جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هنگام پیدایش اسلام در جزیره العرب نظام قبیله‌ای حاکم بود. با گسترش تدریجی اسلام در مدینه، بعضی از قبایلبا پیامبر هم‌پیمان شدند. اما در هم‌پیمانی خود سستی و ضعف نشان می‌دادند. چون سرزمین‌های این قبایل محل عبور کاروان های تجاری قریش به شام و عراق بود، لذا پیامبر سعی می نمود تا آن قبیله‌ها را از قریش جدا ساخته و با آنها پیمان ببندد. از طرفی حجاز یک موقعیت منحصر به فرد داشت. زیرا میان تمدن یمن در جنوب و تمدن‌های بین النهرین و شام در شمال واقع شده بود. پس تسلط بر این قبایل و معاهد ساختن آنها، موقعیتی مناسب برای رشد و گسترش اسلام به حساب می‌آمد. می‌توان گفت دوحادثه‌ی اساسی تأثیر فراوانی بر این مسئله گذاشت؛ این دو حادثه، صلح حدیبیه و فتح مکه بودند. البته صلح حدیبیه نقش مهم تری را ایفا کرد. در حادثه صلح حدیبیه بخصوص آن ماده که اعلام می‌کرد، قبیله‌ها در هم‌پیمانی با محمد(ص) و یا قریش آزادند، قبایل آزاد شدند و به راحتی می‌توانستند با پیامبر هم‌پیمان شوند. در همان جا قبیله‌ی خزاعه هم‌پیمانی خود را با پیامبر به طور مستقل اعلام کردند. و قبیله‌ی بنی‌بکر هم با قریش عهد بست. همچنین با ممنوعیت ده سال جنگ بین قریش و مسلمانان طبق مفاد پیمان، فرصتی مناسب بود تا پیامبر فعالیت خود را بر قبایل اطراف حجاز که خطری برای اسلام به حساب می‌آمدند، متمرکز کند. با سقوط مکه و تسلیم نهایی قریش، قبایل حجاز ناچار به پذیرش اسلام شدند و همه‌ی قبیله‌های حجاز تا پایان سال نهم هجرت اسلام آوردند. در واقع بعد از قدرت یافتن مسلمانان در جریان فتح مکه، اصولا گرایش به اسلام به طور وسیعی در قبایل مختلف حجاز گسترش پیدا کرد. تحقیق حاضر بر آن است تا با رویکردی توصیفی تحلیلی قبایل معاهد اطراف حجاز را معرفی کرده و زمینه‌های هم‌پیمانی آنها را با پیامبر بررسی کند.

حضرت ابی طالب عموی پیامبر(ص) و پدر امام علی(ع) است که نقش موثری در دفاع از دعوت پیامبر و گسترش اسلام داشته است؛ اما گروهی سعی در تضعیف شخصیت وی و مشرک بودن او دارند. نویسنده در این نوشتار به دفاع از شخصیت ابوطالب( و اسلام و ایمان و عقیده راسخ ایشان به پیامبر اسلام(ص) پرداخته و برخی از شبهات و تردیدها در شخصیت ایشان را مطرح و پاسخ داده است؛ از جمله وی برخی از مطالب انحرافی بعضی از علمای اهل سنت در مورد شخصیت ابوطالب و مشرک خواندن ایشان را مغرضانه و غیر عالمانه می‌داند. این پژوهش در پنج فصل به تبیین ابعاد شخصیت و ایمان و اعتقادات ایشان و احترام ویژه پیامبر اسلام(ص) به وی پرداخته است. شناخت موقعیت جغرافیایی و اوضاع فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی و فکری شبه جزیره عربستان در ابتدای اسلام از لوازم شناخت شخصیت ابوطالب است که در فصل اول به آن پرداخته شده و در ادامه آن، نقش بنی‌هاشم در تنظیم مسایل اجتماعی و فرهنگی اعراب آن زمان تبیین گردیده است. در فصل دوم، نویسنده به معرفی سیره و شخصیت ابوطالب و نقش ممتاز وی در میان قریش و نفوذ اجتماعی و شخصیت وی در میان اعراب آن زمان پرداخته است. به اعتقاد وی، ابوطالب و اجداد وی به دین ابراهیم( (دین حنیف) ایمان داشتند، از این روی سعی کرده موحد بودن ابوطالب و اجداد او را قبل از بعثت پیامبر اکرم( و ایمان کامل او را پس از بعثت به پیامبر اسلام(ص) اثبات کند. در فصل سوم نیز با اشاره به برخی از عملکردها و گفتارهای ابوطالب در طول حیات خویش، ایمان راسخ او به تمام تعالیمی که پیامبر اکرم( از سوی خداوند آورده بود اشاره کرده و از شخصیت ایمانی ایشان دفاع می‌کند. در این راستا برای تأیید دیدگاه خود، آرای علمای شیعه و اهل سنت را در خصوص شخصیت ابوطالب نقل می‌نماید. فصل پنجم به بیان شواهدی برای تأیید ایمان ابوطالب اختصاص می‌یابد؛ از جمله احترام خاص پیامبر اسلام(ص) به ابوطالب و شرکت در تشییع جنازه ایشان، کفن و دفن وی، دعا کردن در حق وی و وجود برخی از اشعار و سخنان علمای بزرگ اسلامی در حق وی. نویسنده در پایان با عنایت به این شواهد، می‌کوشد شبهات و خرافاتی که در مورد عدم ایمان ابوطالب و ارائه تصویری منفی از شخصیت ایشان مطرح شده پاسخ دهد.

خلاصه فصلها از این قرار است: فصل اول تعریف و کاربرد واژه تقیه: در این فصل ابتدا مفهوم تقیه با توجه به کتاب، سنت و لغت مشخص شده است و سپس به بررسی بعضی کلماتی می پردازیم که در مورد مختلف به جای این کلمه به کار رفته و بعضی آنها را لغت مترادف با تقیه دانسته اند، سپس در صدد بیان تعریف "تقیه در حکم" بر می آییم. فصل دوم تاریخچه تقیه: در این فصل تاریخچه تقیه و نیز تقیه در حکم در فقه شیعه با استفاده از آیات و روایات از پیش از اسلام تا پایان غیبت کبرا، بررسی می شود. فصل سوم: ادله مشروعیت تقیه و شبهات وارد بر آن: در این فصل ضمن بررسی تاریخچه شبهه اندازی پیرامون تقیه به ذکر شبهات و به خصوص شبهات وارد بر تقیه در حکم خواهیم پرداخت و با تجزیه و تحلیل آنها در صورت امکان در صدد ارائه جواب مناسب خواهیم بود. فصل چهارم تقسیمات تقیه: در این فصل بررسی علل مختلف تقیه در سنت ائمه معصومین علیهم السلام همانند حفظ جان امام، حفظ جان اصحاب، جلوگیری از طعن مخالفان بر شیعه، همراهی و مدارات با اهل سنت پرداخته می شود. اقسام تقیه به خصوص تقیه مداراتی نیز در این فصل بررسی خواهد شد.

