جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ظهور قضایای جدلی‌الطرفین، از نظر کانت امری است که از ذات مواجهه عقل نظری با مسائل مابعدالطبیعی برمی‌آید و گریزی از آنها نیست؛ یعنی عقل نظری این توهّمات را به صورتی طبیعی و اجتناب‌ناپذیر با خود حمل می‌کند و هیچ راهی به حلّ آنها ندارد. بنابراین اگر استدلال‌های دو طرف (یا یک‌ طرف) نقض شوند، بدین‌معنا خواهد بود که عقل، این تعارض را حلّ کرده است و ماین یعنی ادعای ذاتی، طبیعی و اجتناب‌ناپذیر بودن این تعارض، از اساس اشتباه است. در این مقاله به بررسی اولین قضیه از چهار قضیه‌ای که او مطرح می‌کند، آن هم بخش ابتدایی اولین قضیه، یعنی مسئله‌ «آغاز زمانی جهان» پرداخته شده است تا معلوم شود آیا واقعاً این یک مسئله‌ جدلی‌الطرفینی است که هر دو طرف آن از اتقانِ برابر برخوردارند؟ برای این امر، کافی ا‌ست یکی از دو طرف متزلزل شود تا جدلی‌الطرفین بودن این مسئله رد شود؛ اما در این مقاله با بررسی دو طرف مسئله، نمایان شده است که هیچ‌یک از دو استدلال مذکور از اتقان لازم برخوردار نیستند و اساساً «طرفینی» مستقرّ نمی‌شود تا بتوان مسئله را جدلی‌الطرفین دانست.

هدف از این پژوهش ارائه تبیینی معقول از حکمت 205 نهج‌البلاغه است و به این سؤال پاسخ میدهد که چه رابطه ای بین نفس و صُور علمی‌اش برقرار است که هنگام ادراک، خودِ نفس توسعه پیدا میکند. نوع این تحقیق، توصیفی- تحلیلی است و بر اساس روش کتابخانهای دستاوردهای زیر بر طبق مبانی خاص حکمت متعالیه به دست آمده است: 1. مبانی حکمت مشاء از آنجایی که نفس انسان را از بدو تولد تا زمان مرگ دارای جوهری ثابت میدانند، قابلیت تفسیر این روایت را ندارند. 2. طبق برخی مبانی حکمت متعالیه مانند حرکت جوهری نفس، رابطه نفس و قوا و اتحاد عاقل و معقول نفس با هر بار عالم شدن به چیزی، «آن چیز» میشود و لذا به هر اندازه که علم پیدا می کند، به همان انداره گسترش پیدا میکند و این دقیقاً همان معنای روایت است. 3. نفس با صفات و ملکات اخلاقی خویش نیز رابطه اتحاد دارد، از اینرو هرچه در کسب این صفات و ملکات پیش رود، خودِ نفس ظرفیتش برای پذیرش صفات و ملکاتی از همان سنخ بیشتر می‌شود.

هرچند انکار واقع‌گرایی در نهایت، خود را در معرفت‌شناسی نشان می‌دهد، اما ریشه‌های آن به ناتوانی در حلّ برخی از مشکلات نظری و عملی در حوزههای بسیار متنوعی برمی‌گردد که از فلسفه علم و زبان تا هرمنوتیک، پراگماتیسم و علوم اجتماعی و از عرفان نظری تا علوم جدید (نظریه کوانتوم، نظریه احتمالات، منطق فازی) را دربرمی‌گیرد. شناسایی و رفع چنان مشکلاتی -در کنار نشان دادن تناقضات درونی ناواقع‌گرایی- جهت تثبیت دیدگاه واقع‌گرایانه و پرهیز از افتادن در دام شکاکیت، ضرورت دارد. در مقاله پیشِرو به‌عنوان گام اول مسیر مذکور، زمینه‌های ناواقع‌گروی در فیزیک جدید و عرفان نظری بررسی گردیده و دیدگاه‌ها، نظریات یا تبیین‌هایی شناسایی شده‌اند که زمینه‌ساز مشکلات پیش‌گفته می‌باشند؛ مانند نفی موجبیت و سنخیت، فعالیت مخرّب ذهن در فرایند ادراک، جهان‌های موازی، وحدت وجود و لوازم آن، اکتناه‌ناپذیری و تنزیه مطلق، خلق مدام و تجدد امثال. مشکلات حاصل از موارد مذکور، در پنج قسم کلی قابل صورتبندی میباشد که حلّ و رفع هر یک، مستلزم تلاش‌های مختلفی در حوزه‌های هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و انسان‌شناسی خواهد بود: عدم دسترسی به واقعیت؛ فعالیت مخرّب ذهن؛ تکثر وجوه، مراتب و اجزاء واقعیت؛ عدم جهت مشترک در مدرِک یا مدرَک؛ عدم ثبات مدرِک یا مدرَک.

