انظار محققان در این خصوصبیان گردیده و مورد نقد و بررسی قرار گرفته استو در پایان نظریه نوینی با عنوان "تحول فقه و امدار کوشششهید اول" بیان گردید، که این طبق بررسی‌ها شهید زمینه‌ساز تحولاتو تغییراتبه وجود آمده در فقه شیعه در قرن 9 و 10 و مربی بزرگانی بوده استکه در زمان خود تحول‌آفرین بوده‌اند. در پایان کتاب"القواعد و الفوائد" شهید مورد بررسی قرار گرفته شده است .

این پایان نامه در چهار فصل تنظیم شده است: فصل اول، کلیات و مفاهیم را شامل می شود. مانند تعریف فقه و مذاهب فقهی، ادله فقهی، قاعده فقهی و اقسام آن، قاعده نفی سبیل و مفهوم آن و توضیح واژه های آن.فصل دوم، مربوط به ادله و مستندات قاعده نفی سبیل است. فصل سوم در مورد آثار قاعده نفی سبیل در مسائل فقهی مانند بیع ، اجاره، ولایت، حضانت، وصیت، تولیت بر موقوفات، نکاح، شفعه و ... می باشد. فصل چهارم در مورد مباحث سیاسی است که با این قاعده مرتبط هستند مانند قاعده نفی سبیل و عضویت در مجامع بین المللی ، قاعده نفی سبیل و حقوق بشر و ... و مواضع سیاسی و مبارزاتی برخی از علمای شیعه در دورانهای اخیر که روح قاعده نفی سبیل در آنها متجلی است.

این پایان نامه در 5 فصل تدوین شده است : فصل اول آن در زمینه کلیاتی چون تعریف الفاظی نظیر بیع ، ربا ، تجارت ، عقد ، پول و انواع ربا از دیدگاه شیعه و اهل سنت می باشد. فصل دوم : در مورد تاریخچه ربا و آثار آن است . فصل سوم در مورد دلایل حرمت ربا که شامل قرآن ، سنت ، عقل و اجماع است . فصل چهارم در مورد مسائل ربا که شامل بیع نسیه ، ربا در معدودات ، تعیین ربا در شرع و عرف و نیز در بین کسانی که ربا وجود ندارد . فصل پنجم در مورد بانک و بانکداری که شامل انواع معاملات بانکی ، سود یا بهره بانکی ، نتیجه گیری و ارائه راه حل برای حذف ربا از سیستم بانکداری موجود می باشد.