موضوع صحت و تواتر قرائات قرآن، ازمباحث مطرح در حوزه? علم القراءات می باشد. سیر تکوین وپیدایی دانش قرائات سابقه‌ای کهنتر از علم تفسیر و تدوین صحاح و اُصول معتبر حدیثی را می‌پیماید. مدار اصلی بحث در این پایان‌نامه ضوابط پذیرش یک قرائت و نیز تواتر و میزان اعتبار و حجّیت آن بوده و ضمن اشاره به مراحل پیدایش قرائات و سیر تدوین و تطوّر آن، معیارهای صحت قرائت با بحث در آراء صاحبنظران، سه ملاک: 1) صحت سند 2) موافقت با وجهی از وجوه زبان عرب 3) موافقت احتمالی با رسمُ الخط عثمانی تشخیص داده شده است. سپس تأثیر کتابت در پیدایش قرائات مورد بحث قرارگرفته، و این نظر که قرائات مختلف بواسطه? عاری بودن مصاحف عثمانی از إعراب و إعجام شکل گرفته، عاری از صحت می باشد. و اگر در مواردی رسمُ الخطِ غیر متکامل و ابتدایی دوره? توحید مصاحف، عامل پیدایش قرائات مختلف بوده باشد، تنها زمانی آن قرائت تلقّی به قبول می‌گردد که مستند به نقل از پیامبر? باشد. پذیرش این فرض که هیأت جمع عثمانی، مصاحف را عمداً عاری از نقطه و إعراب نگاشتند تا کتابت قرآن، تحمّل قرائات منقول از پیامبر? را داشته باشد، ناقض آرای گُلدزیهر مجاری است که بخش عمده ای از اختلاف قرائات را در پیکره? نوشتاری مصاحف عثمانی می بیند. استتابه? "ابن شنبوذ" و بازگشت او از رأی خود که در قرائت به نقل اعتنایی نمی‌کرد و عدم پذیرش قرائت "حَمّاد راوِیه" در آیه 144 سوره توبه، این رأی گُلدزیهر را مخدو ش می‌سازد. تواتر قرائات از پیامبر? ثابت نمی‌باشد، هر چند می‌توان در طبقات متأخِّرتر به تواتر سندی قرائات ملتزم گشت. امّا اینکه برخی تواتر قرآن را اثباتگر متواتر بودن قرائات پنداشته‌اند، اثباتگر مدّعا نیست و اساساً دو مقوله? قرآن و قرائات از ماهیّت متمایز برخوردارند. تواتر حدیث "أحرُف سبعه" نیز نه صراحتاً و نه تلویحاً إشعاری بر تواتر قرائات ندارد، زیرا مراد از حروف هفتگانه، قرائات هفتگانه نمی‌باشد و منطبق دانستن این دو بر یک معنی بلا دلیل است. در پایان با اتّکا به حُجّیت خبر واحد، اعتبار قرائات صحیح الصدورـ‌ولو آنکه در زمره? اخبار آحاد باشدـ و احتجاج برآن در استنباط احکام شرعیّه و صحت قرائت قرآن و خواندن نماز با آن نتیجه داده می شود. ولی قرائات شاذّ نه در قرائت قرآن و نه در استنباط أحکام هیچگونه مدخلیّتی ندارد.

پس از آنکه خلافت امویان با کمک ایرانیان به پایان رسید و منقرض شد از سال 132 هـ. ق خلفای عباسی روی کار آمدند و پایه‌های حکومت خود را تحکیم کردند. آنان مدعی بودند که بعد از به قدرت رسیدن، امور را به خاندان پیامبر(ص) یعنی ائمه‌معصومین(ع) زمان خود می‌سپاریم. امّا وقتی در رأس امور قرار گرفتند دشمنی با آل‌علی(ع) را آغاز کرده و اقدام به حبس و شکنجه و قتل شیعیان نمودند. آنان با اخذ مالیات‌های گزاف از علویان به آزار آنان می‌پرداختند. شیعیان همدر پیروی از امامان عصر خود به امر به معروف و نهی از منکر پرداخته و در بعضی مواقع اقدام به اعتراضات و جنبش‌هایی می کردند که با مقابله‌ی حاکمان عباسی مواجه می‌شد. اوضاع سیاسی اجتماعی نابسامانی به‌وجود آورده امّا با وجود فشارها و موانع بسیار، افکار و عقاید شیعه با تلاش امامان معصوم و یاران واقعی آنان منتشر می‌شد. امام کاظم(ع) از جمله امامانی بود که در فضایی آکنده از خفقان و اختناق و سرکوب شیعیان دست‌وپنجه نرم می‌کرد. وی با اتخاذ سیاست تقیه و با صبر و بردباری و استقامتی وصف‌ناپذیر به مبارزه خود علیه حاکمان عباسی قدم گذاشت و با بیدار کردن وجدان‌های خفته و رسوا نمودن حاکمان عباسی باطن آنان را به توده مردم نشان داد. نوع سیاست عباسیان و عدم توجه آنان به مردم و سبک زندگی عموم و اعتراضات آنان باعث شده بود فاصله طبقاتی فاحشی به‌وجود آید و مردم نیز به دلیل وجود این مشکلات از آموزه‌های دینی دور شده بودند. امام کاظم(ع) با استراتژی هدفمند و زیرکانه و با اتخاذ روش تقیه ظاهری سعی نمود تا شیعه را در مسیری درست هدایت کند و در این راه امام و شیعیانش متحمل رنج‌ها و مشکلات فراوانی شدند. دستگاه خلافت عباسی که امام را زیرک و مصمم در هدایت علویان می‌دید چاره‌ای جز به شهادت رساندن ایشان ندید.