«بداء» آموزه‌‌ای دینی است که در ادیان توحیدی، مطرح بوده و در کلام شیعه جایگاه ویژه‌‌ای یافت. از جمله تفاسیر بداء آشکار شدن امری از خدای متعال برخلاف آنچه مورد انتظار بندگان بوده یا ظهور بعد از عدم وجود خارجی چیزی از سوی موجودات است. با توجه به معنای لغوی بداء، تفسیر آن به تغییر رأیی به رأی دیگر یا ظهور رأیی پس از پنهانی که مستلزم نسبت دادن جهل است، در مورد خداوند صحیح نیست. برداشت‌‌های نادرست از بداء، موجب چالش‌‌ها و تهمت‌‌زنی به دیدگاه اعتقادی شیعه امامیه گردید و متکلمان تلاش کردند برای ‌‌برون‌‌رفت از آن، تقریرهای مختلفی از بداء ارائه دهند. شیخ صدوق منشأ بداء را، فاعلیت و علم خدای متعال، تلقّی نموده و آن را همسان نسخ و تغییر در امور تکوینی و تشریعی دانسته‌ و با تأویل بداء به ابداء، در پی یافتن مبنای عقلی و شرعی برای آن برآمده است. این نوشتار با بهره‌‌گیری از روش توصیفی، تحلیلی - انتقادی، درصدد تبیین و تحلیل تقریر شیخ صدوق در حقیقت بداء برآمده و با نقد آن به این یافته دست یافت که حقیقت بداء عبارت است از ظهور بعد از عدم وجود خارجی چیزی از سوی موجودات برای خدای متعال. با این تفسیر، ضمن تقریر دیدگاه مختار، نسبت‌های ‌‌ناروا و بی‌اساس به شیعیان پاسخ داده می‌‌شود.

مبانی استدلال در منطق ارسطویی اقتضاء دارند که استدلال منحصر در استدلال بسیط حملی باشد و استدلال مرکب وجود نداشته باشد و در مقابل، مبانی استدلال در منطق رواقی مقتضی آن است که استدلال منحصر در استدلال مرکب باشد و استدلال ساخته‌شده از گزاره‌های بسیط و اتمی وجود نداشته باشد. این در حالی است که مبانی استدلال در منطق سینوی با وجود استدلال‌های بسیط حملی و مرکب شرطی و نیز با استدلال اقترانی شرطی سازگار است. در این پژوهش که با روش توصیفی- تحلیلی و تطبیقی- استدلالی ارائه می‌شود، پس از بررسی مبانی استدلال در این سه مکتب منطقی به این نتیجه می‌رسیم که جمع میان حمل و شرط و استدلال حملی و شرطی در منطق سینوی بر اساس مبانی استدلال در این مکتب منطقی است، نه اینکه صرفاً تلفیقی از منطق حمل ارسطویی و منطق شرط رواقی باشد که تلفیقی نادرست و تلفیق میان امور متباین است.

بحث «علیّت» یکی از مباحث مهم فلسفی است که حجم زیادی از آثار فلسفی را به خود اختصاص داده است. بخشی از این مبحث به تقریر «قانون علیت» اختصاص می یابد که با اندیشه در انواع هستی به دست می‌آید. گاهی به صورت گزاره‌ای تحلیلی بیان می‌شود: «هر معلولی به علت نیاز دارد» و گاهی به صورت دقیق‌تر: «هر ممکن‌الوجودی از آن جهت که فقر وجودی به غیرش دارد نیازمند علت است». با توجه به تشویق قرآن کریم به اندیشه‌ورزی، این پرسش رخ می‌نماید که آیا می‌توان با اندیشه‌ورزی در این کتاب، رد پایی از قانون علیت به دست آورد. در این مقاله به بررسی این دو گزاره پرداخته‌ایم، به‌گونه‌ای که هر دو گزاره از برخی آیات کتاب حکیم قابل استنباط است، زیرا بدون مفروض گرفتن قانون علیت معنای معقولی نمی‌توان برای آن یافت. ضرورت نیاز به سبب، ‌ضرورت آفریدگار و علت فاعلی، فقر و نیاز همیشگی به آفریدگار، تعیین آفریدگار مطلق و مستقل، تعیین مصداق معلول (مخلوق) و موجود وابسته و نگاه آیه‌نگری، در قرآن به خوبی بر ‌ضرورت پذیرش قانون علیت دلالت دارد. روش ما در این نوشتار تحلیلی-توصیفی است.