در این پایان نامه بحث “رجعت” مورد یک بررسی‌ اجمالی‌ قرار گرفته است. در ابتدا مفهوم کلمه “رجعت” از ماده “رجع”, در کتاب‌های لغات مورد بررسی‌ و تحقیق قرار گرفته و سپس به کلماتی‌ اشاره شده که در قرآن و روایات معصومین(ع) اصطلاحا به همین مفهوم " بازگشت به دنیا” بکار برده شده است.پس از بررسی‌ این کلمات در لغات به مفهوم اصطلاحی رجعت پرداخته شده و نظر تنی چند از علماء شیعه در این خصوص بیان شده است.در فصل دوم تاریخچه اعتقاد به رجعت، از زمان پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) و سیر تحول آن‌ در میان مسلمانان مطرح شده و در این بخش سعی شده شرایط فرهنگی‌ و سیاسی جامعه اسلامی در ادوار گذشته در رابطه با این موضوع روشن شود.پس از طرح تاریخچه‌ی موضوع مورد بحث در فصل سوم وارد بحث اصلی‌ که همان اثبات رجعت از منظر آیات قرآنی است شده‌ام.در این فصل تعداد 8 آیه از میان چندین آیه‌ای که علامه مجلسی یا شیخ حر عاملی و یا دانشمندان دیگر در باره این موضوع بیان داشته‌اند، مورد کنکاش قرار می‌دهم و در ملاحظه هر آیه‌، بررسی‌ برخی‌ از مفردات آن‌ آیه و سپس نظرات تفسیری علما شیعه و اهل سنت درباره آنها مي‌اید و بلاخره روایتی از معصومین(ع) که ذیل آیات مذکور به ما رسیده است و مفهوم و تاویل آیه را در خصوص رجعت برای ما روشن می‌سازد، بیان میگردد، همچنین نظرات مخالفین مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد.در فصل چهارم روایات رجعت از حیث اعتبار و تواتر مورد تفحص قرار گرفته و نظرات دانشمندان موافق و مخالف در این باره، با توجه به ملاک ارزیابی روایات مطرح شده است.در ادامه این فصل، اکثر روایات رجعت در یک تقسیم بندی، بر اساس موضوعات مطرح شده در آن‌ به چهار بخش تقسیم شده که ذیل هر بخش چند روایت به عنوان نمونه ذکر شده است. در فصل پنجم به مسئله وجود اجماع در “رجعت” پرداخته شده، اتفاق نظر علماء بر مسئله رجعت از دیدگاه علماء سابقین مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است و نشانه‌های این اجماع در اسناد و مدارک اسلامی بیان شده است. همینطور در ادامه نظرات مخالفین وجود اجماع بر رجعت از مفسران اهل سنت مورد نقد و بررسی‌ قرار گرفته است.عقل هیچ مانعی برای زنده شدن مردگان پس از مرگ تصور نمیکند و امکان آن‌ را کاملا درک می‌کند، به عبارتی هیچ منع عقلی برای زنده شدن مردگان، نه در فاعلیت فاعل و نه در قابلییت قابل متصور نمي‌باشد. اما عقل از درک ضرورت وقوع آن‌ عاجز است که با بیان مقدمات و تحلیل‌های مختصری این ضرورت هم برایش قابل درک میشود، در این فصل تلاش شده است که پاره‌ای از این مقدمات که لازمه تحقق آنها رجعت به دنیاست را بازگو نمایم.در فصل هفتم به ویژگی‌‌های رجعت پرداخته شده، ویژگی‌‌هایی‌ که در روایت به آن‌ تصریح شده است، ویژگی‌‌هایی‌ از قبیل محدوده‌ی افراد رجعت کننده، زمان رجعت، طول عمر رجعت کنندگان، اختیاری بودن یا اجباری بودن رجعت، نحوه رجعت کردن به دنیا و… رجعت یک واقعه حکیمانه و هدفمند می‌باشد که هدف آن‌ هماهنگ با عقل و ایمان و در راستای تحقق اراده پروردگار عالم و خواست موًمنان می‌باشد. در فصل هشتم این اهداف با تکیه بر آیات و روایات مورد بحث قرار گرفته است. در فصل نهم دیدگاه متکلمن معروف شیعه درباره رجعت مورد بررسی‌ قرار گرفته است. نقطه نظرات فضل بن شاذان به عنوان دانشمندی که در عصر سه امام معصوم حضور داشته و از سرچشمه معارف بهره برده است، شیخ صدوق نماینده مكتب فکری قم در عصر غیبت صغری، شیخ مفید نماینده مکتب فکری بغداد، علامه مجلسی و شیخ حر عاملی دوتن از محدثان مشهوری که برخی‌ آنها را متمایل به اخباری گری می‌دانند و علماء دیگری که هرکدام در زمان خود از چنان جایگاهی برخوردار بودند که پیشوایی شیعه را عهده‌دار بوده و دوست و دشمن حول محور سخن آنها به استناد سازی مي‌پرداختند. در فصل دهم دو ديدگاه متفاوت در باب رجعت كه با نظر مشهور در اين خصوص مغايرت‌هايي دارد شرح و تفصيل داده شده است. اين ديدگاه‌ها نيز با استناد به آيات و براساس برداشت‌هايي است كه صاحبان اين نظريه‌ها از اين آيات و روايات داشته‌اند. علت جداسازي اين دو ديدگاه از نظرات متكلمان معروف شيعه، تفاوت‌هايي است كه در اصول و مباني آنها با نظرات متكلمان وجود داشته و حتي بعضي از مباني آنها توسط اين متكلمان معروف انكار و مذمت شده است. البته بنده در اين بخش در صدد نقد اين نظرات نبوده‌ام و فقط به بيان شرح آنها پرداخته‌ام. در خاتمه نيز در يك جمع‌بندي چهار تعبير متفاوت كه با توجه به آيات و روايات و بعضاً برگرفته از نظرات علما مي‌باشد را از رجعت مطرح كرده و توضيحاتي دربارة آنها داده‌ام.

حدیث به عنوان دومین منبع از منابع اسلامی پس از قرآن کریم است.نقل این میراث ارزشمندغالباتوسط افرادی صورت گرفته که اصطلاحا به آن‌ها راوی اطلاق می‌گردد. شناخت‌ احادیث صحیح‌ و سقیم‌ منوط‌ به‌ شناخت‌ میزان‌ وثاقت‌ ویاضعف روایان است‌.علم رجال و مهم‌ترین بخش آن یعنی دانش جرح و تعدیل این مهم رابرعهده دارد. صیانت ازمبانی شریعت مقدس و قوانین آن را ازفوایدعلم مذکور دانسته‌اند،زیرا شناخت صحیح از سقیم به وسیله آن حاصل می‌گردد.دانشمندان سرشناس شیعه واهل سنت آثارومصنفات گران‌سنگی رادرزمینه جرح و تعدیل وقواعدآن به رشته تحریر درآورده‌اند.این آثار حاوی دیدگاه‌های مهم فرقین در مباحث فوق الذکربوده و منبع اصلی رجوع پژوهشگران و محققین می‌باشد.در این تحقیق سعی شده تامبانی فریقین در خصوص ملاک‌های جرح و تعدیل روایان و مباحث پیرامون آن از منابع اصلی استخراج و در غالب یک مجموعه مستقل تدوین گردد.این تلاش علمی سبب تسهیل دسترسی دانش‌پژوهان و علاقمندان به آگاهی از آراء و نظرات دانشمندان اسلامی دراین حوزه می‌گردد.

بررسی تاریخ قرآن کریم از منظر روایات موجود در کتاب بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الأطهار (ع) به همراه بیان آراء قرآن پژوهان، حائز اهمیت است. از آنجا که بحارالانوار بزرگترین دایرۀ المعارف تشیع است، بررسی این روایات و تبیین دیدگاه های علامه مجلسی نگاه ویژه ای را می طلبد.در این پژوهش پس از بیان روایات وحی و نزول قرآن، جمع آوری قرآن، قرائات و احرف سبعه و نقل دیدگاه علامه مجلسی به تبیین آراء قرآن پژوهان معاصر شیعه و مشاهیر اهل سنت پرداخته شده و در صورت وجود تعارض میان آراء آنها با دیدگاه های علامه مجلسی، تطبیق و مقایسه صورت گرفته است. علامه مجلسی درمورد نزول دفعی و تدریجی معتقد است که قرآن در شب قدر، به صورت کلی از لوح به آسمان چهارم نازل گردید تا از آنجا به صورت تدریجی به زمین نازل شود. سپس تمامی قرآن بر پیامبر(ص) نازل گشت تا به آن علم پیدا کند. در مبعث، نزول قرآن به صورت آیه آیه و سوره سوره آغاز شد و ایشان وظیفه یافت تا آن را برای مردم تلاوت نماید. همچنین با استناد به چندین روایت می توان دریافت که علامه مجلسی برآن است که قرآن در عهد نبوی جمع آوری شده است. ایشان قرائت حفص از عاصم را به عنوان معتبرترین قرائت بر می گزیند و نزول قرآن را بر حرف واحد دانسته و روایاتی را که مبین نزول قرآن بر هفت حرف است، ضعیف می شمرد.

اين رساله با عنوان «احتجاجات پيامبر اسلام (ص) در زمينه توحيد و نبوت در قرآن»شامل شيوه‌هاي تبليغي و محورهاي احتجاجي پيامبر اسلام (ص) و همچنين تحليل و بررسي احتجاجات پيامبر در زمينة توحيد و نبوت و اثبات اين دو اصل ديني براي مخاطبان مختلف مي‌باشد.مطالب اين رساله در چهار فصل تنظيم شده است :ـفصل اول شامل طرح تحقيق و كليات آن مي‌باشد. ـ فصل دوّم شامل دو بخش است : در بخش اول ويژگي‌هاي مخالفان پيامبر در زمينة توحيد و نبوت و علل انكار آنان مورد بررسي قرار گرفته است ، و بخش دوّم شامل بررسي ويژگي‌هاي پيامبر و سيرة احتجاجي ايشان ومحورها و شيوه‌هاي تبليغي‌شان مي‌باشد.ـ در فصل سوّم احتجاجات پيامبر (ص) در زمينة توحيد مورد بحث واقع شده كه در آن انواع توحيد و بررسي چگونگي اثبات آنها از سوي پيامبر (ص) صورت گرفته است. ـ در فصل چهارم احتجاجات پيامبر (ص) در زمينة نبوت و موضوعاتي كه پيامبر براي اثبات نبوت خويش به احتجاج در مورد آنها پرداخته مورد بررسي قرار گرفته است.

پایان‌نامه حاضر تحتعنون "تحلیل قراءاتتابعین" در مجموع از چهار فصل تشکیل شده استکه اجمالا به موضوعاتاین فصول اشاره میشود.در فصل اول از موضوعاتکلی چون تعریفقرائتو تابعین بحثمیشود همچنین در این فصل به انواع قرائتو ضابطه قرائتصحیح از نظرگاه اهل سنتو اهل بیت(ع) پرداخته شده استو سپساز مراحل پیدایشقرائتسخن خواهیم گفت .در فصل دوم، وجوه اختلافقرائتاحصاء و به زندگانی ده تن از تابعین و قرائتآنها پرداخته شده است .در این فصل سعی شده استکه تمامی اختلافمنسوببه تابعین مورد نظر را از کتبمتعدد و مختلفاستخراج نموده و به ذکر نمونه‌هایی از قرائت‌آنها اکتفا شده است .در فصل سوم به عوامل اختلافقراءاتاشاره و سپسبه عوامل اختلافقرائتدر قراءاتتابعین پرداخته شده است .در فصل چهارم جهتاثباتقرائتواحد، به موضوعاتی چون تواتر قراءاتو دلایل معتقدین به آن و عدم تواتر قراءاتو ادله موافقان با عدم تواتر، بررسی روایات"اخرفسبعه" و قرائتعاصم و نیز روایاتی که مبین قرائتواحد است ، اشاره شده است .